احکام وحقوق/شبهه29

با توجه به روايات، علت وجوب نماز ،خود سازي ودوري از گناه است اما چرا پس از مرگ افراد، قضاي نمازهاي فوت شده، بر فرد ديگري واجب مي‌شود؟

 مطلبی که ارسال فرمودید، یک سؤال است و شبهه نیست. اما در عین حال توجه جنابعالی را به پاسخ ذیل جلب می‌نماییم:

قبل از هر مطلب دیگری دقت فرمایید که حکمت‌های احکام الهی و آثار آنها محدود به یک یا دو یا چند موضوع مشخص نیست، چرا که نه تنها علم خداوند حکیم محدود نیست، بلکه انسان نیز مخلوق کوچک و محدودی نیست، بلکه به تعبیر امام علی علیه‌السلام، عالم صغیر و یا به تعبیرهای دیگر، همان عالم کبیر است و بدیهی است که همه‌ی اجزای این عالم (انسان) اعم از مادی و غیر مادی (مثل روح و جسم) با یک دیگر و تک تک اجزای مادی و غیر مادی عوالم بیرون از وجود خود مرتبط است، لذا احکامی که خداوند بر انسان مترتب فرموده است، با توجه به تأثیر و تأثر همه وجوه آن می‌باشد. به عنوان مثال: حرام بودن مشروبات مستی‌آور، فقط به این دلیل نیست که برای جسم انسان ضرر دارد، بلکه نه تنها ضرر آن بر جسم محدود به معده، مغز، عضلات، اعصاب، ژن، نسل و ... نیست، بلکه بر حالات و روحیات آدمی مثل: اخلاق، اراده، تقید، تعهد، غیرت، روابط اجتماعی، عصبیت ... تأثیر منفی دارد و همه‌ی اینها به غیر از آثار سوء روحی آن است و مهم‌تر از همه عواقب تخطی از بندگی و اطاعت خداوند متعال و خروج از صراط مستقیم است.

تأثیر نماز بر جسم و روح، زندگی دنیوی و اخروی، روابط شخصی و اجتماعی انسان و جامعه، به مراتب بیش‌تر از سایر احکام است و به همین دلیل از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. لذا آن را معراج مؤمن و ستون دین خواندند و فرمودند که در آخرت نیز اول به نماز رسیدگی می‌شود و اگر آن قبول شد، مابقی اعمال مورد رسیدگی قرار می‌گیرد و اگر شخص نماز نداشت و یا نمازش مقبول نبود، سایر اعمالش نیز مقبول نخواهد بود. که این تعریف خود بیانگر تأثیر نماز در دیگر احکام و اعمال است.

اگر دقت بفرمایید ممکن است اغلب واجبات به دلایل متفاوتی از انسان ساقط شود. مثل آن که حج بر کسی که مستطیع نشده واجب نیست، روزه بر بیمار یا مسافر نه تنها واجب نیست، بلکه مقبول نیست و باید کفاره بدهد، خمس و زکات بر کسی که مال و ثروتی ندارد واجب نیست، امر به معروف و نهی از منکر نیز اگر شرایط تحقق را نداشته باشند، جایز نیست و ... . اما ترک نماز در هیچ حالی جایز نمی‌باشد.

دقت بفرمایید که حیات ما، فقط به دنیا و سپس آخرت محدود نیست، بلکه در بین دنیا و آخرت نیز زندگی دراز مدتی در برزخ خواهیم داشت و از حکمت‌ها و آثار احکام «به ویژه نماز»، تهیه و تدارک زاد و توشه‌ی حیات برزخی است.

درست است که انسان وقتی از این دنیا می‌رود، امکان عمل از او گرفته می‌شود، اما ارتباط او با جهان (به خاطر بقای دنیا و تأثیر و تأثر اعتقادات و اعمال) هم چنان باقی است و پرونده‌ی او تا قیامت باز است و به همین خاطر بر به جا گذاشتن باقیات الصالحات و پرهیز از گناهانی که تأثیر آن هم چنان ادامه دارد بسیار تأکید شده است. لذا آن چه که از خیرات یا انجام فرائض فوت شده، از این دنیا ارسال شود به آنها می‌رسد و این از الطاف خداوند رحمان و رحیم است که باب عمل را پس از مرگ تعطیل ننموده است و انجام قضای آن را بر اولاد واجب نموده است تا هم شخص متوفی منتفع گردد و هم فرزند او.

از نکات قابل توجه دیگر آن که، انجام فرایض الهی از «دیون» انسان نسبت خداوند متعال در قبال نعمت وجود، حیات، سلامت، رزق ... و از همه مهم‌تر هدایت است و دیون چه حق‌الناس باشد و چه حق‌ الله باید پرداخت شود و در میان همه‌ی دیون به خداوند متعال، عودت برخی از آنان که برای ورثه ممکن است، واجب و یا مستحب بیان شده است و اختصاص به نماز ندارد. به عنوان مثال: اگر آنها روزه‌ی غذا دارند و یا کفاره‌ی روزه بر عهده دارند، و یا حج بر آنها واجب شده بود اما نرفتند، در صورتی که مالی باقی گذاشته‌اند، واجب است قضا شود و اگر مالی نداشته باشند، در برخی از امور مثل نماز، واجب است و در برخی دیگر از امور مستحب است. و آثار پرداخت دیون و برقراری قسط و عدل توسط شخص یا بازمانده ی او، هم بر زندگی شخصی در سه مرحله‌ی دنیا، برزخ و قیامت مترتب است و هم در نظام اجتماعی.

در خاتمه مجدد یادآوری می‌گردد که حکمت‌ها و فواید احکام الهی محدود نیست و می‌شود آنها را در زمینه‌های متفاوت و از زوایای گوناگون مورد مطالعه قرار داد.

x-shobhe.com