روایت صدر از نگاه دکتر محسن کمالیان
به مناسبت 29 امین سالروز ربوده شدن امام موسی صدر، با دکتر محسن کمالیان، از فعالان پیگیری این مسأله و مسوول پایگاه فرهنگی روایت صدر گفتگویی انجام دادهایم:
شیعه نیوز: فردا 29 امین سالروز ربوده شدن امام موسی صدر رهبر ایرانیتبار شیعیان لبنان در لیبی است. اساسا چه شد که امام صدر به لیبی سفر کردند؟
حقیقت آن است که سفر امام صدر به لیبی، برای حفظ منطقه تاریخی جبلعامل یا جنوب لبنان بود. این روزها دیدم بعضی جاها عنوان شده است که سفر امام صدر برای پایان دادن به جنگ داخلی لبنان بود. این سخن دقیق نیست. برای اینکه سفر امام صدر به لیبی زمانی انجام شد که دو سال از پایان جنگ داخلی لبنان سپری شده بود. تعبیر خود امام صدر هم اصلا این بود که میدان فتنه از بیروت به جنوب منتقل شده است.البته بحران جنوب لبنان با مسائل داخلی لبنان تأثیر و تأثر متقابل داشت، اما در عین حال ماهیت مستقلی داشت و بازیگران آن نیز بیشتر فلسطینیها بودند و اسرائیل. به هر حال امام صدر سفری دورهای به برخی کشورهای مؤثر عربی از جمله لیبی کرد تا بلکه بتواند با ایجاد یک اجماع عربی بحران جنوب لبنان را کنترل کند.
شیعه نیوز: به اهمیت تاریخی منطقه جبلعامل و تلاش امام موسی صدر برای حفظ آن اشاره کردید. لطفا کمی بیشتر در اطراف این موضوع توضیح دهید.
بله. جبلعامل یکی از مراکز اصلی و تاریخی تمدن شیعی در جهان است. تشیع در زمان جناب اباذر غفاری صحابی خاص حضرت پیامبر (ص) و توسط خود آن بزرگوار به جبلعامل راه یافت. از آن زمان تاکنون که بالغ بر 1300 سال است، جبلعامل یکی از مراکز مهم تمدن شیعی بوده است؛ درست مثل قم، نجف و کربلا.آنطور که خود امام صدر در مراسم افتتاح مجلس اعلای اسلامی شیعه در سال 1348 شمسی و در حضور شارل حلو رئیسجمهور مسیحی اسبق لبنان بیان کردند، حدود یک پنجم علمای بزرگ شیعه از لبنان برخاستند و حدود یک پنجم کتب مهم شیعه را نیز علمای لبنان نگاشتند. بزرگانی مثل شهید اول، شهید ثانی، شیخ بهاءالدین عاملی، شیخ حر عاملی، سید صدرالدین عاملی جد امام صدر و نیز سید عبدالحسین شرفالدین لبنانی بودند. کتاب شرح لمعهای که حتی امروز از مهمترین کتابهای فقهی حوزههای علمیه است، توسط همین بزرگان نگاشته شد. میگویند وقتی احمد جزار پاشا حاکم سفاک منطقه عکار در اوایل قرن نوزدهم میلادی دستور قلع و قمع علمای شیعه را در منطقه جبلعامل صادر کرد، صدها مدرسه علمیه و کتابخانه ارزشمند در جنوب لبنان وجود داشت که کتابهای آن هفتهها آتش حمامهای منطقه را روشن نگاه داشته بود.
شیعه نیوز: اگرچه در باره دلایل سفر امام موسی صدر به لیبی توضیح میدادید؛ اما به قول مرحوم آیتالله سید احمد زنجانی: «الکلام یجر الکلام». از مرحوم آیتالله سید صدرالدین صدر جد امام صدر نام بردید. لطفا این نکته را نیز همینجا توضیح دهید که خاندان صدر کی و چگونه از لبنان به ایران هجرت کردند؟
در همان زمان احمد جزار پاشا و به دستور شخص او، آیتالله سید صالح شرفالدین جد اعلای امام صدر به همراه چند نفر دیگر از علمای بزرگ منطقه جبلعامل دستگیر و به زندانی در شهر عکار منتقل شدند. عکار یکی از شهرهای شمالی فلسطین اشغالی است که در نزدیکی مرز لبنان قرار دارد. این بزرگواران چند ماهی را در زندان سپری کردند تا فرصتی پیش آمد و موفق شدند باتفاق هم فرار کنند. مرحوم سید صالح شرفالدین مستقیما به عراق آمد و خانوادهاش نیز بلافاصله به او ملحق شدند.مرحوم آیتالله العظمی سید صدرالدین صدر جد امام صدر، فرزند سوم مرحوم سید صالح است که در جنوب لبنان به دنیا آمد، در سه چهار سالگی به نجف آمد، سالها آنجا درس خواند و سپس به ایران و شهر اصفهان هجرت کرد. خاندان صدری که امروز در عراق و ایران زندگی میکنند، همه به ایشان منسوب هستند. مرحوم سید صدرالدین صدر پدر مرحوم آیتالله العظمی سید اسماعیل صدر پدر بزرگ امام صدر است. مرحوم آقا سید اسماعیل صدر در اصفهان به دنیا آمد و البته بعد از اتمام سطوح و بخشی از دروس خارج به عراق هجرت کرد. فرزند دوم ایشان مرحوم آیتالله العظمی سید صدرالدین صدر که پدر امام صدر است، در کاظمین به دنیا آمد، در آنجا و نجف درس خواند و پس از آن به ایران هجرت کرد. میدانید که ایشان جانشین مرحوم آیتالله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی و رئیس حوزه علمیه قم بود که قبرشان در مسجد بالاسر حرم مطهر حضرت معصومه (س) کنار قبر خود مرحوم حاج شیخ واقع است.
