«شرح فرازهايى از دعاى عرفه»

مطالب اين نوشتار، برگرفته از اثرى است تحت عنوان: «شرح گزيده اى از دعاى عرفه» از عارف نامور، حضرت آيت الله جوادى آملى، كه اكنون مراحل تحقيق را، جهت تكميل و انتشار، طى مى كند تا به فضل الهى از سوى مؤسسه تحقيقاتى اِسراء منتشر شود و تشنگان معارف زلال اهل بيت عصمت و طهارت(عليهم السلام) را سيراب نمايد.

بديهى است احاطه استاد محترم به تفسير قرآن كريم و مبانى حكمتى و عرفانى، اين شرح را امتياز خاصى بخشيده و درك مضامين بلند كلمات امام حسين(عليه السلام) را در پيشگاه با عظمت الهى، كه بدون آشنايى با مبانى ياد شده امكان پذير نيست، بر علاقمندان مقدور ساخته است.

چند نكته مقدماتى

دعاى عرفه سالار شهيدان حضرت ابا عبدالله الحسين(عليه السلام) يكى از دعاهاى مأثورى است كه از مضامين بلند و معارف عميق برخوردار است. شرح تفصيلىِ همه فقره هاى آن، به چندين جلد كتاب نيازمند است.

قبل از شرح دعا، در اين اثر، نكاتى به عنوان مقدمه مورد توجه قرار گرفته، از آن جمله:

دعا، عبادت و مراتب آن ها، طولانى بودن درجات، شيوه اى نو در تفسير متون وحيانى، ائمه(عليهم السلام) مرجع تفسير معارف، ويژگى ها و آثار موجودات زمانى و مكانى، تعلّق مشهود به زمان و مكان، اهميت عرفه در امت هاى گذشته، فضيلت عرفات، مأذون بودن انسان كامل براى دعا، گوناگونى معارف دعاى عرفه و انتساب بخش پايانى دعاى عرفه به امام حسين(عليه السلام).

در توضيح نكته اخير آمده است:

«قسمت نخست دعاى شريف عرفه را همه نقل كرده اند، اما بخش پايانى آن را برخى مانند علاّمه مجلسى(رحمهم الله) نقل نكرده است. از اين رو، بعضى احتمال داده اند كه از امام حسين(عليه السلام) نباشد. ليكن قرائن و شواهدى بر صدور آن از سالار شهيدان گواهى مى دهد.

در بررسى اسناد روايات، آنچه اصل است و موضوعيت دارد، صدور آن از امام معصوم است؛ يعنى يك حديث پژوه بايد اطمينان يابد كه محتواى مورد نظرِ وى، از معصوم(عليه السلام) صادر شده است. اين اطمينان گاهى از راه وثاقت و اصالت و صداقت راوى به دست مى آيد، گاهى از راه بلندى محتوا و اتقان متن و گاهى نيز از راه شواهد و قرائن منفصل و متصل. از اين رو، بررسى سندى احاديث از آن جهت مورد توجه قرار مى گيرد كه راهى براى حصول اين اطمينان است و به اصطلاح موضوعيت ندارد، بلكه طريقيت دارد».

سپس در ادامه چند شاهد و قرينه ذكر شده و آمده است:

1 ـ سيد بن طاووس(قدس سره) كه از بزرگان اماميه است، آن را در كتاب قيّم اقبال الأعمال نقل كرده ودرنقل او هيچ خدشه اى نيست. گرچه بر اثر شهود نسيان برخى ازنسخه نويسان در برخى نسخ دست نويس اقبال، ذيل دعاى عرفه نيامده، ليكن استاد بزرگوار مرحوم علامه شعرانى نوشته اند:

در كتابخانه آستان قدس رضوى به نسخه اى قديمى و معتبر از اقبال الاعمال برخوردم كه ذيل دعا در آن آمده است.

2 ـ محتواى بلند اين دعاى نورانى نشانه صدور اين متن از زبان معصوم(عليه السلام)است.

3 ـ بخش آغازين دعاى شريف عرفه محتواى عمومى دارد، مسألت كردن از خدا، در ميان گذاشتن مشكلات با ذات اقدس الهى، حوائج علمى و عينى را از او خواستن و... اين ها در ساير دعاها نيز هست، ليكن سلطان مباحث دعاى عرفه و كوهان بلند معارف آن، قسمت هاى پايانى دعاست كه شباهت محتوايى با سخنان ديگر امام حسين(عليه السلام) دارد.

در ذيل يكى ديگر از نكات ياد شده، استاد معظم در تبيين تفاوت اولياى الهى با ديگران، اظهار نموده اند:

«اولياى الهى زمانى لب به دعا مى گشايند و دست نياز به سوى بى نياز دراز مى كنند كه به تجربه درونى دريابند. برخى مقامات جز با دعا به دست نمى آيد؛ يعنى با توجه به آگاهى آنان از سرّ قدر و اسباب نزول مقدّرات الهى، هنگامى كه دانستند سبب دستيابى به آن مقام والا فقط دعاست، دست به دعا بلند مى كنند، چنان كه براى امام حسين(عليه السلام)، مقامى بود كه جز با شهادت به آن نمى رسيد و در حقيقت تنها سبب نيل به آن فيض و فوز عظيم، شهادت بود و چون رسيدن به آن مقامات بلند مطلوب خداى سبحان است، اسباب منحصر آن نيز مطلوب اوست. اين همين اذن و امر الهى به شمار مى رود».

در يك نكته ديگر از مباحث مقدماتى، دعاى شريف عرفه مانند هر سوره قرآن كريم كه آيات فراوانى داشته و مطالب گوناگونى را در بر دارد، حاوى مطالب متنوع شمرده شده است.

Logo
https://old.aviny.com/Occasion/Islamic/Zi_Hajjeh/Arafeh/86/Sharh/2.aspx?&mode=print