جنبش نرم افزاری و چالش های پیش روی آن
نویسنده: علی نوری
چكیده
اهمیت روزافزون نهضت تولید علم و جنبش نرم افزاری در محافل
دانشگاهی و حوزوی و تاكیدات مقام معظم رهبری بر بسیج تمامی
نیروهای علمی جهت تبیین اهداف و عملیاتی نمودن راهكارها
نگارنده را برآن داشت تا در این مقاله ابتدا با نگاهی نو
به سابقه درخشان تمدن اسلامی ، جایگاه علم و پژوهش ، برخی
دلایل افول این تمدن را مورد كنكاش قرارداده و نقش انقلاب
اسلامی در احیاء مجدد این تمدن مترقی با بهره گیری از نهضت
تولید علم و جنبش نرم افزاری را بررسی و با شناسائی برخی
چالش های پیش رو ، راهكارها و سیاست های عملی جهت این امر
مهم پیشنهاد گردد .
كلمات كلیدی: نهضت نرم افزاری ، جنبش نرم افزاری
مقدمه
جنبش نرم افزاری و نهضت تولید علم از جمله موضوعاتی است كه
در سالهای اخیر بطور جدی مورد كنكاش و پژوهش مجامع علمی،
دانشگاهی و نخبگان كشور قرارگرفته است. امروز بسیاری از
اندیشمندان ، استمرار حیات تمدن اسلامی را منوط به تحقق
جنبش نرم افزاری و بهره گیری از روش های علمی جهت تبیین "
مفهوم شناسی " ،"روش شناسی" و " فراگیر سازی " آن می
دانند.
آنچه كه ضروری به نظر می رسد ارائه یك تعریف روشن به دور
از هرگونه جمود، تحجر ، خود باختگی و تقلید از جنبش و
یافتن نسبت آن با تعاریف و مفاهیمی همانند علم ، ارتباط با
علوم كاربردی و پایه ، ارتباط حكمت با جنبش تولید علم ،
تبیین جایگاه، اهداف و نوع استفاده از علوم وارداتی در این
جنبش علمی است. با تعریف تبیین و پرداختن به چرائی مسئله و
تعیین نوع بحرانهایی كه برای آینده تمدن اسلامی متصور است
،می توان زمینه های یك جنبش همه جانبه در سطوح جامعه علمی
را شناسایی و در جهت برطرف نمودن موانع آن قدم برداشت. تا
نخبگان جامعه در فضایی مناسب آزادانه در نهایت مكارم اخلاق
، به گفتگوی منطقی، مناظره ، نظریه پردازی و نهایتا تمدن
سازی بپردازند.
از سوی دیگر بررسی عمیق و همه جانبه دوران شكوفایی تمدن
اسلامی و علل پیشرفت مسلمین در عرصه های مختلف علمی و نیز
رشد علما و دانشمندان علاوه بر ایجاد انگیزه و شناخت چالش
های پیشرو می تواند ما را در ایجاد زمینه های لازم در جهت
بارورتر شدن نظام علمی و تمدن ساز و شكوفایی مجدد تمدن
مترقی اسلام یاری نماید و می توان راهكارهایی برای ایجاد
یك حركت عظیم در سطح مجامع علمی ارائه نمود.
با توجه به اینكه در مقوله تعاریف و نسبت ها از سوی
اندیشمندان مطالب فراوانی نگاشته شده در این مقاله سعی بر
این است كه چالش های فراروی جنبش و راهكارها و سیاست های
عملی گذر از این چالش ها به صورت خلاصه مورد بحث قرار
گیرد.
جهان اسلام و نهضت تولید علم
جهان اسلام با گسترش مراكز علمی و برقراری روابط فرهنگی و
علمی با سایر ملل در اندك زمانی چنان انقلابی بوجود آورد
كه دانشمندان و محققین تاریخ علم از آن بعنوان "معجزه
مسلمانان" تعبیر می كنند و اذعان دارند كه قدرت خلاقه این
نهضت از تمامی جنبش های علمی دیگر تا قرن سیزدهم میلادی
بیشتر بوده است .
