بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار وزير،
معاونان و مديران آموزش و پرورش سراسر كشور
بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم
خسته نباشيد دوستان عزيز! كه
گردهمايى داشتيد دربارهى مهمترين موضوع انسانى كشور؛ يعنى آموزش و پرورش؛ آن
هم دربارهى يكى از اساسيترين و اصوليترين مطالبى كه در زمينهى آموزش و پرورش
ممكن است مطرح شود؛ يعنى تحول.
تحول يك كلمه است، لكن در پشت
اين وجودِ لفظى، در پشت اين كلمه يك دنيا كار نهفته است. اولاً اين كارها چيست؛
ثانياً با چه هدفى اين كارها قرار است انجام بگيرد؛ ثالثاً چگونه بايد اين
كارها انجام بگيرد.
پاسخ به اين سه تا سؤال، يك عمر
كار است. ما همهى اينها را در زير كلمهى تحول قرار ميدهيم و ميگوئيم: تحول.
خوب، اصلِ اينكه شما به فكر تحول افتادهايد و ميخواهيد يك دگرگون سازىِ عميق
در كار آموزش و پرورش كشور انجام بدهيد، حقيقتاً جاى تشكر دارد؛ همتى به خرج
داديد، جرأتى به خرج داديد، اسم تحول آورديد؛ چون گاهى نظامها آنچنان به نظر
ماندگار و به هم جوشيده و غير قابل تغيير به نظر ميرسند كه انسان جرأت نميكند
به آنها به قصد تغيير و تبديل نزديك شود. خوب، شما جرأت كرديد، گفتيد ميخواهيد
در نظام آموزشى كشور تحول ايجاد كنيد. خودِ اين خيلى مهم است.
اولاً جزو مطالبى كه براى شما و
براى بنده و براى هر كسى كه به مسئلهى آموزش و پرورش علاقهمند است، واضح است
- در عين حال بايد تكرار بشود - اين است كه آموزش و پرورش مهمترين كار يك كشور
است. اگر كشورى بخواهد به عزت مادى، به سعادت معنوى، به سيطرى سياسى، به پيشروى
علمى، به آبادانى زندگى دنيا، به هر آرزوئى، بخواهد دست پيدا كند، بايد به
آموزش و پرورش به عنوان يك كار بنيادى، مقدماتىِ لازم بپردازد؛ چرا؟ چون همهى
اين كارها به نيروى انسانى احتياج دارد. نيروى انسانى هم عمدتاً در آموزش و
پرورش شكل ميگيرد و صورت ميبندد؛ بطورى كه اگر آموزش و پرورش ما، كه تقريباً
دوازده سال از بهترين فصل عمر يك انسان را در اختيار دارد، به شكل مطلوبى كار
كند، باعث ميشود كه جوانى كه در اين جا ساخته شده و قالبگيرى شده و صورتبندى
شده، ديگر كمتر احتمال تغيير بنيانى در حوادث آينده در او برود. اگر آن جوان
شكلِ خوبى گرفت، به همين شكل كمابيش زندگى را ادامه خواهد داد. پس آموزش و
پرورش كانون اصلىِ ساختن و پرورش دادن و توليدِ آن عاملِ اساسى است؛ كه چيست؟
انسان است؛ انسان كارآمد، نيروى انسانى. بنابراين در زمينهى مسائل انسانى كه
نگاه كنيم، هيچ مسئلهاى، هيچ نهادى بالاتر، مهمتر از آموزش و پرورش نيست. اين
يك مطلب كه خيلى مطلب مهمى است.
البته همه هم همينطور كه گفتيم،
اين را ميدانيم - حرف تازهاى نيست؛ مسئولان كشور هم ميدانند - در عين حال به
لوازم اين اطلاع و دانائى چندان عمل نميشود! فرض بفرمائيد در نگاهِ كلانِ
برنامهريزى كشور - برنامه و بودجه و تقسيم منابع مالى و اينها - آموزش و پرورش
را به عنوان يك مصرف كننده نبايد در نظر گرفت، به عنوان يك توليد كننده، آن هم
توليد كنندهى مهمترين و اساسيترين عنصر براى پيشرفت كشور بايد در نظر گرفت.