شیعه نیوز: و امام موسی صدر فرزند ایشان نیز در ایران نماند و به لبنان هجرت کرد؟
دقیقا! به قول خود امام صدر، آباء و اجداد ایشان غالبا در حال حرکت بودند و کمتر پدر و پسری میان آنان یافت میشود که یکجا زندگی کرده باشند.
شیعه نیوز: دلایل سفر امام موسی صدر به لیبی را بر میشمردید.
بله. طرحی که آمریکاییها و غرب در اواخر دهه 70 میلادی در چارچوب حل بحران خاورمیانه دنبال میکردند آن بود که کشور مستقل فلسطینی را در جنوب لبنان تشکیل دهند. همانطور که امروز میبینید، ایجاد یک کشور مستقل فلسطینی، بخشی مهم از طرح صلح خاورمیانه است. برای اینکه بالأخره فلسطینیها یکی از طرفهای اصلی بحران خاورمیانه هستند و برای آنها هم باید جایی پیدا کرد. گزینهای که امروز اختیار شده است، ایجاد کشور مستقل فلسطینی در کرانه غربی و نوار غزه است. این گزینه از دهه 90 میلادی به بعد مورد توجه قرار گرفت. اما در اواخر دهه هفتاد میلادی و در زمان هنری کیسینجر وزیر خارجه اسبق آمریکا، چنین نبود. آمریکاییها امیدوار بودند که بتوانند منطقه تاریخی جبلعامل و جنوب لبنان را به عنوان وطن و کشور جدید فلسطینیها قربانی کنند. اساسا آنچه سالها از آن به عنوان «طرح توطین» یاد میشد، همین بود.به هر حال جنوب لبنان سرزمینی بود که به سبب حملات مکرر اسرائیل و در نتیجه فراگیر شدن ناامنی، عدم ثبات و رکود اقتصادی، بخش قابل توجهی از جمعیت خود را از دست داده بود. صدها هزار نفر از ساکنان شیعه جنوب لبنان روستاهای خود را ترک و به مناطق مرکزی لبنان و خصوصا بیروت مهاجرت کرده بودند. اسرائیلیها در پی آن بودند تا به عنوان بخشی از طرح صلح خاورمیانه، به قول خودشان، آن سرزمین بیسکنه را به ملت بیسرزمین، یعنی فلسطینیها بدهند. طبیعتا این اتفاق شوم زمانی میتوانست عملی شود که جنوب لبنان کاملا از کنترل دولت مرکزی لبنان خارج و به معنای دقیق کلمه در ناآرامی، بلاتکلیفی و هرج و مرج غرق شود. امام صدر با همه وجود خود در پی آن بود تا از وقوع چنین فاجعهای جلوگیری کند. ایشان برپایی آرامش در جنوب و گسترش حاکمیت دولت لبنان بر این منطقه را شرط اساسی حفظ تمامیت ارضی آن کشور میدانست.
امام صدر معتقد بود که آرامش در جنوب لبنان برقرار نخواهد شد، مگر آنکه گروههای فلسطینی حاضر در منطقه منظم و منضبط شوند؛ یعنی اولا از قلمرو لبنان برای پرتاب خمپاره و کاتیوشا به اسرائیل استفاده نکنند؛ ثانیا حاکمیت دولت لبنان بر آن منطقه را محترم شمارند و چنان رفتار نکنند که انگار آنها حاکمان واقعی لبنان هستند؛ ثالثا تجاوزات ناجوانمردانه برخی عناصر خودسر فلسطینی در حق ساکنان منطقه را نیز متوقف سازند ...
