ایده‌های "عرفی شدن اصلاحات"، "سیاست کج دار و مریز"، "تغییرات میلی متری"، "پرهیز از نخبگانی شدن اصلاحات" یا "سیاست ورزی جامعه محور" (اصلاح طلبی جامعه محور) و یا هر اسم دیگری که روی آن بگذارند از این مفاهمه جمعی حاصل شد؛ اینکه اصلاحات در حوزه پایگاه اجتماعی دچار خلاء شده و باید اقداماتی را برای بازگشت به توده های مردم انجام دهد[1].

تئوری پردازهای اصلاحات چه راهکارهایی برای کادرسازی صحیح - نه اینکه کادرسازی، منحصر در تربیت خبرنگارانی شود که نهایتاً برخی از آنها شرکای BBC و VOA در ایران شوند بلکه کادرسازی به این معنا که کادر حکومتی تربیت شود - و آشتی با توده های مردم تجویز می کنند؛ موضوع این تحلیل نیست اما ما می توانیم این کمک را بدهیم که چرا به این روز افتاده اند.

آنچه اصلاح طلبان، خود در آسیب شناسی گذشته شان گفته اند[2] را به خودشان واگذارید؛ آنچه نمی دانند یا نمی خواهند که بگویند را باید گفت. درس گرفتن از یک گذشته اشتباه، به صلاح همه است؛ از جمله به صلاح خود اصلاح طلبان، ملت و نظام.

از زمانیکه بحران انتخاباتی سال 1388 ه.ش (فتنه) به نقطه ای رسید که گردانندگان آن بیم خاموشی زودهنگام اش را دادند؛ یک استراتژی قدیمی، دوباره بر سر زبان ها افتاد: "اصلاحات خون می خواهد"[3]! بنمایه اصلی این استراتژی متوجه این امر بود که اگر برخورد نظام با فتنه به خشونت کشیده شود - که با هوشیاری نظام نشد[4]- یا حداقل چنین القاء کرد که به خشونت کشیده شده و عامه مردم باور کنند؛ این مسئله خود ضامن حیات آینده فتنه است.

در واقع، فتنه قصد داشت که ماهیت بازی را بلحاظ تلقی افکار عمومی عوض کند، زیرا باور ادعای تقلب انتخاباتی در حال رنگ باختن بود. مهمترین کارکرد "استراتژی اصلاحات خون می خواهد"، این بود که سعی شد؛ مردم را در برابر نظام قرار دهند و اینطور وانمود شود که نظام بدلیل جنایت علیه مردم عادی و بی گناه، دیگر مشروعیت ندارد[5]!! در همین رابطه، "پروژه مشکوک قتل ندا آقاسلطان"[6] و "پروژه 72 کشته سازی" کلید خورد.

پروژه 72 تن سازی کشته شدگان در جریان اغتشاشات خیابانی، این هدف را می پویید که با مشابهت سازی بین عدد 72 با اعداد کشته شدگان واقعه کربلا؛ احساسات دینی مردم و امنیت روانی مردم را علیه نظام مورد هدف قرار دهد[7].

اما این استراتژی از کجا خلق شده بود؟

15 مهرماه 1389 ه.ش، «مرکز ائتلاف براي ارتباطات استراتژيک دانشگاه آريزونا» دست به انتشار گزارشی تحت عنوان: "ضدروايتي براي استبداد ايراني"، زد که به تحريف حماسه کربلا؛ بعنوان ابزاري براي مقابله با «جمهوري اسلامي» پرداخته بود. اين تحقيق از سوي «مرکز تحقيقات نيروي دريايي ارتش آمريکا» مورد حمايت مالي واقع شده بود.

کتاب کومیک بهشت زهرا که در آمریکا منتشر شد
 این مجموعه به طرح ادعای دروغ نقض گسترده حقوق بشر در انتخابات 88 ایران پرداخت
 نام کتاب اشاره به ادعای دروغ دفن مخفیانه 72 کشته فتنه توسط نظام در بهشت زهرا است

این گزارش تصریح می کرد: «اسناد خوبی از نقض حقوق بشر از سوی رژیم ایران در دست است ... استفاده از قدرت نرم، گزینه عملی تری برای به چالش کشیدن رژیم ایران است. این مقاله یک استراتژی ارتباط را پیشنهاد می دهد که بر اساس آن، باید روایتی بنیادین، طوری پرورانده شود که هیئت حاکمه فعلی ایران را مانند حاکمان ظلمی که امامان معصوم را مورد اذیت و آزار قرار داده و کشته شدند؛ نشان دهد»[9].

