در ۲۰ سال گذشته، ۲ بار و در ۲ قطعه متفاوت گلزار شهدای تهران کلنگ تعمیرات خورده شد؛ یک بار با عنوان «یکسان‌سازی» مزار و بار دیگر با عنوان «بهسازی» قبور شهدا. بار اول آن که طرح یکسان‌سازی سال ۱۳۸۶ و در قطعه ۴۴ اتفاق افتاد، نارضایتی‌های زیادی را از طرف خانواده شهدا به دنبال داشت و پس از آن نیز این طرح در استان‌ها مختلف پیاده شد. اما بار دوم، طرح «بهسازی» قبور شهدا بود که سال گذشته در قطعه ۵۰ بهشت زهرای تهران انجام شد. طرح بهسازی برخلاف یکسان‌سازی رضایت خانواده‌های شهدا را به دنبال داشت و بدون حاشیه و سروصدا کار خود را پیش برد.

پس از گزارش دوشنبه فارس با عنوان «آیا طرح یکسان‌سازی مزار شهدا باز هم صدای خانواده آن‌ها را در می‌آورد؟» حالا درباره «بهسازی» قبور شهدا با محمدجواد تاجیک، مدیرعامل سازمان بهشت زهرای تهران به گفت‌وگو نشستیم تا به سئوالات باقی‌مانده آن گزارش پاسخ دهد؛ این‌که یکسان‌سازی با بهسازی چه فرقی دارد؟ و طرح جدیدی که کمیسیون تلفیق، مجوز آن را صادر کرده و قرار است با رضایت خانواده‌های معظم شهدا انجام شود، چیست؟

بزرگ‌ترین گلزار شهدای جهان

اوضاع گلزارهای شهدا در حال حاضر چگونه است؟

گلزار شهدای بهشت زهرا سلام الله علیها، به عنوان بزرگ‌ترین گلزار شهدای جهان با بیش از ۳۰ هزار مزار شهید از دوران انقلاب تاکنون و وجود زائرانی از اقشار و نقاط مختلف کشور و حتی سایر ملیت‌ها، با چالش‌های زیادی روبرو است. این چالش‌ها در موضوعات زیرساختی، کالبدی و محتوایی مطرح هستند. ما نگرانیم فرسودگی‌ها، رسیدگی نکردن‌ها و معضلات گلزار، با گذر زمان باعث از بین رفتن و تحلیل این ظرفیت معنوی شود.

مگر چه مشکلاتی در گلزار وجود دارد؟

فضای فعلی گلزار شهدای تهران، فضایی فرسوده بوده و نیازهایی در آن وجود دارد. برخی نقاط گلزار دارای فضایی ناایمن و فاقد روشنایی کافی و فضای سبزِ به روز است. مثلاً از گذشته بالای سر مزارهای شهدا باغچه‌هایی درست کرده‌ایم که عموم این باغچه‌ها به خاطر رسیدگی  نکردن و ضعف زیرساخت لازم برای آبیاری، خشک شده‌اند. مسیرهای داخلی قطعات نیز به خاطر ناهمگون بودن، موقع باریدن برف و باران، مخاطراتی را برای زائران و خانواده‌های شهدا ایجاد می‌کند. سایبان‌هایی هم روی قطعات گلزار شهدا توسط مردم و خانواده‌ها نصب شده که عموماً فرسوده و ناایمن شده و بعضاً با طوفان شدید می‌افتند و برای زائران خطرآفرین می‌شوند. 

وضعیت گلزار شهدای تهران در شأن شهدا نیست

 حجله‌های شهدا نیز دچار فرسودگی شده‌اند. بعضی از شیشه‌ها یا قفل آن‌ها شکسته یا به آن‌ها دستبرد زده شده است. وضعیت موجود، وضعیتی است که در شأن بیش از ۳۰ هزار شهیدی که در بهشت زهرای تهران آرمیده‌اند نیست؛ به همین دلیل شهرداری تهران مطالعه و طراحی برای مرمت و بهینه‌سازی ظرفیت‌های گلزار را آغاز کرده و با هماهنگی بنیاد شهید و امور ایثارگران، طرح بهسازی گلزار شهدا را با حفظ عناصر هویتی شامل سنگ مزار و حجله‌ها در دستور کار سازمان بهشت زهرا قرار داد.

پس قصد دارید گلزارهای شهدا را ساماندهی کنید؟

خیر! در حال حاضر طرحی به نام «ساماندهی» با تعریف و پیشینه منفی آن نداریم. در آیین‌نامه اجرایی قانون جامع ایثارگران، وظیفه‌ای با عنوان «حفظ، نگهداری و مرمت مستمر گلزارهای شهدا» به شهرداری‌ها و دهیاری‌ها محول شده است. دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال گذشته نامه‌ای به شهردار تهران و رئیس بنیاد شهید ابلاغ و تأکید کرد طبق دستور رئیس جمهور می‌بایست به گلزار شهدای بهشت زهرای تهران رسیدگی شود؛ بر همین اساس و طبق توافق شهرداری تهران و رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران، سازمان بهشت زهرا مأمور طرح بهسازی گلزار شهدا شد.

در بهسازی، آثار شهدا حذف نمی‌شود

در یک سال گذشته یک بلوک از قطعه ۵۰ را به صورت نمونه مرمت و بهسازی کردیم در عمل با رعایت اصل حفظ قبور، حجله و کتیبه شهدا فضایی مناسبی برای زیارت و تردد فراهم کردیم. اما اسم و روش این کار این کار نه ساماندهی است و نه یکسان‌سازی؛ بلکه «مرمت و بهسازی» نام دارد. بهسازی یعنی بدون اینکه شکل کلی قبور را خراب و آثار شهدا را حذف کنیم، وضع موجود گلزار شهدا را بهتر کنیم.

با این تفاسیر، تفاوت «بهسازی» و «یکسان‌سازی» چیست؟

از گذشته سابقه‌ای با عنوان «ساماندهی و یکسان سازی قبور شهدا» وجود دارد که آسیب‌هایی داشته و در دهه ۹۰ مورد اعتراض خانواده‌های شهدا واقع شده. نهایتاً هم رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۹۷، به گلزار آمدند واشاره کردند که کار یکسان‌سازی کار غلطی است و نباید انجام شود و این آثار و نمادهای شهدا به همین شکلی که هستند باید حفظ شوند. 

در یکسان‌سازی، ساختار اصلی به هم می‌ریخت

در طرح یکسان‌سازی و ساماندهی، ساختار اصلی را به هم می‌زدند. در یکسان‌سازی تمام آثار شهدا، یعنی سنگ قبرها، کتیبه‌ها و ویترین بالای سر شهدا را برداشته و به جای آن طرحی با سنگ مرمر یک شکل و یک دست روی قبور پیاده می‌کردند. نمونه آن را در قطعه ۴۴ بهشت زهرا و در گلزارهای شهدای برخی از شهرهای دیگر می‌توانید ببینید. در این مکان‌ها حالت طبیعی گلزارها که اندازه، شکل و سبک سنگ مزار و شعر و محتوای آن طبق سلیقه و طراحی خود خانواده شهدا کار شده بود از بین می‌رفت. همچنین حجله‌هایی آلومینیومی که خانواده‌ها بالای سر قبور فرزندانشان نصب کرده و داخل آن عکس یا وسایل شهید را می‌گذاشتند از بین رفته و به جای آن سنگ‌ها و نمادهای یک شکل و یک دست نصب می‌شد. این طرح تحت هر عنوانی که پیش می‌رفت، مورد رضایت رهبر انقلاب و خانواده‌های شهدا قرار نگرفته است.