شیعه نیوز: ببخشید! امام موسی صدر در باره اصل حضور مسلحانه فلسطینیها در لبنان و نیز چگونگی انجام عملیات نظامی آنها علیه اسرائیل چه نظری داشتند؟
سؤال خوبی است. امام صدر نه تنها با حضور مسلحانه فلسطینیها در لبنان مخالف نبود، بلکه از آن حمایت میکرد. نه تنها با حملات فلسطینیها علیه اسرائیل مخالف نبود، بلکه حتی با بسیج جوانان شیعه آنها را در این راه یاری میداد. تنها تذکر امام صدر در این خصوص به فلسطینیها آن بود که از خاک لبنان برای حمله به اسرائیل استفاده نکنند. برای اینکه اسرائیل بلافاصله محل پرتاب موشک را شناسایی و کل آن منطقه را گلولهباران میکرد. طبیعتا چنین اتفاقاتی باعث میشد تا زندگی در جنوب غیرممکن شود و مردم آنجا را ترک و به بیروت مهاجرت کنند؛ یعنی دقیقا همان چیزی که اسرائیل میخواست.البته آن موقع نه تنها برخی رهبران فلسطینی، بلکه برخی انقلابیون ایران نیز از این موضع امام صدر ناراضی بودند. آنها معتقد بودند که رزمندگان فلسطینی هر وقت از هر جای لبنان اراده کردند، باید بتوانند اسرائیل را هدف قرار دهند. اما تصور نمیکنم امروز دیگر کسی در ایران باشد که چنین فکر کند! برای اینکه مسئولان محترم کشور ما نیز مثل امام صدر هرگز اجازه ندادند و نیز نخواهند داد تا فلسطینیها از خاک ایران برای حمله به اسرائیل استفاده کنند!
شیعه نیوز: توصیه امام موسی صدر به فلسطینیهای مقیم لبنان چه بود؟ بالاخره آنها چگونه میتوانستند از لبنان علیه اسرائیل عملیات نظامی اجرا کنند؟
خیلی راحت! فلسطینیها میبایست از مرزهای جنوبی لبنان وارد فلسطین اشغالی شوند و در داخل خود آن سرزمین به نیروهای صهیونیستی حمله کنند. توصیه امام صدر به آنها همیشه همین بود. طبیعتا این موضع امام صدر مورد اعتراض اسرائیل و حامیان غربی او بود. پاسخ امام صدر به آنها نیز همیشه آن بود که ما لبنانیها مرزبان اسرائیل نیستیم تا از ورود فلسطینیها به داخل فلسطین اشغالی ممانعت به عمل آوریم. امام صدر میگفت اسرائییها اگر از این بابت نگران هستند، خود باید از مرزها مراقبت به عمل آورند.ایشان در حقیقت طوری مسأله را فرموله کرده بود که هم گروههای فلسطینی به مبارزات خود برسند و هم اسرائیل برای بر هم زدن امنیت جنوب لبنان بهانهای نداشته باشد؛ و البته این سیاستی است که همین امروز توسط حزبالله و با حمایت جمهوری اسلامی ایران در جنوب لبنان پی گرفته میشود. همانطور که میدانید، در شرایط غیر جنگی، هم حزبالله و هم ایران، با هرگونه پرتاب موشک و خمپاره از لبنان به فلسطین اشغالی مخالف هستند.
شیعه نیوز: آیا امام موسی صدر تصور میکرد که استقرار آرامش در جنوب لبنان مستلزم همکاری لیبی است؟
بله. همانطور که میدانید، آن زمان، هم گروههای سیاسی لبنان و هم گروههای فلسطینی، البته به جز شیعیان، هر کدام به یک کشور عربی یا حتی غربی وابسته بودند و از آنجا پول و اسلحه دریافت میکردند. بنابراین کشورهای مهم عربی همه در لبنان صاحب نفوذ بودند. امام صدر در جریان جنگ داخلی دو ساله لبنان موفق شده بود سران عرب را متقاعد و در ریاض دور هم جمع کند و با ایجاد یک اجماع عربی، به جنگ پایان دهد. اجلاس اکتبر سال 1976 سران عرب در ریاض، در واقع پایان جنگ داخلی لبنان بود. امام صدر در مورد جنوب لبنان نیز دنبال برنامه مشابهی بود. ایشان میخواست سران عرب را در باره ضرورت برپایی آرامش در جنوب لبنان متقاعد سازد و یک اجماع عربی در این خصوص بوجود آورد. به همین جهت با رهبران سوریه، عربستان سعودی، کویت و الجزایر دیدار و گفتگو کرد. اینها کشورهایی بودند که بر گروههای فلسطینی نفوذ بیشتری داشتند.دیدار از لیبی در برنامه امام صدر نبود. برای اینکه از دوران جنگ داخلی لبنان میان امام صدر و معمر قذافی اختلاف نظر وجود داشت و امیدی نبود که سفر به لیبی مثمر ثمر باشد. با این حال بومدین رئیسجمهور وقت الجزایر دیدار با قذافی را به امام صدر پیشنهاد و بر آن اصرار کرد. امام صدر نیز احتمالا برای آنکه حسن نیت خود را هرچه بیشتر نشان دهد، موافقت کرد. خصوصا که نفوذ لیبی بر گروههای چپ فلسطینی بیش از سایر کشورهای عربی بود. بومدین با قذافی تماس گرفت و لیبیاییها رسما از امام صدر برای دیدار از لیبی دعوت به عمل آوردند. عصر روز جمعه بیست و سوم ماه مبارک رمضان بود که امام صدر عازم لیبی شدند. قرار بود برای جشنهای اول سپتامبر (انقلاب فاتح) لیبی نمانند و عید فطر را در لبنان باشند. که متأسفانه رفتند و تاکنون باز نگشتند.
