3 - حمل شايع صناعی كه عبارت است از حكم به اتحاد دو شی‏ء در وجود ،
بر دو قسم است : بالذات و بالعرض .
حمل شايع بالذات آن است كه موضوع ، مصداق ذاتی محمول باشد يعنی حد
محمول بر او صادق باشد و به عبارت ديگر محمول از مرتبه ذات موضوع‏
انتزاع شود و بعلاوه آثار خاصه محمول بر موضوع مترتب شود مثل اينكه‏
بگوييم زيد انسان است . شك نيست كه زيد خارجی مصداق ذاتی انسان است‏
يعنی حد انسان بر او صادق است و آثار انسان هم بر او مترتب است . و
اما حمل شايع بالعرض آن است كه موضوع ، مصداق بالعرض محمول است و حد
محمول بر او صادق نيست . مثل اينكه می‏گوييم زيد نويسنده است . زيد در
مرتبه ذات نويسنده نيست بلكه با صفت نويسندگی بعنوان يك عرض اتحاد
وجودی پيدا كرده است .
4 - مقولات كه گفته می‏شود متباينات بالذاتند به اين معنی است كه تمام‏
اشيای خارجی مصداق يكی از مقولات ده گانه است يعنی هر ممكن الوجودی كه‏
در ظرف خارج تحقق يافته در نظر بگيريم مصداق يكی از مقولات است و آن‏
مقوله بر او به حمل شايع با لذات صادق است . به عبارت ديگر هر شی‏ء
ممكن الوجود خارجی مصداق بالذات يكی از مقولات است . هيچ شی‏ئی وجود
ندارد كه داخل در هيچ مقوله‏ای نباشد همچنانكه ممكن نيست شی‏ئی داخل در دو
مقوله باشد . معنی تباين مقولات و حصر اشياء در مقولات جز اين نيست كه‏
شی‏ء واحد نمی‏تواند مصداق بالذات دو مقوله باشد و دو مقوله به حمل شايع‏
ذاتی بر آن صدق كند و اما اينكه يك شی‏ء مصداق دو مقوله باشد ولی مصداق‏
بالذات يكی و مصداق بالعرض مقوله ديگر و يا مصداق بالعرض دو مقوله‏
باشد هيچ مانعی ندارد . مثلا زيد مصداق بالذات جوهر است و مصداق بالعرض‏
كم و كيف و وضع و غيره .