اربعين در فرهنگ اهل بيت عليهم السلام

واژه «اربعين‏» در متون دينی و مجموعه‏های حديثی از ارزش والايی برخوردار است. آثار حفظ چهل حديث، اخلاص عمل در چهل روز و دعای عهد در چهل صبح، كمال عقل در چهل سالگی، دعا برای چهل مؤمن، شهادت چهل مؤمن برای ميت، برگزاری عبادت در چهل شب چهارشنبه برای ديدار حضرت ولی عصر عليه السلام، و بعثت غالب انبيأ در چهل سالگی، از جمله مواردی است كه ارزش و جايگاه اين اصطلاح اسلامی و عرفانی را مشخص می‌كند.

«اربعين‏» از اصطلاحات رايجی است كه در متون اسلامی كاربرد زيادی دارد، مثلا در برخی از روايات به عنوان نماد كمال، حدی برای تصفيه باطن و... قلمداد شده است. در اين نوشتار به مناسبت روز اربعين شهادت امام حسين عليه‌السلام برخی از موارد كاربرد اين واژه ارزشمند كه در فرهنگ اسلامی به مناسبت‌های گوناگون از آن ياد شده و گاهی پيام‌های اخلاقی و دستورهای الهی با آن همراه شده است، با اشاره به سی نكته تقديم می‏شود.

اربعين در قرآن

در برخی از آيات قرآن به واژه «اربعين‏» اشاره شده است، مثل: فرازی از قصه حضرت موسی عليه السلام كه می‏فرمايد: «و اذ واعدنا موسی اربعين ليلة‏»؛ «به ياد آوريد آن هنگامی را كه با موسی عليه السلام (برای يافتن پيامهای آسمانی) چهل شب وعده قرار گذاشتيم.»

نيز می‏فرمايد: «و واعدنا موسی ثلثين ليلة واتممناها بعشر فتم ميقات ربه اربعين ليلة‏» «و ما با موسی سی شب وعده گذاشتيم، سپس آن را با ده شب ديگر تكميل نموديم. به اين ترتيب، ميعاد پروردگارش با چهل شب تمام شد.»

قرآن كريم در مورد نافرمانی بنی‏اسرائيل از حضرت موسی عليه السلام و سرپيچی آنان از دستورات الهی و مجازات آن گروه از يهوديان با چهل سال سرگردانی، می‏فرمايد: «فانها محرمة عليهم اربعين سنة يتيهون فی الارض فلا تاس علی القوم الفاسقين‏» «اين سرزمين مقدس تا چهل سال بر آنها ممنوع خواهد بود و آنان همواره در مدت چهل سال در اين بيابان سرگردان هستند، پس تو درباره سرنوشت اين جمعيت گناهكار ناراحت نباش!»

مجاهد دار به دوش

دعبل بن علی خزاعی، از شاعران متعهد و شجاع اهل‏بيت عليهم السلام است كه از دست مبارك حضرت رضا عليه السلام به كسب مدال افتخار و عطايای مادی و معنوی نائل شد. او وصيت كرد قصيده معروف خود به نام «مدارس آيات‏» را - كه مورد تاييد اهل‏بيت عليهم السلام قرار گرفت - در كفنش بنويسند. زبان گويای وی آن چنان برنده بود كه حكمرانان ستمگر را به هراس می‏انداخت.

حضرت داوود چهل صبح با ناله و زاری به درگاه احديت استغاثه كرد و از خداوند خواست تا مشكل او را رفع نمايد. خداوند متعال نيز مقدمات آهنگری را در اختيار او گذاشت. به اين ترتيب، حضرت داوود، به كار زره‏سازی پرداخت. او هر روز يك زره می‏ساخت و به هزار درهم می‏فروخت تا اينكه با ساختن سيصد و شصت زره كه به مبلغ سيصد و شصت هزار درهم فروخت، سرمايه‏ای به دست آورد و از بيت‏المال بی‏نياز شد.»

ابن مدبر می‏گويد: «روزی به دعبل گفتم: من مردی بی‏باك و با شهامت مثل تو نديده‏ام كه اين چنين بی‏پروا در اشعار خود به زمامداران ستمگری، مثل مامون می‏تازی و حقائق را در قالب شعرهای گويا و بليغ به گوش مردم می‏رسانی. دعبل در مقابل هشدار ابن مدبر، با صلابت‏خاصی كه از عشق او به اهل‏بيت عليهم السلام ريشه می‏گرفت، چنين گفت: «يا ابا اسحاق! انی احمل خشبتی مذ اربعين سنة و لا اجد من يصلبنی عليها؛ ای ابا اسحاق! من چوبه دار خودم را چهل سال است كه با خود حمل می‏كنم، اما هنوز كسی را نيافته‏ام كه مرا بر آن بياويزد.»

شيعه يعنی دعبل چشم انتظار

می‏كشد بر دوش خود چل سال دار

شيعه يعنی همچو امثال كميل

سر نهد بر خاك پای اهل‏بيت

ارزش عدالت گستری

امام موسی بن جعفر عليه السلام در تفسير آيه «يحيی الارض بعد موتها» فرمود: «خداوند زمين را با قطرات باران احيأ نمی‏كند، بلكه با مردان عدالت گستر زنده می‏گرداند... و اين عمل از منافع مادی چهل روز باران بهتر و پربارتر است.»