شیعه نیوز: چنان که در سؤال اول اشاره کردیم، امام موسی صدر در ایران به دنیا آمده و شهروندی ایرانی است. دوران کودکی، نوجوانی، جوانی و تحصیلات حوزوی و دانشگاهی ایشان همه در ایران سپری شده و اصلا فرهنگ و تربیت ایشان ایرانی است. اساسا چه شد که ایشان به لبنان هجرت کردند؟ هدف ایشان از این هجرت چه بود؟
آنطور که من از مطالعه آثار، برنامهها و اقدامات امام صدر دریافتم، اولین و بزرگترین هدف آن بزرگوار در زندگی، گسترش فرهنگ اصیل اهل بیت (ع) یا به تعبیر امام راحلمان همان اسلام ناب محمدی (ص) در گستره جهان بود. امام صدر با همه وجود خود در پی آن بود تا با گویاترین و جذابترین روش به دنیا نشان دهد، که اسلام اهل بیت (ع) توانمندی اداره جامعه بشری و حل مشکلات مردم را در هر عصری دارد ...
شیعه نیوز: مگر این کار در ایران و قم امکانپذیر نبود؟ چرا امام موسی صدر حوزه قم را ترک و به لبنان هجرت کردند؟ خصوصا که ایشان موقعیت حوزوی ممتازی داشت و از امیدهای مرجعیت امروز شمرده میشد.
ببینید! بزرگانی مثل امام صدر و نیز شهید بهشتی، اگرچه برای مرجعیت ارزش والایی قائل بودند و وجود رسالههای عملیه را لازم میدانستند، اما ساختار کنونی مرجعیت و افزایش تعداد رسالهها را برای حل مسائل جهان اسلام و تشیع کافی نمیدانستند. امام صدر اعتفاد داشت شرایط امروز دنیا چنان متحول شده است که برای ارائه فرهنگ بیت (ع) و گسترش آن در سطح منطقه و جهان دیگر نمیتوان در حوزه به انتظار نشست تا مردم بیایند و سؤالات خود را مطرح کنند. ایشان معتقد بود فقها و روحانیت شیعه باید مثل حضرت پیامبر (ص) خود راه بیفتند، به میان مردم بروند و با ساماندهی زندگی دنیوی آنها عملا نشان دهند که اسلام و مکتب اهل بیت (ع) میتواند حکومت و جامعه بشری را اداره کند.امام صدر اعتقاد داشت جوانان امروز و نسلهای بعد تنها آیینی را گرامی خواهند داشت که بتواند مشکلات زندگی آنها را حل و برایشان فردای بهتری فراهم کند. نشان دادن توانمندی اسلام در این عرصه مستلزم آن بود که لااقل بخشی از روحانیت شیعه پس از شناخت دقیق روح اسلام و نیل به مراحل عالی اجتهاد از حوزهها خارج و به زندگی روزمره مردم و اجتماع وارد شوند. امثال امام صدر و شهید بهشتی که بسیار انگشتشمار نیز بودند، این راه را انتخاب کردند.
شیعه نیوز: چرا ایشان در میان این همه مناطق شیعهنشین، لبنان را به عنوان مرکز فعالیت خود انتخاب کرد؟
سؤال خوبی کردید. به نظر من چند عامل در این انتخاب دخالت داشت. مهمترین عامل این بود که امام صدر لبنان را طی دو سفری که در نیمه دوم دهه 50 میلادی به آنجا داشت، محلی یافته بود که برای انتشار فرهنگ اهل بیت (ع) در جهان ظرفیت و پتانسیلهای نهفته و فوقالعادهای دارد. همانطور که میدانید، لبنان قرنهاست که پایتخت فرهنگی جهان عرب شمرده میشود. اصلا این جمله در میان اعراب شهرت دارد که مصریها میگویند، لبنانیها مینویسند و عراقیها عمل میکنند. هر کس هر ایده و مکتب جدیدی را میخواست به دنیا عرضه کند، لبنان همواره یکی از مؤثرترین تریبونها بوده است.شما همین فرهنگ مقاومت در برابر اسرائیل را که امروز به شکر خدا عالمگیر شده است، در نظر بگیرید. اگر مقاومت اسلامی لبنان عملا پیروزیهای پی در پی خود را کسب نمیکرد، هرقدر هم ما در ایران سخنرانی میکردیم، کتاب مینوشتیم، در نماز جمعه شعار میدادیم و سمینار و همایش برپا میداشتیم، هیچوقت در هیچکجا اینطور جا نمیافتاد. بالأخره ما هم در ایران دفاع مقدس را داشتیم. به راستی کدام یک از این دو الگوی انتفاضه مردم فلسطین شد، مقاومت شیعیان لبنان علیه اسرائیل یا مقاومت ما مردم ایران علیه بعثیهای عراق؟ میخواهم بگویم که نفسِ وجود مقاومت اسلامی در لبنان عامل مهمی بود تا پیروزی، کارآمدی و حقانیت راه آن که همان راه امام حسین (ع) است، اینگونه جلوه کند.