سئوال این نیست که نطفه این استراتژی ابتدا در ایران و بدست برخی اپوزیسیون تندرو بسته شده و بعد به مراکز فکری- تحلیلی دولت آمریکا رسید یا اینکه از آنجا به اپوزیسیون داخلی تجویز شد؟ پاسخ به این سئوال، احتیاج به کارشناسی های دقیق تری دارد که در اعتبار این گزارش نیست اما یک موضوع کاملاً واضح است، اینکه هم متفکران تندروی اپوزیسیون داخلی و هم تحلیل گران مراکز فکری- اطلاعاتی آمریکا متفقند که باید بر اساس زیرپروژه های متنوع؛ روایت هایی برای بی اعتبارسازی «جمهوری اسلامی» خلق کرد[10].

چندی پیش، «هاشمی رفسنجانی» طی اظهاراتی درباره تغییر اساسنامه «دانشگاه آزاد»، این اصلاحات که توسط «شورای عالی انقلاب فرهنگی» و طبق رویه های قانونی نظام شکل گرفته بود را "تصرف" نامید و آن را با رژیم شاهنشاهی؛ قیاس نمود[11]. این دست قیاس ها و مانند آن، مثل مقایسه نوع برخورد نیروهای امنیتی نظام در سال 88 با سرکوب های «ساواک»[12] و همچنین، مقایسه فساد اقتصادی در نظام با دوره شاهنشاهی[13]؛ همه در جهت ایجاد ضدروایت علیه روایتی است که مردم از انقلاب اسلامی و «جمهوری اسلامی» دارند.

کمابیش مردم باور دارند که هم انقلاب و هم «جمهوری اسلامی» در حال مبارزه با انواع فساد هستند، چه در داخل کشور و چه در خارج کشور و تلاش اپوزیسیون؛ بی اعتبارسازی این روایت از طریق ساخت ضدروایت های مختلف است. متأسفانه برخی از اصلاح طلبان تندرو نیز عمداً یا سهواً همراه این استراتژی غرب علیه «جمهوری اسلامی» شدند.

پیگیری "استراتژی بی اعتبارسازی نظام از طریق قرار دادن احساسات مردمی در برابر نظام"، اصلاح طلبان را بطور اتوماتیک وار به ورطه‌ای انداخت که باعث فروپاشی تدریجی پایگاه اجتماعی آنها شد. به نظر، این فروپاشی تدریجی و فرسایشی از برهه‌ای آغاز شد که اصلاح طلبان تندرو که ویترین اصلاحات را در دست داشتند و بعنوان نماینده اصلی آن در جامعه معرفی شده بودند؛ مأموریت اصلی خویش، از اصلاح شیوه‌های مدیریتی کشور را به کاهش اعتبار نظام جهت "تغییر ماهوی نظام"؛ بدل ساختند. هر چه قلب مأموریت اصلاح‌طلبان تندرو عیان‌تر شد، فروپاشی پایگاه مردمی آنها نیز بیشتر و سریع‌تر شد.

پایگاه اجتماعی اصلاحات از زمانی شروع به فروپاشی کرد که حامیان توده‌ای این گفتمان، بدین نتیجه رسیدند که ویترین داران اصلاح‌طلبی علیرغم ادعاهای اولیه که شامل مدیریت بهتر کشور بود (خرداد 76)؛ در جهت براندازی نظم موجود (خرداد 88) حرکت می کنند.

در کل آراء در جامعه به "آراء گفتمانی" - چه حامی اصلاحات، چه حامی اصولگرایی- و "آراء غیرگفتمانی" (کارکردگرا) تقسیم می شوند و تعداد کسانیکه طی انتخابات بصورت پارادایمی یا گفتمانی رأی می دهند، معمولاً کم بوده و هست و آراء؛ بیشتر تابعی از شرایط روانی افکار عمومی و کارکردگرا است[14].

این پایگاه لاغر شده، به اصلاح طلبی با این تعریف محوری معتقد است: محور اصلاحات، مدیریت کشور با عقل عرفی است و علیه مدیریت دینی اقامه دعوی می کند و اغلب نارسایی های موجود در کشور را یا به مدیریت دینی و ایدئولوژیک مربوط می داند یا به مدیران ایدئولوژیک. بنابر این، اتفاقی که افتاده این است که اصلاح طلبان با اقدامات ساختارشکنانه و هنجارشکنانه خود در جهت بی اعتبارسازی نظام، شروع به جذب بیشتر "پایگاه اجتماعی گفتمان مدار" کرده و از آنجا که این گفتمان مداری در تناقض با باورهای عمومی است؛ در حال دور کردن بیشتر خود از توده ها و همچنان لاغرتر کردن پایگاه خویش هستند.