نبوت با خواندن آغاز گردید. معجزه پیامبر امی كتابی بود كه
"هیچ كس مثل آن را نمی تواند بیاورد." دعوت به دین با
تشكیل جمع مشورتی از نزدیكان وبا انجام سخنرانی و خطابه
دینی و جدلهای مذهبی صورت گرفت. راه آزادی اسرا سواد آموزی
و آموزش مسلمانان بود. یاد دادن و یادگرفتن از برترین
فریضه ها شد. گردش در جهان و توجه به تاریخ گذشتگان ،
ترجمه آثار، یادگیری زبان هایی بجز زبان عربی از وظایف
اصحاب خاصه قرار گرفت . مساجد هم محل عبادت بودند وهم محل
تحصیل و فراگیری و دانش اندوزی .كنگره علمی حج برپا شد تا
تمامی مسلمانان از تمام نقاط جهان دور هم جمع آیند و علاوه
بر عبادت به كسب فیض و تحصیل علوم و تبادل نظر بپردازند.از
شرایط اصلی صلح مسلمین با كفار در اختیار گرفتن نسخه ای از
كتب علمی آن زمان بود. نهضت ترجمه، نقل و حدیث ، قرآن
آموزی و حفظ قرآن ، نهضت تحقیق و تالیف احیا شد و در این
راستا بیت الحكمه یا آكادمی علمی بغداد تاسیس گردید.
انجمن ها و مراكز دانشگاهی پر افتخاری همانند نظامیه بغداد
شكل گرفتند. مجالس برخی از خلفا و پادشاهان ممالك اسلامی
به محفل ادب ، هنر، مباحث و مناظرات علمی تبدیل گردید. از
محضر و مكتب ائمه اطهار(ع) دانشمندان و مفاخری تقدیم جامعه
بشری شدند كه خود سردمدار و پدر بعضی ازعلوم امروزی هستند
. افرادی همچون جابربن حیان ، فارابی ، ابن سینا ، ابن رشد
، زكریای رازی، حسن بن هیثم ، خوارزمی، ابوالوفا، زهراوی،
ابن یونس و صدها نفر نظیر آنها كه از بین مسلمین طلوع و در
قلمرو حكومت اسلام رشد و تمدن مترقی اسلامی را بوجود
آوردند و علم ، هنر و ادبیات اسلامی را ازفراسوی هندوستان
تا آنسوی اروپا (اسپانیا و جزایر سیسیل) رواج و گسترش
دادند. درحالیكه در برابر خود جمعی مردمان نیمه وحشی و
متعصب كه از افتخارات آنها بی سوادی بود، می دیدند . اما
چه پیش آمد كه این چنین مردمانی پس از دوره رنسانس سریعا
از ما پیشی گرفته و علاوه بر كسب علوم حاصل از تلاش بزرگ
مردان علمی جهان اسلام قرنها با ما فاصله و در تقابل
فرهنگی و تمدنی با مایی كه بزرگترین تمدن را بوجود آورده
بودیم قرارگرفتند.
گرچه بعضی از صاحبنظران دلایلی همچون حمله مغول، از بین
رفتن روح عدالت خواهی و رعایت حقوق مردم ، اشرافی گرایی،
سود جویی و جمع آوری ثروتها و عیاشی و اسراف گری حكام و
برخی دیگر تغییر قیافه بعضی از اصول و مبانی اخلاق اسلامی
همچون صبر ، توكل،زهد را به تحمل ظلم ، ركود و بی تدبیری ،
گوشه گیری و انزوا طلبی را دلیل عقب افتادگی می دانند، اما
باید با تدبیر و تحقیق بیشتر ریشه های اصلی و واقعی را در
درون خود جوامع و انسانهای آن جستجو كرد.
با این توضیحات كه شمه ای از تاریخ ظهور و برخی دلایل افول
علم گرایی و نهضت علمی در تمدن اسلام بود به كنكاشی در
رابطه با وضع كنونی خود و نهضت علم آموزی و تولید علم پس
از انقلاب اسلامی می پردازیم.
انقلاب اسلامی احیاگر نهضت تولید علم در جهان اسلام
( چالش ها و راهكارهای پیشرو)
در زمانی كه استعمارگران و ابرقدرتها اصول فكری و مبانی
دینی ، اجتماعی و اخلاقی مردم مسلمان را تاآنجائیكه به
آنان روح استقلال و تحرك می داد از آنها گرفته بودند و
برای القائات خود ارزشهای اسلامی را سست كردند . انقلاب
اسلامی با شعار عدالتخواهی ، استقلال طلبی ، آزادی خواهی و
مردم سالاری بعنوان عصاره تمدن مترقی اسلامی پس از قرنها
بعنوان یك فرهنگ بوجود آمد. مسلمانان و مستضعفین عالم كه
عزت و افتخار را در طول دوران پر فراز و نشیب 25 ساله با
چشم خود دیدند، چشم امید به پیشرفت های جمهوری اسلامی
دوخته اند و امیددارند وبا كوشش و جوشش انقلابی نهضت غنی
علمی را نیز بنا نهد تا بتوان در سایه آن استقلال خود را
در تمامی ابعاد فرهنگی ، اقتصادی ، سیاسی ، اجتماعی و
صنعتی بازیافت و همان شكوه و عظمت از دست رفته را دوباره
احیا نمود. ولی این راه بس دشوار و مرد و همراه می خواهد.