در عرصههای دیگر نیز همینطور است. شما ببینید تلاشهای امام صدر در جهت تقریب مذاهب اسلامی و نیز در راستای گفتگوی اسلام و مسیحیت چقدر در معرفی چهره عاقل، عادل، انساندوست و در یک کلام عزت شیعه و تشیع در سطح منطقه و جهان مؤثر بود. ملک عبدالله پادشاه کنونی عربستان در دیدارهای خود با دولتمردان زمان آقای خاتمی مکررا تصریح کرده بود که در عرصه تقریب مذاهب اسلامی، هیچکس را مانند امام صدر موفق نیافته است. عبدالناصر نیز بارها تصریح کرده بود که کاش الازهر رئیسی چون امام صدر میداشت! کاردینال فرانس کونیگ اسقف اعظم سابق اتریش نیز در سفر به لبنان گفته بود که تاریخ آن کشور را باید دو قسمت کرد: دوران قبل از امام صدر و دوران امام صدر! این نوع نمونهها همه بیانگر آن است که امام صدر واقعا موفق شده بود زیبایی فرهنگ اهل بیت (ع) را به رهبران جوامع بشری بنمایاند. میخواهم بگویم که امام صدر، لبنان دارای یک طائفه بزرگ شیعه را فرصت بسیار مناسبی یافته بود که میتواند در راه گسترش فرهنگ اهل بیت (ع) در جهان امروز مورد استفاده قرار گیرد.
خود امام صدر جملهای دارد که همین معنا را تداعی میکند. ایشان میگویند حتی اگر لبنانی وجود نداشت، به خاطر تشیع هم که شده، باید آن را بوجود میآوردیم. خدا میداند که هربار این جمله امام صدر را در ذهن مرور میکنم، آرزو میکنم کاش روزی فرا برسد که مقامات عالیرتبه کشورمان اهمیت اندیشه و حرکت امام صدر را به درستی دریابند، و سفرای ایران در لبنان و نیز مسئولان مجمع جهانی اهل بیت و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی را موظف سازند تا به عنوان اولین مأموریت خود، تاریخ امام صدر و منظومه فکری آن بزرگوار را مورد مطالعه قرار دهند. حیف است اگر این تجربه موفق و گرانبهای روحانیت اصیل شیعه در ایران مورد استفاده قرار نگیرد.
شیعه نیوز: پس از گذشت 29 سال از ربوده شدن امام موسی صدر، شما چه راهکاری را برای پیگیری این مسأله پیشنهاد میکنید؟
به نظر من تنها راه پیگیری مسأله امام صدر، ورود تمام عیار جمهوری اسلامی ایران به این مسأله است. ایران باید تعارفات و ملاحظات را کنار بگذارد، پرونده را در دست بگیرد و با تمام توان در پی حل و فصل آن برآید. به نظر من تنها راه حل مسأله این است. برای اینکه ابعاد مسأله امام صدر بسیار وسیعتر از آن است که خانواده آن بزرگوار یا چند سازمان غیر دولتی (NGO) از عهده حل آن برآیند ...
شیعه نیوز: چرا چنین اعتقادی دارید؟
به این دلیل چنین اعتقادی دارم که لااقل چند سازمان امنیتی مهم منطقه با قذافی در ربودن امام صدر همدست بودهاند. برخی محافل قدرت در سوریه در این جریان دست داشتهاند؛ برخی گروههای فلسطینی در این جریان دست داشتهاند؛ نه تنها ساواک از دو ماه قبل در جریان وقوع این توطئه قرار گرفته بود، بلکه برخی مبارزین ایرانی نیز که آن زمان در شام اقامت داشتند، پیشتر از وقوع آن مطلع شده بودند. اسرائیل و قدرتهای جهانی نیز ممکن نیست در این مسأله بدون نقش بوده باشند ...
شیعه نیوز: آیا این سخنان شما مستند است؟
بله؛ من خود یکی از اسناد ساواک را دیدم که مسئول ایستگاه سوریه در تیر سال 57 برای ریاست ساواک در تهران تلگراف زده بود، که مقامات عالیرتبه سوریه به ما اطمینان دادند که امام موسی صدر حداکثر ظرف دو ماه آینده از عرصه سیاسی خاورمیانه حذف خواهد شد! خانواده امام صدر در ایران نیز این سند را مشاهده کردند ...