این روندی است که یکی از عناصر اصلاح طلب نیز آن را توضیح می دهد. وی که پیشتر عضو فعال «حزب منحله مشارکت» در امور اطلاع رسانی بود، در خلال فتنه 88 بازداشت و محکوم می شود و پس از طی دوره محکومیت؛ برای ادامه تحصیل به خارج کشور می رود. وی چندی پیش به کشور بازگشت و بدلیل پاسخگویی درباره فعالیت هایش در خارج کشور بازداشت شد.

وی طی مقاله ای با عنوان: "جهش گفتمانی حقوق بشر در جنبش سبز/ دموکراسی بشرط حقوق بشر" که برای کسب پذیرش در پروپوزال خود قرار داده بود، می نویسد: «زلزله سیاسی- اجتماعی 22 خرداد 88 و آغاز "جنبش سبز"، بر هم زننده بسیاری از معادلات در ... (ایران) شد. از جمله این تغییرات در حوزه حقوق بشر و میزان توجهات به آن، بوجود آمده ... دوم خرداد 1376 ... جریان کلی حرکت اصلاح طلبان ... این مسیر را در چارچوب پارلمانتاریستی دنبال می کردند ... بسیاری از فعالان و مدافعان حقوق بشر با "سیاست ورزان دموکراسی خواه پارلمانتاریست"، فاصله بسیاری داشتند ... "جنبش (سبز)" که از رویکردی پارلمانتاریستی و دموکراسی خواهانه با هدف توزیع قدرت و اصلاح رفتار آن آغاز و در روزهای اول، شعار "رأی من کجاست" را انتخاب کرده بود؛ بزودی رنگ و بوی حقوق بشری گرفت. معترضان بازداشتی در تجمعات، در پاسخ به مأموران امنیتی که دلیل حضورشان را در این تجمعات بعنوان یک جرم جویا می شدند؛ بیش از بیان اعتراضشان به نتایج انتخابات، به حق قانونی و بشری شان برای اعتراض و تجمع اشاره می کردند. بازداشت شدگان، خواهان اعمال حقوق شهروندی در دوران بازداشت ... بودند و فعالان حقوق بشری و وکلاء؛ بسیار بیش از گذشته محل رجوع شدند. گفتمان حقوق بشری در "جنبش سبز"، از چنان رشدی برخوردار شد که مطالبات حقوق بشری بر صدر مطالبات جنبش قرار گرفت ...

روند گره خوردگی فتنه و بخشی از اصلاح طلبان با ادعاهای حقوق بشری

به این دلیل که ادعای تقلب جذابیت خود را از دست داده بود: اصلاحات خون می خواهد

به بیانیه ها و نامه های جمعی امضاءشده در دوران "جنبش سبز" نگاه دقیق تری بیندازیم. بسیاری از این موارد حول موضوعات حقوق بشری بوده و ترکیب امضاءکنندگان از دولتمردان با سابقه در «جمهوری اسلامی» تا نیروهای ملی- مذهبی چپ گرا تا فعال (های) جوان حقوق بشری را شامل می شده که پیش از جنبش؛ کنار هم قرار گرفتن چنین ترکیبی محال می نمود. این آرایش جدید نیروها، حاصل جهش گفتمانی حقوق بشر در "جنبش سبز" نسبت به سلف خود، "اصلاح طلبان پارلمانتاریست" از سویی و ابتلای بیش از پیش حقوق بشری ها با امر سیاست؛ بعنوان یک واقعیت گریزناپذیر از سوی دیگر است ... در این جنبش است که رهبران آن، «موسوی» و «کروبی» در اقدامی بی سابقه نسبت به اعدام افرادی از "گروه پژاک" که گروهی تروریستی شناخته می شوند؛ ... موضع حقوق بشری می گیرند. «جبهه مشارکت» با تعداد زیادی عضو از دولتمردان سابق «جمهوری اسلامی»، در برابر اعدام دو جوان متهم به سلطنت طلبی و عضویت در "گروه تروریستی تندر" (آرش رحمانی پور و محمدرضا علی زمانی) نامه اعتراضی به «رئیس قوه قضاییه» می نویسند ... «تاج زاده»، یک "ایده آل تیپ" در بین سیاست ورزان پارلمانتاریست دموکراسی خواه، در مقاله مشهور "پدر، مادر، ما باز متهمیم!"؛ بخش عمده ای از انتقادات خود به گذشته و حال «جمهوری اسلامی» را در مسائل حقوق بشری خلاصه کرده ... امروز «تاج زاده» در زندان، از سیاست و دموکراسی و حقوق بشر می گوید و «شیرین عبادی» در خارج، از حقوق او و هر دو در یک جبهه و عضوی از یک جنبش شده اند. نه «شیرین عبادی»، می تواند سیاست پرهیزی کند و نه «تاج زاده»، می خواهد که انتخابات نصبی را با حضور بخشی از نیروها و نفی حقوق و حضور برخی گرایش ها؛ برخلاف گذشته بپذیرد (مصاحبه با سایت کلمه) ... جنبش اصلاحات به این نتیجه رسید که آزادی از خلال توزیع قدرت و مقید و پاسخگو کردن آن و دموکراسی، محقق می شود و اینک به این نتیجه رسیده که مسیر دموکراسی؛ بدون توجه همزمان و همسان به حقوق بشر میسر نیست. اینگونه است که "حقوق بشر به شرط دموکراسی" در جنبش اصلاحات به "دموکراسی به شرط حقوق بشر" در جنبش سبز رسیده است ... اینکه این تحول حاصل برخورد امنیتی با "سیاست ورزان پارلمانتاریست دموکراسی خواه" بوده یا خیر؛ تغییری در نتیجه حاصله ایجاد نمی کند».

