و لانفكاك منه فی التعقل |
و لاتحاد الكل و التسلسل |
پاورقی : 1 - اينجا ممكن است اين شبهه پيش آيد كه فقط ماهيتهای معقوله نيازمند به اثبات وجود میباشند ، از قبيل عقل ، هيولای أولی ، زمان و غيره . اما ماهيات محسوسه از قبيل انسان و درخت و سفيدی و غيره بديهی الوجودند . جواب اين است : اولا برای اثبات مدعا كافی است كه بعضی ماهيات بديهی الوجود نباشند ، زيرا اگر وجود عين ماهيات يا جزء ماهيات بود همه ماهيات بلا استثنا بديهی الوجود بودند . ثانيا فرق است بين بديهی الوجود و بين به اصطلاح محسوس الوجود . ماهيت آنگاه بديهی الوجود است كه از نظر عقل ، نفس تصور آن ماهيت كافی باشد برای تصديق به وجود آن ماهيت ، و بدون شك ماهيات محسوسه چنين نيستند ، در ماهيات محسوسه آنچه صورت حسی را تشكيل میدهد ماهيت است ، مفهوم وجود مفهوم حسی نيست . همانطور كه محققين حكما گفتهاند تصديق بوجود محسوس در خارج به كمك يك برهان خفی صورت میگيرد پس حتی وجود ماهيات محسوسه نيز به كمك برهان اثبات میشود . اين مطلب نيازمند به شرح و تفسير بيشتری است كه اينجا گنجايش آن را ندارد .