 هشدار به محتكران!

امام صادق عليه السلام به تاجرانی كه برای منافع مادی خود اجناس مورد نياز مردم را انبار كرده، با قيمتهای گزاف می‏فروشند، شديدا هشدار می‏دهد و می‏فرمايد: «الحكرة فی الخصب اربعون يوما وفی الشدة والبلأ ثلاثة ايام فمازاد علی الاربعين يوما فی الخصب فصاحبه ملعون ومازاد علی ثلاثة ايام فی العسرة فصاحبه ملعون؛ مدت احتكار جنسهای مورد نياز مردم در روزگار فراوانی، چهل روز است و در روزهای سخت فقط سه روز. اگر بازرگانی در ايام فراوانی جنس، بيش از چهل روز و در هنگام دشواری بيش از سه روز انبار كند، لعنت‏خدا بر او باد.»

چله نشينی برای حاجت

مولای متقيان علی عليه السلام فرمود: «خداوند متعال به حضرت داوود وحی كرد: «انك نعم العبد لولا انك تاكل من بيت المال ولا تعمل بيدك شيئا» «ای داود! اگر از بيت‏المال تغذيه نمی‏كردی و از دست رنج‏خودت امرار معاش می‏نمودی، چقدر بنده خوبی بودی!»

حضرت داوود چهل صبح با ناله و زاری به درگاه احديت استغاثه كرد و از خداوند خواست تا مشكل او را رفع نمايد. خداوند متعال نيز مقدمات آهنگری را در اختيار او گذاشت. به اين ترتيب، حضرت داوود، به كار زره‏سازی پرداخت. او هر روز يك زره می‏ساخت و به هزار درهم می‏فروخت تا اينكه با ساختن سيصد و شصت زره كه به مبلغ سيصد و شصت هزار درهم فروخت، سرمايه‏ای به دست آورد و از بيت‏المال بی‏نياز شد.»

زيارت اربعين از نشانه‏های ايمان و تشيع

امام حسن عسكری عليه‌السلام فرمود: «علامات المؤمنين خمس: صلاة الاحدی والخمسين وزيارة الاربعين والتختم فی اليمين وتعفيرالجبين والجهر ببسم الله الرحمن الرحيم؛ نشانه‏های مؤمنان (شيعيان) پنچ چيز است: خواندن پنجاه و يك ركعت نماز در هر روز (17 ركعت واجب و 34 ركعت نافله)، زيارت اربعين امام حسين عليه السلام، داشتن انگشتر در دست راست، و ساييدن پيشانی به خاك، و بلند خواندن بسم الله الرحمن الرحيم در نمازها.»

امام حسن عسكری عليه‌السلام فرمود: «علامات المؤمنين خمس: صلاة الاحدی والخمسين وزيارة الاربعين والتختم فی اليمين وتعفيرالجبين والجهر ببسم الله الرحمن الرحيم؛ نشانه‏های مؤمنان (شيعيان) پنچ چيز است: خواندن پنجاه و يك ركعت نماز در هر روز (17 ركعت واجب و 34 ركعت نافله)، زيارت اربعين امام حسين عليه السلام، داشتن انگشتر در دست راست، و ساييدن پيشانی به خاك، و بلند خواندن بسم الله الرحمن الرحيم در نمازها.»

چهل روز گريه بر امام حسين عليه السلام

امام صادق عليه السلام در روايتی به بيان گريه موجودات عالم بر سالار شهيدان پرداخته، به زراره می‏فرمايد: «يا زرارة! ان السمأ بكت علی الحسين عليه السلام اربعين صباحا بالدم وان الارض بكت اربعين صباحا بالسواد و ان الشمس بكت اربعين صباحا بالكسوف والحمرة... وان الملائكة بكت اربعين صباحا علی الحسين عليه السلام؛ ای زراره! آسمان چهل روز بر حسين عليه السلام خون گريه كرد و زمين چهل روز برای عزای آن حضرت گريست‏به تيره و تار شدن و خورشيد با كسوف و سرخی خود چهل روز گريست... و ملائكه الهی برای آن حضرت چهل روز گريستند.»

فرازی از زيارت اربعين

صفوان بن مهران جمال می‏گويد: مولايم حضرت صادق عليه السلام زيارت اربعين را به من آموخت و فرمود: «در روز اربعين جدم حسين عليه السلام را اين‏چنين زيارت كن: السلام علی ولی الله وحبيبه...» در بخشی از آن زيارت كه با مضامين عالی عرفانی و معنوی بيان شده است، چنين می‏خوانيم: «وبذل مهجته فيك ليستنقذ عبادك من الجهالة وحيرة الضلالة؛ خداوندا! من شهادت می‏دهم كه حضرت حسين عليه السلام جان را در راه تو تقديم كرد تا بندگان تو را از جهالت و بی‏خبری رها سازد و از حيرت و سرگردانی و گمراهی نجات دهد.» 

منبع:خبرگزاری قر آنی ایران(ايكنا)