درس واقعی از یک گذشته ی اشتباه اصلاح طلبان، این است که بجای تلاش برای اعتبارزدایی از نظام و از قانون اساسی و حتی از شریعت اسلامی؛ راهکاری هایی برای اداره بهتر کشور بدهند. درد مردم، درد خبرنگاران تحت تأثیر BBC در فضای مجازی و شبکه های مجازی نیست؛ درد مردم، بهبهود اقتصادی، مبارزه با مفاسد و ارتقای همه- جانبه جایگاه ایران اسلامی است نه ایران.

نشانه هایی حقیقی از اینکه اصلاح طلبان تندرو که ویترین داران اصلاح طلبی اند، به علت اصلی روی گردانی توده ها از خود پی برده باشند اما هنوز؛ دیده نمی شود یا اگر هست در ابهام و ضعیف است. «هفته نامه صدا» - نزدیک به کارگزاران- که پس از توقیف «هفته نامه آسمان» با سردبیری «محمد قوچانی» شروع به کار کرده، طی چندین مطلب سریالی به قلم «عمادالدین باقی»؛ به انتشار راهکارهایی برای سپری کردن بهتر دوران محکومیت پرداخته است. در یک نگاه اولیه، این اقدام «صدا» چه معنایی می تواند داشته باشد؟

خیلی ها فکر می کنند که این دست اقدامات معمول که به رویه ای عادی در بین اصلاح طلبان تندرو تبدیل شده، بدین معناست که آنها با علم به اینکه رویه شان غیرقانونی است؛ در راستای تشدید این رویه گام بر می دارند و با حساب باز کردن روی حمایت های خارجی و عملیات های روانی قهارانه شان؛ بر نتیجه بخشی "استراتژی بی اعتبارسازی نظام" امید دارند. تا رویه های عملی متحول نشوند، اعتمادِ مردمی که تندروها را تنها گذاشته اند، باز نخواهد گشت؛ جلب اعتماد اکتسابی است نه تبلیغی. برای جذب قلوب و عقول در نهایت و در بلندمدت، عملیات روانی جای واقعیت های ملموس را نخواهد گرفت.

وداع خاتمی با قدرت؟!

چه چیزهایی در خداحافظی «خاتمی» با عالم آشکار سیاست شده تأثیر داشته است؟ یکی از دلایل، می تواند روندی باشد که به محبوبیت زدایی و استحاله هویتی اصلاحات منجر شد؛ آنچه که برخی یاران تندروی «خاتمی» می پنداشتند که اعبتارزدایی نظام است، اعتبارزدایی از خود بود.

حتی یک نفر از "لیست یاران خاتمی" به «مجلس هشتم» راه نیافت، دکتر «معین» گزینه «خاتمی» در انتخابات 84 بود اما با شکستی بزرگ مواجه شد، بسیاری از اطرافیان وی «انتخابات مجلس نهم» را تحریم کردند اما خود «خاتمی» با مشاهده صف های طویل رأی مجبور شد که رأی دهد و به گفته خودشان آینده اصلاحات را تضمین کند، یاران خاتمی مهجورند چون تندروهایشان؛ همه آنها را مهجور کردند.

اگر کسی باید بابت این مهجوریت پاسخی به وی دهد، مشاوران و اطرافیان خود خاتمی اند آنهایی که حتی با مشاهده شعار تندروها مبنی بر "عبور از خاتمی"، با آنها مرزبندی عیانی نکردند.