شیعه نیوز: آیا منظور سوریهی حافظ اسد است؟
بله؛ البته معنای این سند لزوما آن نیست که شخص حافظ اسد در این مسأله درگیر بوده است. عبدالحلیم خدام و ژنرال غازی کنعان نیز هر دو آن زمان در سوریه پستهای بسیار حساسی داشتند. خدام وزیر خارجه سوریه بود و کنعان مسئول امنیتی پرونده لبنان. در طول سه دهه گذشته نیز تمام مقدرات لبنان دست این دو تن بوده است. امروز خدام و کنعان چه وضعی دارند؟ خدام به فرانسه پناهنده شده است و بشار اسد را قاتل رفیق حریری میداند! کنعان نیز یا خودکشی کرده یا به قتل رسیده است! من فکر میکنم حوادث دو سال گذشته لبنان و آشکار شدن بعضی تناقضات در حاکمیت سوریه باید توانسته باشد چشمان بعضی دوستان را که بیش از حد به سوریها اعتماد داشتند، باز کرده باشد.طبیعتا این گفتگو حوصله آن را ندارد که بخواهیم بیشتر جزئیات را بکاویم. تنها این نکته را میخواهم بگویم که ابعاد امنیتی و سیاسی مسأله امام صدر بسیار بسیار پیچیدهتر از آن است که خانواده محترم آن بزرگوار به تنهایی بتواند از پس ربایندگان امام صدر برآید. یک دولت مقتدر باید مسئولیت حل و فصل مسأله را بر عهده گیرد و طبعا هیچ دولتی بیشتر از دولت متبوع خود امام صدر، یعنی جمهوری اسلامی ایران، قابل اعتماد نیست.
شیعه نیوز: عملکرد 29 ساله ایران در پیگیری مسأله امام موسی صدر را چگونه ارزیابی میکنید؟
من نمیتوانم به آن نمره قبولی بدهم. شما خود میبینید که پس از گذشت این 29 سال، نه امام صدر آزاد شده است؛ نه حقیقت ماجرا، یعنی ماهیت دقیق و کامل همه آمرین، عاملین و حامیان این فاجعه شناسایی شده است؛ و نه حتی اقدامی جهت محکومیت عامل اصلی ربودن امام صدر، یعنی شخص معمر قذافی و رژیم او انجام گرفته است! ایران بر خلاف نظر مراجع عظام تقلید همواره به عنوان یک طرف ثالث میان خانواده امام صدر و رژیم قذافی عمل کرده است. همانطور که بارها طی چند سال اخیر عنوان کردم، ما نه حتی یک بار طی این 29 سال سفیر لیبی را برای اعتراض به وزارت امور خارجه احضار کردیم؛ نه مسأله را در سازمانهای بینالمللی حقوق بشری عنوان کردیم؛ و نه حتی پیگیری اطلاعاتی جدی و مؤثر کردیم؛ تنها با نمایندگان لیبی به گفتگو نشستیم از موضع ذلت و خفت از آنان تقاضا کردیم تا خود محبتی کنند و مسأله را حل نمایند! آنقدری که حفظ و توسعه روابط ایران و لیبی برای ما طی این 29 سال مهم بوده است، هیچگاه بازگرداندن امام صدر برایمان اهمیت نداشته است. واقعا آیا شأن امام صدر، نهاد مرجعیت، حوزههای علمیه و عالم تشیع این است؟!
شیعه نیوز: عملکرد دولت آقای احمدینژاد را در این خصوص چگونه ارزیابی میکنید؟
به نظر من عملکرد دولت آقای احمدینژاد از عملکرد دولت آقای خاتمی ضعیفتر بوده است. آقای احمدینژاد سعد مجبر فرستاده ویژه قذافی را که حتی آقای خاتمی به حضور نپذیرفته بود، به گرمی مورد استقبال قرار داد؛ در سفر به افریقا شخص معمر قذافی را در آغوش کشید و اخیرا نیز نخستوزیر لیبی را به منظور گسترش روابط به ایران دعوت کرد! رابطه ایران و لیبی آنقدر شور شده است که صدای حتی آقای سید حسن نصرالله دبیر کل حزبالله لبنان نیز در آمده است. آنطور که شنیدم، ایشان در دیدار اخیر خود با آقای احمدینژاد در دمشق نجیبانه گله کرده است که دولت ایران باید در مسأله امام صدر و رابطه با لیبی عزت شیعه را رعایت و این همه به دوستی و نزدیکی با ربایندگان امام صدر تظاهر نکند.