آنچه ما به آموزش و پرورش از امكانات، از پول، از فرصتهاى گوناگون، از حمايتهاى
مختلف ميدهيم، در واقع كمك به ذخيرهسازى يك ثروت عظيم معنوى است؛ كه اين ثروت
بتدريج بايستى براى آيندهى كشور و ملت خرج شود. اين را بايد در نظر داشت.
مطلب ديگرى كه بايد در نظر داشت،
اين است كه آموزش و پرورش كنونىِ كشور ما، ساخته و پرداختهى فكر ما و
برنامههاى ما و فلسفهى ما نيست؛ اين يك امر واضحى است؛ اين هم جزء مسلمات
است، منتها به آن توجه نميكنيم! از روزى كه نظامى به نام نظام آموزش و پرورش در
اين كشور به وجود آمد - از آغاز كار - بناى كار بر آن فلسفهاى نبود كه ما
امروز دنبال آن فلسفه هستيم. دو عيب بزرگ وجود داشت. يك عيب از جنبهى اعتقادى
و ايمانى، يك عيب از جنبهى سياسى و مديريتى كشور.
عيبِ جنبهى ايمانى اين بود كه
آن كسانى كه آموزش و پرورش جديد را وارد كشور كردند، نه فقط نيتشان متدين كردن
مردم و جوانها نبود، بلكه بعكس، نيتشان دور كردن مردم از عقايد دينى بود. به
طور مسلم اين است. البته آن كسانى كه طراحان اوليهى وزارت آموزش و پرورش در
كشور بودند، برنامهها را ريختند، كتابهاى درسى را نوشتند، بعضىشان كاملاً جزو
آدمهاى بىدين نبودند؛ نه، در بين آنها آدمهاى متدين هم بودند، لكن كلانِ
برنامه اين بود. همان برنامهاى بود كه در آموزش و پرورش به يك شكل، در مسئلهى
كشف حجاب به يك شكل، در مسئلهى كوبيدن مراكز مذهبى به وسيلهى رضاخان به يك
شكل خودش را نشان ميداد؛ يعنى توسعهى تفكرات غير دينى، بلكه ضد دينى. آموزش و
پرورش بر اساس يك چنين فكرى به وجود آمد. و آن كسانى كه از اول، آموزش و پرورش
را درست كردند - عرض كرديم - بعضىشان آدمهاى بى دينى هم نبودند، متدين هم
بودند؛ نشانههاى تدينشان هم بعضاً گوشه و كنار در آن نظام قديمىِ آموزش و
پرورش و كتابهاى قديمى پيداست؛ كه ما بعضى را از گذشته در زمان نوجوانى ديده
بوديم و يك چيزهائى پيدا بود، لكن اساس، اساسِ ضد دينى بود، نه غير دينى؛ بر
اساس ضديت با دين بود. هر چه هم گذشت، اين جنبهى ضد دينى، پيوسته و تا آخرِ
دوران پهلوى بيشتر و بيشتر شد.
آن جنبهى سياسى و مديريتى،
جنبهى ضد ملى آموزش و پرورش بود. اگر چه كه آن رژيم دعوى مليت داشت، واقعاً هم
دنبال مليت ميگشت؛ چون ايدئولوژى كه نداشتند؛ ناچار بودند - وقتى ايدئولوژى
كنار زده ميشود، دين كنار زده ميشود، يك جايگزين لازم دارد. اين جايگزين را
مليت قرار داده بودند؛ مثل خيلى از كشورهاى ديگر. لذا مليت را دنبال ميكردند -
لكن آن مليتى كه دنبال ميكردند، به معناى واقعى به معناى حفظ هويت ملى نبود. به
چه دليل؟ به دليل اينكه وابستگيهاى سياسى آنها روز به روز بيشتر ميشد و همين در
كيفيت تعاليم و آموزشهاى آموزش و پرورش خودش را نشان ميداد؛ همچنانيكه در تدوين
دستگاههاى حقوقى ما و قضائى ما خودش را نشان ميداد؛ همچنانيكه در ساخت ادارات
دولتى ما و تشكيلات عمومى دولت خودش را نشان ميداد؛ يعنى غربزدگىِ مطلق. اين،
در آموزش و پرورش هم بود.
