فقه و فقاهت
از مهمترين فنون علمی اسلامی ، فن فقه است . فن فقه عبارت است از فن استخراج و استنباط احكام از مدارك : كتاب ، سنت ، اجماع ، عقل . علم فقه يك علم نظری است ، برخلاف حديث كه صرفا نقلی و حفظی است . مسلمين از قرن اول به " اجتهاد " پرداختند اجتهاد به مفهوم صحيح از لوازم دينی مانند اسلام است كه از طرفی دين همگانی است ، به قوم و نژاد و منطقهای اختصاص ندارد ، و از طرف ديگر همه زمانی است و دين خاتم است و در همه شرايط متغير روزگار كه لازمه تمدن بشری است حاكم است . برخی میپندارند كه اجتهاد در ميان اهل تسنن در قرن اول پيدا شد و در ميان شيعه در قرن سوم . علت تاخر شيعه را در فقه بینيازی شيعه از اجتهاد به واسطه حضور ائمه اطهار ، معرفی میكنند . اما همچنانكه ما در مقالههای " اجتهاد در اسلام " ( 1 ) و الهامی از شيخ الطائفه " ( 2 ) اثبات كردهايم اين نظر اشتباه است . فقه بمعنی فن استنباط و استخراج و تطبيق اصول و كليات بر جزئيات از صدر اول هم در ميان شيعه وجود داشته و هم در ميان اهل سنت ، با اختلافات اساسی كه از نظر منابع فقه و اعتماد يا عدم اعتماد به رأی و قياس ميان اين دو فرقه اسلامی وجود داشته است . اهل تسنن مدعی هستند اول فرد مسلمانی كه اجتهاد كرد ، معاذبن جبل از اصحاب رسول خدا است كه به امر آن حضرت سفری برای تبليغ اسلام به يمن رفت و داستانش معروف است . علامه فقيد ، سيد حسن صدر ، در كتاب تأسيس الشيعه مینويسد : " اولين كتاب فقهی شيعه در عصر اميرالمؤمنين علی عليهالسلام وسيله عبيدالله بن ابی رافع ، كه كاتب و خزانهدار آن حضرت بود تأليف شد " ما قبلا از عبيدالله و پدرشپاورقی : ( 1 ) نشريه سالانه مكتب تشيع ، شماره . 3 ( 2 ) كتاب هزاره شيخ طوسی جلد دوم و يادنامه شيخ طوسی جلد سوم .