اما آنچه دارای اهمیت است، شناخت چالشها فرارو و ارائه
راهكارهای عملی جهت دستیابی به عزت مندی است كه به برخی از
آنها در زیر اشاره می كنیم :
1-4) برخی چالشهای پیشرو
- توسعه فرهنگ تقلید و ترجمه به جای تحقیق و پژوهش بومی در
اكثر جوامع .
- گسترش فرهنگ ترویج علوم مبتنی بر روش تحقیق تجربی ،
اصالت انسان و جدائی دین از سیاست همانند جامعه شناسی ،
مدیریت ، علوم سیاسی ، اقتصاد و....
- غفلت از گسترش علوم مبتنی بر تفكر الهی و جهان بینی
توحیدی ، الهام ، اشراق ، عرفان و بصیرت.
- عدم ارائه تعریف مشخص از مراكز آموزشی و دانشگاه اسلامی
و غفلت از مبانی و فلسفه فكری و توجه به ظواهر.
- عدم وجود انجمن ها ، تشكلهای علمی اسلامی جهت انسجام
اندیشمندان برای جهاد علمی .
- ترویج تفكر جدائی دین از سیاست ، منزوی كردن نیروهای
علمی و ارزشی و استحاله فكری بخش عمده ای از مدیران و
سیاستگذاران علمی كشور.
- وجود خلاء ساختاری جهت جذب نخبگان و فرار مغزها.
- عدم اعتقاد و عزم راسخ به تبیین الگوی جامعه
اسلامی(مدینه فاضله)و پایه گذاری مجدد تمدن اسلامی .
- وجود خلاء تعهد و یا تخصص در بین مدیران و دست اندركاران
حكومتی .
- فقدان وجود نظام تحقیقات كارآمد و هماهنگ با نظام آموزش
و جدائی دانشگاه از صنعت و مراكز سیاست گذاری .
- عدم وجود كیفیت مناسب و ناهمگونی در نظامهای آموزشی كشور
اعم از عمومی ، فنی و حرفه ای و كلاسیك و گسترش بی رویه و
كمی مراكز آموزش عالی .
با مشخص شدن برخی از چالشهای فرارروی نهضت تولید علم و
جنبش نرم افزاری كه در بالا ذكر گردید می توان با ارائه
طریق و پیشنهاد راهكارها كه برخی از آنها بصورت موجز در
زیر آورده شده می توان در جهت مرتفع نمودن این مشكلات قدم
برداشت و تمدن اسلامی را با همت و تلاش دوباره احیا
وبالنده تر كرد.
2-4) برخی راهكارها
- تشكیل پژوهشكده ها ، مراكز و قطبهای تحقیقاتی كیفی در
جهت بومی نمودن پژوهش در حوزه های مختلف ، تعیین زمینه های
اولویت دار مبتنی بر خلاقیت ونوع آوری برای انتقال فن آوری
پیشرفته روز به منظور پاسخگوئی به نیازهای حال و آینده
كشور.
- ترویج علوم مبتنی بر تفكر الهی ، كتاب مبین و تعالیم
انبیاء و اولیاء الهی و تحقیق و توسعه علومی همانند انسان
شناسی اسلامی ، مدیریت اسلامی ، سیاست اسلامی ، اقتصاد
اسلامی .
- ترویج روش تحقیق مبتنی بر منابع شناخت و جهان بینی
توحیدی ، بصیرت فكر ، عرفان الهی و اسلامی .
- اصلاح ساختاری مراكز آموزشی و دانشگاهی امروزی و تدوین
استراتژی مشخص به منظور رواج تحقیق ، پژوهش و آموزش اسلامی
به جای علوم قدیم و جدیده و در یك كلمه ارائه تعریف مشخص
از ساختار دانشگاه اسلامی .