شیعه نیوز: در خبرها از قول آقای ابوطالب نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی نقل شده است که کمیته پیگیری مسأله امام موسی صدر در مجلس گزارش مستندی را در باره چگونگی ربوده شدن ایشان در لیبی توسط رژیم قذافی آماده و در همین راستا نه راهکار مختلف را برای پیگیری مسأله پیشنهاد کرده است. این حرکت را چگونه ارزیابی میکنید؟
البته من از صمیم قلب خوشحال خواهم شد اگر واقعا وعده آقای ابوطالب تحقق یابد و راهکارهای پیشنهادی گزارش مورد نظر ایشان جامه عمل پوشد. این یک تحول خیلی بزرگ خواهد بود! اما حقیقت آن است که دیگر نمیتوانم حرفهای امثال ایشان را جدی بگیرم؛ یعنی تجربه و نیز اطلاعاتی که دارم چنین اجازهای نمیدهد. این دوستان چهار سال است که وقتی سالروز نهم شهریور فرا میرسد، تریبونی پیدا میکنند و شعار میدهند، که میخواهند فلان حرکت را آغاز کنند؛ سال بعد نیز که دوباره سالروز نهم شهریور از راه میرسد، باز همان شعارها را تکرار میکنند که میخواهند همان حرکت سال گذشته را آغاز کنند! مبالغه نکردم اگر بگویم، حرفهایی که این روزها زده شد و فضایی که از فعالیت کمیته پیگیری مسأله امام صدر در مجلس شورای اسلامی ترسیم شد را به یک شو و تردستی بیشتر شبیه میدانم!
شیعه نیوز: چرا چنین برداشتی دارید؟
ببینید! آقای ابوطالب مدعی است که کمیته پیگیری سرنوشت امام صدر پس از دو سال بررسی، گزارشی را در باره مستندات ربوده شدن امام صدر توسط رژیم قذاقی در لیبی آماده کرده است و اکنون بر آن است تا با ارائه آن به کمیسیون اصل 90 و سپس طرح آن در صحن علنی مجلس شورای اسلامی، راهکارهای پیشنهادی آن را عملی سازد. اولا، گزارشی که مد نظر آقای ابوطالب است، توسط کمیته پیگیری مسأله امام در مجلس هفتم تهیه نشده است. گزارش مزبور در حقیقت کتابی است که به همت و کوشش یکی از پژوهشگران خوشذوق مؤسسه فرهنگی تخقیقاتی امام صدر گردآوری و تنظیم شده و آقای ابوطالب و دوستانشان حتی تا دو هفته قبل از اظهارات اخیر خود از وجود آن بیخبر بودهاند. این گزارش در راه انتقال به چاپخانه بود که آقای ابوطالب به طور کاملا اتفاقی از وجود آن مطلع و بلافاصله رندانه خواستار آن شد تا پس از جابجایی بعضی فصول، به نام کمیته پیگیری و به عنوان یکی از اسناد مجلس منتشر شود ...
شیعه نیوز: ببخشید! کمیته پیگیری چه منفعتی در این کار دارد؟
حداقل آن است که در این آخرین ماهها مجلس هفتم یک بیلان کاری ارائه و کمکاری خود در عرصه پیگیری مسأله امام صدر را پنهان میکند.
شیعه نیوز: چرا مؤسسه امام صدر با این درخواست موافقت کرده است؟
قاعدتا به این دلیل که به هر حال هدف آنها انتشار حقیقت است و تصور میکنند که انتشار گزارش به نام مجلس، رسمیت و در عین حال شعاع تأثیر بزرگتری دارد.
شیعه نیوز: دیگر چه نقدی بر سخنان اخیر آقای ابوطالب دارید؟
نقد دوم این است که نسخه عربی اسناد، مستندات و مدارکی که در این گزارش ارائه شده است، که البته اهمیت زیادی نیز دارد، سالهاست که توسط حرکت امل و مؤسسه تحقیقات و مطالعات امام صدر در لبنان منتشر گردیده و متأسفانه آقای ابوطالب و دوستانشان به رغم سفرهای مکرر به لبنان تاکنون از آنها غافل بودهاند. به یاد دارم که در بهار سال 1380 بود که آقای نبیه بری رئیس پارلمان لبنان، نسخهای از این اسناد را در دیدار با آقای کروبی رئیس وقت مجلس به ایشان هدیه کرد. مقامات دیگر کشورمان نیز در دیدارهایی که همان ایام با نبیه بری داشتند، هر کدام یک نسخه از این اسناد را دریافت کردند.نه تنها مقامات مسئول، بلکه بسیاری از پژوهشگاران کشورمان نیز طی سالیان گذشته نسخههایی از این اسناد را در محل نمایشگاه بینالمللی کتاب خریداری کردند. برخی دیگر از مستندات نیز از کتاب سه جلدی اسناد ساواک در باره امام صدر برداشت شده است. اگر آقای ابوطالب و دوستانشان واقعا نیازمند دریافت چنین مستنداتی بودند تا اقدامات عملی خود را آغاز کنند، از همان روزی که به مجلس هفتم وارد شدند، به راحتی میتوانستند استارت بزنند.
