در ذهن نقش می‏بندد و وجود پيدا می‏كند ماهيت شی‏ء خارجی نيست ، بلكه‏
كيفيتی است كه از بعضی جهات مشابه شی‏ء خارجی است . و اين است معنی‏
مصراع بالا :
و قيل بالاشباح الاشيا انطبعت .
طرفداران اين نظريه مقدمه سوم از مقدمات پنجگانه بالا را انكار می‏كنند
. نظريه " شبح " متداولترين نظريات وجود ذهنی است . در ميان نظريات‏
مربوط به وجود ذهنی دو نظر است كه در درجه اول اهميت قرار دارد يكی‏
نظريه فلاسفه كه همان مدعای وجود ذهنی در اين كتاب است و ديگر نظريه "
شبح " كه ساده‏ترين نظريات است . اما ساير نظريات كه بعضی را نقل‏
كرديم و بعضی بعدا نقل خواهد شد برای پيدا كردن راه فرار از اشكالات وجود
ذهنی پيدا شده است و بس .
نظريه " شبح " همان است كه ماديين نيز آن را می‏پذيرند ، ماديين كه‏
به ذهن مستقل از مغز قائل نيستند معتقدند كه علوم و ادراكات ما عبارت‏
است از يك سلسله آثار كه در لابلای مغز و اعصاب ما پيدا می‏شود و بديهی‏
است كه آن آثار را به هيچ وجه نمی‏توان پيدايش ماهيت خارجی شی‏ء ادراك‏
شده در ظرف مغز تلقی كرد .
نظريه " شبح " به حكم آنچه در مقدمه بحث گفتيم و ادله وجود ذهنی نيز
آن را تأييد می‏كنند مردود است ، تفصيل مطلب را از جای ديگر بايد جست (
1 ) .
2 - نظريه ديگر اينست كه ماهيات اشياء در ذهن پديد می‏آيد ولی منقلب‏
می‏شوند به ماهيت كيف . چنانكه می‏دانيم بسياری از اشياء به شی‏ء ديگر
متبدل می‏شوند ، عنصری به عنصر ديگر و مركبی به مركب ديگر تبدل می‏يابد .
ماهيات نيز در ذهن انقلاب می‏يابند .

پاورقی :
1 - رجوع شود به " اصول فلسفه روش رئاليسم " . جلد اول .