نظام آموزش و پرورش ما يك نظام
غربزده، تقليدى، مبتنى بر باورها و مبانى پذيرفتهى در اروپا بود. حالا يكى
بلژيك را ترجيح ميداد، يكى انگليس را ترجيح ميداد، يكى فرانسه را ترجيح ميداد؛
بالاخره مربوط به آنها بود. در بخشهاى مختلف ادارى و تشكيلات دولتى ما، اين
محسوس بود. آموزش و پرورش هم عيناً به همين كيفيت شكل گرفت و همينطور ماند.
حالا نكتهى قابل توجه اين است كه آن كسانى كه الگوى آموزش و پرورش سنتى و
قديمى ما بودند، آنها به همان شكلها و قالبهاى آن روز بسنده نكردند؛ مرتباً
تحولات به وجود آوردند و خودشان را پيش بردند؛ اما اين مقلدان آن تحولات را
ديگر نفهميدند و همان شكل سنتى را نگه داشتند.
اين، آموزش و پرورشِ شكل گرفتهى
سنتى كشور ما بود. البته اين، خطوط اساسىاش بود؛ نه اينكه بخواهيم يك تعريف
كاملى از آموزش و پرورش كرده باشيم. اين دو عيب بزرگ؛ يعنى اول، جنبهى ضديت با
دين - حداقل مغايرت با مبانى دينى و اخلاق دينى و تربيت دينى - و دوم هم بشدّت
ترجمهاى بودن، وابسته بودن، تقليدى بودن، از نيازهاى حقيقى كشور و ملت ايران
نجوشيده بودن، عيب اساسى آموزش و پرورش ما بود كه ماند تا دورهى انقلاب
اسلامى.
در دورهى انقلاب، خيلى كارها در
آموزش و پرورش انجام گرفته است؛ اما نظام آموزش و پرورش تحول پيدا نكرده و همان
نظام قديمى است! اين عيوبى كه شما بخصوص معلمان قديمى، كاركُشته، مديران آموزش
و پرورش و پرورشيهاى آگاه و قديمى معمولاً ميشمرند، ميگويند درسها حفظى است،
قدرت ابتكار را در جوانها به وجود نمىآورد، تأمل نيست، كار متراكم و انبوه است
و ...، اينها همه ناشى از همان نظام قديمى است كه از آن وقت مانده است و
همانطور كه قبلها عرض كرديم، كهنه، متراكم، غبار گرفته، متصلّب، در نظام ما
باقى مانده است. البته بيشتر در مسائل روبنائى كارهاى زيادى شده است: كتابها با
«بسماللَّه» شروع نميشد، حالا با «بسماللَّه» شروع ميشود؛ آيهى قرآن نداشت،
حالا دارد. كارهاى خوب انجام گرفته؛ نه، من حقاً و انصافاً منكر كارهاى خوب
نيستم. بنده كتابهاى درسى را مىبينم كه در زمينههاى گوناگون، مبانى اسلامى و
مبانى ملى - با اختلاف در اين سالها و بسته به نوع سلائق مديرتهاى مختلف در
دوران اين بيست و هشت سال - وارد آنها شده و هر وقتى يك كارى انجام گرفته. اين
كارى هم كه الان اشاره كردند - گنجاندن مفاخر علمى در كتابهاى درسى - آوردند من
ديدم؛ كار بسيار خوبى هم هست. بالاخره جوان ما لازم است در كتاب درسى،
دانشمندان كشورش و گذشتهى كشورش و مفاخر علمى كشورش را بشناسد. جوان ما فلان
بازيكن تيم فلان كشور را خيلى بيشتر ميشناسد تا ابن سينا را! تا محمد بن زكرياى
رازى را! آنهائى كه اهل سينمايند، فلان هنرپيشهى معروف فرانسوى يا امريكائى را
خيلى خيلى بيشتر ميشناسند تا فلان دانشمند رياضىدان يا مثلاً فرض كنيد كه اديب
بزرگ فارسى را! اينها در كتابهاى درسى مىآيد؛ خيلى هم خوب است. اين كارها را
ما قدردانيم. منتها اينها هيچكدام تحول نيست. تحول يك حركت ريشهاى است و شماها
ميتوانيد بكنيد. اين مجموعهاى كه امروز، مسئوليتهاى مهم كشور و آموزش و پرورش
و تعليم و تربيت را بر عهده دارند، اينها انگيزهى كافى براى اين كار دارند. و
بايد اين كار بشود.