سوم اینکه یکی از اقدامات عملی مورد نظر آقای ابوطالب، کاهش سطح روابط ایران و لیبی است. آیا واقعا تصمیمسازی نمایندگان محترم مجلس در این خصوص مستلزم دریافت گزارش مستندات ربوده شدن امام صدر توسط رژیم قذاقی در لیبی بوده است؟! یعنی اگر این مستندات را دریافت نمیکردند، نمیتوانستند از نقش رژیم قذافی در ربودن امام صدر لااقل یک ارزیابی کلان داشته باشند؟ آیا آقای ابوطالب واقعا اعتقاد دارد که نمایندگان محترم مجلس، از مراجع عظام تقلیدی که سالهاست بر قطع کامل روابط ایران و لیبی اصرار دارند، دقیقتر و عادلانهتر قضاوت میکنند!
شیعه نیوز: اگر ممکن است، اندکی نیز در باره فعالیتهای پایگاه فرهنگی روایت صدر توضیح دهید.
بله؛ پایگاه فرهنگی روایت صدر حدود هشت ماه پیش آغاز به کار کرد. هدف اصلی این پایگاه آن است که محصولات فرهنگی طرح پژوهشی روایت صدر را که تدریجا تولید میشود، منتشر کند. این طرح پژوهشی در چند بخش فعالیت دارد: اول تدوین تاریخ شفاهی امام صدر است که برای این منظور تا کنون با حدود یکصد و پنجاه تن از نزدیکان، همکاران و دوستان امام صدر در ایران و لبنان گفتگو کردهایم. بخش دوم اندیشه و سیره امام صدر است که در این راستا تا کنون آثار متعددی از آن بزرگوار ترجمه و دهها مقاله و یادداشت منتشر شده است؛ بخش سوم تنظیم و تدوین گاهشماز زندگی امام صدر است که در این ارتباط تاکنون قریب سه هزار واقعه در بانک اطلاعاتی ثبت شده است؛ بخش چهارم پیگیری مسأله امام صدر است که در این راستا نیز طی سالیان گذشته دهها مقاله و یادداشت منتشر شده است؛ بخش پنجم تدوین شرح حال رجال خاندان صدر است که همینجا بر خود فرض میدانم تا از راهنماییها و کمکهای بیدریغ حضرت آیتالله سید مرتضی مستجابی که یکی از بنیاعمام گرانقدر امام صدر هستند، یاد و تشکر کنم.
شیعه نیوز: بنابراین پایگاه فرهنگی روایت صدر عمدتا به انتشار مطالب تولیدی خود میپردازد؟
بله؛ مواردی که اشاره کردم تماما محصولات فرهنگی تولید شده در چارچوب طرح پژوهشی روایت صدر است. البته این پایگاه فعالیتهای جنبی مختصری نیز دارد. از جمله سعی شده است تا مهمترین اخبار منتشر شده توسط دیگر رسانهها و سایتهای اینترنتی در باره امام صدر رصد و اطلاعرسانی شود. همچنین صفحهای به عنوان کتابخانه در نظر گرفته شده است که مطالب کتب فارسیزبان را در باره امام صدر نقل میکند. آرزوی من این است که این پایگاه فرهنگی انشاءالله تدریجا به دائرةالمعارفی تبدیل شود که بتواند به سهم خود اطلاعات مورد نیاز پژوهشگران در حوزه امام صدر و علاقمندان آن بزرگوار را تأمین کند.
شیعه نیوز: تاکنون چه کتابهایی را منتشر کردهاید؟
تا به امروز دفاتر اول و دوم کتاب «عزت شیعه» منتشر شده است که به تاریخ شفاهی امام صدر اختصاص دارد. دفتر اول عزت شیعه در زمستان 1377 با همکاری دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم منتشر شد و دفتر دوم آن نیز در بهار سال جاری [ 1386] توسط انتشارات صحیفه خرد در قم. کتاب دیگری که انشاءالله اگر عمر و توفیقی بود طی هفتههای آینده در خواهد آمد، «فریاد در خاموشی» نام دارد. این کتاب مجموعه مقالات، یادداشتها و نامههایی است که از سال 1367 تاکنون در راستای پیگیری مسأله امام صدر در مطبوعات و رسانههای خبری ایران منتشر کردهام. همزمان با آن در حال تکمیل دفتر اول عزت شیعه هستم تا اگر انشاءالله باز عمر و توفیقی بود، چاپ دوم آن انشاءالله در بهار سال آینده منتشر شود.
شیعه نیوز: آیا پایگاه فرهنگی روایت صدر به نهادی وابسته است و از جایی تأمین مالی میشود؟
خیر؛ این پایگاه کاملا مستقل است و به شکر خدا به هیچ نهاد دولتی و غیر دولتی وابستگی ندارد.
شیعه نیوز: از اینکه در این گفتگو شرکت کردید تشکر میکنیم.
من نیز به سهم خود از اینکه خبرگزاری شیعه با اخلاص و علاقمندی اخبار مربوط به امام صدر را پی میگیرد، تشکر و برایتان آرزوی موفقیت میکنم.مسعود بحرینی
منبع خبر: شیعه نیوز