26 شوال؛ سالروز درگذشت «ابن حاجب»
26 شوال؛ سالروز درگذشت «ابن حاجب»
781 سال پيش، 26 شوال سال647 هجری‌قمری «ابن حاجب» فقيه و نحوی پرآوازه
مسلمان در اسكندريه درگذشت.
«ابو عمر جمال‌الدين بن عمر»، معروف به «ابن حاجب» قرائات هفت‌گانه فقه، حديث و
ادبيات عرب را از علمای قاهره آموخت. او در نحو شاگرد «زمخشری» بود و پس از اتمام
تحصيلات مدتی تدريس علوم اسلامی را در دمشق به عهده گرفت.
«الشافيه» در صرف، «امالی» در تفسير، «المقصد‌الجليل» در عروض و «الكافيه» در نحو
از آثار ارزشمند «ابن حاجب» محسوب میشود
وی در خاندانى اهل كتابت و مورد عنايت آل بويه زاده شد. پدرش در دستگاه
«ابو محمد مهلبى»، وزير «معزالدوله»، دبير و صاحب ديوان سواد بود. جد او نيز
بنا به قول «ابن نديم» دبير بوده است.
از نيمه اول زندگى ابن حاجب چيزی نمى‌دانيم. وی در دهه چهارم حيات خود با
منصب دبيری به خدمت «الطائع‌‌لله»، خليفه عباسى درآمد. چون «الطائع» خلع
شد، وی نيز كار خود را از دست داد؛ اما پس از 5 سال دوباره به دبيری منصوب
شد و نزد «القادر‌بالله» به خدمت پرداخت و با لقب «رئيس‌‌الرؤسا» كه هنگام
تصدی امر كتابت از جانب خليفه جديد به او اعطا شد، به كار مشغول شد.
وی بالغ بر 40 سال در دستگاه دو خليفه به كار كتابت اشتغال داشت و چندان
حشمت و قدرتى يافت كه «ابن اثير» از او به عنوان مرد توانای دوران خلافت
«القادر» ياد كرده و برخى نيز از او با عنوان «وزير» نام برده‌اند.
با اين همه پيداست كه نفوذ و توانایى او به دربار كوچك خلافت محدود مى‌گرديد
و او خود ناچار بود وزيران آل بويه را كه بر عراق حكم مى‌راندند ارج نهد و
مثلا «ابن سهلان»، وزير «سلطان‌‌الدوله»، را «الحضرة العالية‌الوزيرية» خطاب
كند. ابن حاجب در دستگاه خليفه از مكنت و ثروت و تنعم مادی فراوان
برخوردار بود.
«ابن اثير» از «ابن حاجب» به عنوان مرد توانای دوران خلافت «القادر» ياد
كرده و برخى نيز از او با عنوان «وزير» نام برده‌اند
ابن حاجب چنان‌كه رسم آن روزگاران بود از مجالس عيش و طرب نيز پرهيز
نداشت. وی را علامه و بليغ مى‌خوانند. اگر اين نكته را اغراق‌آميز هم
بدانيم باز نشانه‌ای است از آن‌كه ابن حاجب با دانش‌های زمان خود آشنایى
وسيعى داشته و تصدی طولانى او در مقام دبيری نيز بدون اين آشنایى ممكن
نبوده است.
با اين همه، از حوزه دانش او اطلاعى در دست نيست گر چه به يقين بهره وافری
از علوم ادب داشته است. هم‌چنين برخى منابع اشاره دارند كه او استماع
حديث نيز كرده است. مى‌توان محتمل دانست كه او از كتابخانه مشهور پدرش، كه
ابن نديم آن را خزانه‌ای بى‌نظير مى‌داند، نيز به خوبى استفاده كرده باشد.
ابن حاجب عالمی متواضع و صبور بود و با آرامش كامل پرسش‌های ديگران را پاسخ میداد.
از اين‌رو طالبان علم از همه جا برای آموختن صرف و نحو قرائت نزد وی میشتافتند.
شهرت عالم‌گير اين اديب فرزانه اسلامی به ويژه در مشرق زمين به سبب كتاب‌های نحوی
اوست. «الشافيه» در صرف، «امالی» در تفسير، «المقصد‌الجليل» در عروض و «الكافيه» در
نحو از آثار ارزشمند ابن حاجب محسوب میشود.
منبع: خبرگزاری مهر