ببينيد ما چه ميخواهيم؟ محصول و
خروجى آموزش و پرورش را چه ميخواهيم باشد؟ اول اين را مشخص بكنيم؛ ترسيم بكنيم؛
بعد ببينيم كه براى ساختن يك چنين موجودى، يك چنين مردى، زنى، جوانى، چه كارهاى
مهم و اساسى، چه تعاليمِ لازم، در خلال چه برنامهى آموزشى بايد داده شود، تا
اين موجود پرورش پيدا كند. آن وقت آدمهاى كارآمدمان بنشينند آن نظام را تعريف و
تدوين كنند و با شجاعت لازم وارد ميدان شوند و تشكيلات آموزش و پرورش را بر طبق
آن نظام تعريف كنند و تحقق ببخشند. اين، ميشود تحول حقيقى و بنيانى.
ما ميخواهيم آن كسى كه از آموزش
و پروش خارج ميشود بعد از سيزده سال - حالا كه پيش دبستانى هم هست، ميشود سيزده
سال - انسانى باشد با برجستگيهاى اخلاقى، برجستگيهاى فكرى و مغزى، و با تدين؛
يك چنين انسانى ميخواهيم. از نظر اخلاقى: انسانى باشد شجاع، خوشخو، خيرخواه،
خوشبين، اميدوار، بلندهمت، مثبت در قضاوتها و ساير خصوصيات اخلاقىاى كه براى
يك انسانِ مطلوب شما در نظر ميگيريد. از لحاظ خصوصيات فكرى: خلّاق، پرسشگر، اهل
فكر، اهل نوآورى، مايل به ورود در ميدانهاى بسيار وسيعِ نادانستنيهاى بشر براى
كشف دانستنيها و افكندن نور علم به وادى مجهولات، و صاحب فكر. از جنبهى
رفتارى: آدم منضبط، قانونشناس. ما چنين موجودى ميخواهيم. آيا ميشود چنين
موجودى را تربيت كرد؟ البته؛ البته كه ميشود. درست است كه انسانها يكسان
نيستند؛ درست است كه ژنهاى گوناگون و مؤثرات گوناگون خلقتى، آدمها را با
اختلافاتى به وجود مىآورد؛ اما به طور معمول و عام، همهى انسانها نقش پذيرند.
گفت:
من كه لوحى سادهام، هر نقش را آمادهام دست نقاشان قدرت تا چه تصويرم
كنند
اين دست هنرمند شماست كه اين
صفحهى سفيد را نقاشى ميكند؛ اين موجود، اين جسم را قالبدهى و صورتبندى
ميكند. البته هر صورتبندى شدهاى، هر جسم قالببندى شدهاى ممكن است بعداً با
يك سوهانى - مثلاً - كنارش را بتراشند؛ با يك پتكى - مثلاً - او را درهم
بكوبند؛ اينها را منكر نيستيم؛ نميگوئيم عوامل بعدى هيچ اثرى ندارند؛ اما بسيار
بندرت اتفاق مىافتد؛ غالب، وجه عمومى، اين چيزى خواهد بود كه تربيت شدهى
اينجاست. بنابراين ميشود از لحاظ اخلاقى، از لحاظ رفتارى، از لحاظ فكرى و روحى،
انسانها را اينجورى بار آورد. كى بار خواهد آورد؟ عمدتاً آموزش و پرورش. البته
صدا و سيما هم عامل مؤثرى است؛ خانواده هم عامل مؤثرى است؛ عوامل گوناگون جنبى
هم كه البته اهميتشان كمتر هست، آنها هم هستند؛ لكن من عقيدهام اين است كه يك
آموزش و پرورشِ خوب، ميتواند صدا و سيما را هم مقهور خودش بكند.
ما امروز ميتوانيم بگوئيم صدا و
سيما يك برنامه بگذارد براى آموزش و پرورش كه بيايند آنجا، برنامه اجرا كنند.
آموزش و پرورشِ تحول يافتهى مطلوبِ صددرصد درست، تأثير ديگرى ميتواند بگذارد.
