از بررسی دوران تحصیلی ایشان مقام و
موقعیت علمی ایشان به دست می آید. همان طوری که قبلا خاطر نشان شد،
ایشان می فرمود:
« از سنین
چهارده سالگی ما شروع به تدریس کردیم و هر کتابی را می خواندیم تدریس
می کردیم.
وقتی بود که در تمام مدارس قم تدریس
داشتیم و روزی چهارده درس و مباحثه اداره می کردیم و تسلط ما بر
کتابهای درسی این چنین بود که برای عده ای رسائل می گفتیم و اگر دقت
نظر بعضی نبود ما درس را بی مطالعه می گفتیم، این قدر حضور ذهن داشتیم
و مسلط بودیم، ولی دقت نظر آقایانی ما را وادار به مطالعه می کرد.
»
می فرمودند:
« از همان
اوائل هر چه را می خواندیم تدریس می کردیم، مثلاً زمانی که آقای مطهری
و دیگران پیش ما درس می خواندند خیلی سال است.
قبلش نیز
ما تدریس داشتیم. مجموعاً هفتاد سال تدریس داشتیم. به آقای مطهری و
منتظری و صدر (امام موسی صدر) رسائل درس می دادیم و آقایانی از حوزه،
قدری قوانین پیش ما خواندند. »
آقای کاشانی می گوید:
پرسیدم
تدریس فقه و اصول شما پنجاه سال بوده ؟
فرمود: « حسابش را نکرده ام» ، این سؤال
را در وقتی از ایشان داشتم که سن مبارک ایشان هشتاد و نه سال بود و آقا
از سنین چهارده سالگی تدریس داشتند و قریب به بیست سالگی درس مرحوم آیت
الله العظمی مؤسس می رفتند، تحقیقاً بیش از پنجاه سال فقه و اصول
فرمودند و با ادبیات می شود هفتاد سال تدریس.
آقای حیدری کاشانی نقل می کنند :
« در این
سالهای اخیر که توفیق تشرف به محضرشان و درس خارج فقه ایشان را داشتم،
مجلس درس ایشان آغاز و انجام آن به این صورت بود، که یکی از آقایان
فرعی را می خواند یا حدیثی از امامان شیعه قرائت می کرد. ایشان در همان
مجلس قدری فکر می کرد، و بحث را شروع می فرمود و همه شقوق و جوانب آن
فرع را بیان می کرد، که باعث اعجاب دوستان اهل فضل می شد، بدون مراجعه
به کتاب و مطالعه قبلی. در بحث قضا که مدتی در محضرشان بودم. آقایان
حدیثی را از وسائل الشیعه شیخ حرعاملی می خواندند.
ایشان روی آن فکر می کرد و روز دیگر
عنوان می فرمود و در اطرافش به تحقیق می پرداخت و گویا دروس خارج قبلی
ایشان هم به این صورت بوده است از قراری که بعضی از شاگردان دوره های
قبل ایشان می گفتند. »