- تاسیس و راه اندازی انجمنها و تشكلهای علمی در ابعاد
مختلف همچون اقتصاد اسلامی ، فلسفه علم ، فرهنگ و ارتباطات
اسلامی ، تمدن اسلامی ، مدیریت تحول فرهنگی ، تعلیم و
تربیت اسلامی ، مدیریت اسلامی ، جامعه شناسی اسلامی و...
به منظور انسجام بخشی اندیشمندان اسلامی به جهت جهاد علمی
.
- تاسیس كانونهای تفكر انقلاب اسلامی در ابعاد فكری ،
فلسفی ، فرهنگی ،اجتماعی ، سیاسی و... و بهره گیری از
متفكرین ایرانی و اسلامی در راستای تقویت و گسترش پارادایم
حكومت اسلام و جدائی ناپذیری دین از سیاست .
- ایجاد زمینه های اشتغال تخصصی و جذب نیروهای تحصیل كرده
و نخبگان و دانش آموختگان مراكز آموزش عالی از طریق
واحدهای تحقیق و توسعه ، مراكز خدمات مهندسی ، جذب آنها
بصورت اعضاء هیات علمی و... به منظور جلوگیری از فرار
مغزها.
- تدوین الگوی توسعه انسانی ، اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی
با توجه به ارزشهای حاكم بر انسانها و تعالی جوامع توحیدی
، اعتلای فطریات به همراه تحقق عدالت اجتماعی با بهره گیری
از آخرین دستاوردهای علمی وفن آوری های بشری به منظور
گسترش فرهنگ و ارزشهای اسلامی در سطح دنیا و دستیابی به
خود كفائی و خوداتكائی در همه زمینه ها و ترسیم دور نمای
تمدن اسلامی در عصر حاضر در راستای تحقق حكومت صالحین یا
همان مدینه فاضله .
- هدایت و پشتیبانی مالی از تشكلها و نیروهای متعهد و
متخصص برای انجام فعالیتهای علمی و پژوهشی .
- طراحی ، سازماندهی ، اعتلاء فرهنگ و تخصیص منابع مالی
برای گسترش بخش تحقیقات كشور جهت تدوین طرحهای كاربردی و
قابل اجرا در صنعت و مراكز سیاست گذاری .
- تدوین نظام یكپارچه آموزشی -پژوهشی با بهره گیری از
نظرات اساتید و مدرسان محقق و علمی در ساختار آموزشی كشور
به منظور جلوگیری از فعالیتهای غیر اثر بخش و تكراری .
نتیجه گیری
همان گونه كه در مطالب فوق بیان شد با توجه به سابقه
درخشان تمدن اسلامی و وجود پشتوانه های اعتقادی ، اجتماعی،
علمی و انسانی در خصوص جهاد علمی بعنوان یك فریضه ، علیرغم
وجود مشكلات،نهضت تولید علم و جنبش نرم افزاری در شرایطی
كه حكومت نیز اسلامی است امری ناممكن نیست و نیاز به
برنامه ریزی ، سازماندهی و شناخت چالشها داشته و با همتی
عالی می توان با ارائه راهكارهای عملی و نهضت وجهاد علمی
اسلامی تولید علم تمدن مترقی اسلامی را احیا نمود.
منابع
مطهری، مرتضی ، پیرامون انقلاب اسلامی ،جلد دوم ، انتشارات
صدرا.
مطهری ،مرتضی ، خدمات متقابل اسلام وایران ، انتشارات
صدرا.
قربانی ، زین العابدین ، تاریخ فرهنگ وتمدن اسلامی ، دفتر
نشر فرهنگ اسلامی .
قربانی ، زین العابدین ، علل پیشرفت وانحطاط مسلمین ، دفتر
نشر فرهنگ اسلامی.
قانع ، احمدعلی ، علل انحطاط تمدن ها ، چاپ اول ، انتشارات
سازمان تبلیغات اسلامی.
نصر، سیدحسن ، معنویت وعلم همگرائی یا واگرائی ؟، ترجمه
فروزان راسخی
میرباقری ، سیدمهدی ، دین وتكنولوژی (سخنرانی )، به آدرس
اینترنتی
http://www.andisheqom.com/htm/kanun/62/sokhanan.htm
علی احمدی ،علیرضا ، جنبش نرم افزاری جمهوری اسلامی احیاگر
نهضت علمی مسلمین ، فصلنامه مدیریت فردا ، شماره اول ، سال
1382.
فصل نامه حوزه ودانشگاه ، بسوی تمدن اسلامی ضرورت ها و
بایسته ها ، شماره 23
منبع: www.balagh.net
