هشام بن عبدالملك روزی از يكی از علماء كه به ملاقات وی در رصافه كوفه‏
رفته بود پرسيد آيا علما و دانشمندانی را كه اكنون در شهرهای اسلامی‏
مرجعيت علمی و فتوايی دارند می‏شناسی ؟ گفت آری .
هشام گفت اكنون فقيه مدينه كيست ؟
جواب داد : نافع .
- نافع مولی است يا عربی ( 1 ) .
- مولی است .
- فقيه مكه كيست ؟
- عطاء بن ابی رباح
- مولی است يا عربی ؟
- مولی است .

پاورقی :
( 1 ) كلمه مولی در زبان عرب معانی متعدد و احيانا متضادی دارد ، مثلا
هم به سرور و مطاع و آقا مولی می‏گويند ، آنچنانكه پيغمبر اكرم درباره علی‏
عليه السلام فرمود : " من كنت مولاه فهذا علی مولاه » " ، و هم در مورد
بنده و برده و مطيع ، بطور كلی معنی " ولاء " پيوند و قرابت است و
لهذا موارد استعمال متعددی دارد يكی از موارد استعمال اين كلمه ولاء عتق‏
است ، افرادی كه قبلا برده بودند و آزاد می‏شدند به آنها و به فرزندانشان‏
مولی می‏گفتند ، همچنانكه به آزاد كننده نيز مولی می‏گفتند . مولوی می‏گويد:

كيست مولی آنكه آزادت كند
بند رقيت ز پايت بر كند

احيانا به افرادی كه با قبيله‏ای پيمان می‏بستند ، مخصوصا افراد غير عرب‏
كه با اعراب پيمان می‏بستند كه از حمايت آنها برخوردار باشند نيز مولی‏
می‏گفتند .
به ايرانيان از آن جهت موالی می‏گفتند كه يا اجدادشان برده و سپس آزاد
شده بودند كه البته عده اينها زياد نبود و يا با برخی قبائل عرب پيمان‏
حمايت بسته بودند . تدريجا به همه مردم ايران موالی می‏گفتند . اما اينكه‏
برخی مدعی شده‏اند كه اعراب ايرانيان را بدان جهت موالی می‏گفتند كه آنها
را برده خود می‏دانستند ، قطعا اشتباه است .