دنبال آن هستيم.
آموزش و پرورش ميتواند
خانوادهها را هم تحت تأثير قرار دهد. بنابراين، مهمترين و مؤثرترين عامل،
آموزش و پرورش است. پس، اين توانائى در آموزش و پرورش هست كه انسان اين چنينى
را تربيت كند.
اين، ميشود فلسفهى آموزش و
پرورش. البته همانطور كه گفتند، افراد صاحبنظر و عميق بنشينند همين را تدوين
كنند؛ معلوم بشود كه ما ميخواهيم بياموزيم، تعليم بدهيم و پرورش بدهيم، تا چه
اتفاقى بيفتد. اين فلسفهى آموزش و پرورش است؛ اين را مشخص بكنند؛ تدوين بكنند.
آن وقت بر اساس اين فلسفه، نظام
مطلوب آموزش و پرورش به دست خواهد آمد. آن نظام بايستى مثل يك جدول، پُر بشود
از برنامههاى گوناگون، و البته بخش مهم و اساسىِ آن، اِجراست. اجرا، به
انسانهاى مستعد و لايق احتياج دارد كه اين را هم باز بايد تربيت كنيم.
اينها كارهائى است كه در ظرف يك
سال و دو سال انجام نميگيرد. شما همّتتان را بگذاريد كه مثلاً فرض كنيد در ظرف
پانزده سال اين كار انجام بگيرد. پانزده سال زمان زيادى است؛ اما براى اين كار،
زمان طولانىاى نيست؛ مىارزد. قاعدهى كار را شما فراهم بكنيد؛ زمينهى كار را
فراهم كنيد؛ به قول فرنگى مآبها فونداسيون اين بنا را شما كاملاً بريزيد؛ آماده
بكنيد تا ديگران بيايند بر روى آن، بنا كنند. آن وقت، آموزش و پرورش از روزمرگى
خلاص خواهد شد. روزمرگىاى كه ما گفتيم، اينجورى ميشود از آن خلاص شد. البته تا
آن روز نبايد بيكار بمانيد؛ همين كارهائى كه آقاى وزير محترم گفتند، اينها
كارهاى بسيار خوبى است؛ من، اين گزارش را هم قبلاً ديده بودم.
فنىحرفهاىها، تربيتمعلمها،
شبانهروزىها، پرداختن به نقاط محروم و ...، اينها خيلى كار خوبى است؛ اينها
كارهاى لازمى است؛ اينها بايد انجام بگيرد؛ لكن اينها هيچكدام آن تحول مورد نظر
نيست؛ آن تحول مورد نظر، چيزى است عميقتر و بنيانيتر؛ آن بايد انجام بگيرد.
البته شوراى عالى انقلاب فرهنگى،
مسئوليت مهمى دارد. كما اينكه خود شوراى عالى آموزش و پرورش هم مسئوليت دارد.
همهى نيروهاى فكرى و زبدهى كشور با همديگر دست به دست هم بدهند و هر كدام در
جاى خود و به سهم خود، اين كار بزرگ را انشاءاللَّه بتوانند انجام بدهند.
ما دعا ميكنيم كه خداوند
انشاءاللَّه شماها را موفق و مؤيد بدارد و يكى از كارهاى بسيار خوبى هم كه شد
در اين دوره، احياى معاونت پرورشى است كه بر اثر سوء سليقهى بعضى از گذشتگان،
از بين رفته بود يا تقريباً از بين رفته بود. اين احيا شد كه بسيار چيز لازم و
مهمى است. شما هم در بخشهاى مختلف كشور، اين را حتماً مورد توجه قرار بدهيد و
اهتمام لازم به مسئلهى پرورشيها و معاونت پرورشى و بخشهائى كه مربوط به اين
كار است، بشود.
انشاءاللَّه قلب مقدس ولىعصر
از شماها خشنود باشد و ارواح طيبهى شهدا و روح مطهر امام بزرگوار انشاءاللَّه
از شما شاد باشند و ناظر و دعاگوى شماها باشند و انشاءاللَّه خداوند فرداى شما
را از امروز و ديروزتان بمراتب بهتر كند.
والسّلام عليكم و رحمةاللَّه