تذهیب؛ زیبایی بخش ادبیات جاودان قرآن کریم

تذهیب یکی از هنرهای ایرانی اسلامی است، این هنر را می توان مجموعه ای از نقشهای بدیع و زیبا دانست که نقاشان و مذهبان برای هرچه زیباتر کردن کتابهای مذهبی و دیوان اشعار به کار می برند. استادان تذهیب این مجموعه های زیبا را در قرآن کریم به کار می گیرند تا صفحه های زرین ادبیات جاودان کلام الهی را زیبایی دیداری ببخشند.
اما تذهیب بیشتر در قرآن کریم کاربرد دارد . تاریخ آرایش و تذهیب قرآن را می توان همزمان با نوشتن آن دانست، به این معنی که نخست به منظور تعیین سر سوره ها، آیه ها، جزوه ها و سجده ها آن را به نوعی تزئین می کردند. رفته رفته علاقه مفرط مسلمانان به قرآن و همچنین عشق به زیبایی ، هنرمندان را بر آن داشت تا در تذهیب قرآن کریم دقت بیشتری به کار برند و نتیجه آن تکامل فن تذهیب بود.





هنر تذهیب از دوران ساسانیان به صورت گچبری های دیواری و حتی پیش از آن، به صورت نقوش، روی سفالینه وجود داشته است که بعد از اسلام این نقوش و حجاری ها وارد کتابها می شود و نمود بیشتری می یابد . قدیمی ترین قرآنهای به جای مانده از قرون اولیه اسلام همگی به خط کوفی است، نقش و تزئین آنها تقریبا یکنواخت بوده و فقط در صفحه اول و گاهی دو صفحه آخر با نقوش هندسی آرایش می شدند. سر سوره ها نیز اغلب دارای نقوش تزئینی بوده و در سمت راست آنها یک یا چند گل درشت و ترنج طرح می زدند.

شروع سوره و اسم آن را هم به قلم زر می نوشتند و نقطه های حروف را با رنگ قرمز، سبز یا زعفران و آب طلا مشخص می کردند. محل حزب و سایر علامات هم به همین شیوه مزین می شد.

مبداء تذهیب، این هنر دینی - مذهبی به طور دقیق مشخص نیست، اما کارشناسان اعتقاد دارند که هنر تذهیب در ایران تکامل یافته و نظم هندسی خاصی به خود گرفته است . چرا که تنها در ایران است که تذهیب به این شکل ، با این نظم و با این هندسه دیده شده است.



کارهای مشابهی که عربها یا چینی ها انجام داده اند در مقابل آثار ایرانی بسیار ضعیف است . در قرون اولیه دوران اسلامی به همان اندازه که به خوشنویسی توجه می شد ، فن آرایش و تذهیب نیز مورد علاقه بزرگان و امیران بود تا جائی که در نقاط مختلف ایران ، به ویژه خراسان، مراکزی جهت تعلیم و پرورش علاقمندان به این فن بوجود آمد و رفته رفته فن تذهیب راه کمال را طی کرد.

در قرون اولیه دوران اسلامی، خطاطان کار تذهیب را به عهده داشتند ولی به تدریج تقسیم کار بین هنرمندان متداول و مرسوم شد.
دوره تیموری از دوره های بسیار مهم و پررونق و اعتلای هنر مذهب کاری است. سلاطین تیموری همگی مشوق هنر کتاب نویسی بوده اند که بزرگترین و مهمترین آنها "بای سنقر میرزا" پسر شاهرخ بوده است. این شاهزاده علاوه بر اینکه خود به شخصه مردی هنرمند و بهره مند از فنون کتابت و خط و تذهیب و نقاشی بود، عده بسیاری را به این کار تشویق و در این زمینه فعال کرد .در این زمان هنرمندان توجه زیادی به ترسیم اشکال، نباتات، گلها، مناظر طبیعی و گاهی اشکال پرندگان کرده اند. قرآنهای این دوره به ویژه آنها که برای شاهرخ و بایسنقر میرزا فراهم شده در زمره زیباترین تذهیب کاری ها قرار دارند .

طلا و لاجورد یکی از عوامل اصلی کار تذهیب کاران بوده و در همه حال برای آرایش و تذهیب کتاب و قرآن از آنها استفاده می شده است.



صنعت تذهیب که در دوره تیموری راه کمال پیمود ، در زمان صفویه نیز ادامه یافت . در این زمان زمینه ها به طور معمول آبی رنگ است و تقسیمها کوچکتر و به رنگ طلایی و سیاه دیده می شوند. طرحهای تزئینی نیز به رنگ سفید، زرد، سرخ، آبی و سبز است.

تذهیب کاری و نقاشی با طلا در دوره صفویه ترقی کرد. بسیاری از نسخ باقی مانده از این زمان حاشیه بزرگی دارد که مناظر طبیعی، اشکال انسان و حیوان بر آن نقاشی شده و رنگ طلایی، سبز و زرد در آنها به کار رفته است.

هنرمندان در تذهیبهای امروز پایبند به اصول سنتی این هنر هستند. آثار این گروه از نظر فرم و شکل متنوع تر از گذشته شده است اما ساختار شکنی صورت نگرفته است. در واقع المان ها، نقوش پرندگان، گلها و گیاهان به شکل قبل است ، اما طرحها و تا حد زیادی رنگها عوض شده اند. البته نگاه متفاوتی نیز وجود دارد که می تواند نوید بخش تحولاتی برای آینده این هنر باشد .

 

منبع : خبرگزاری مهر