جوشش و جنبش علمی مسلمين در نقطه معين و از موضوع معين و به وسيله‏
شخص معين آغاز شد . اكنون ببينيم در چه نقطه و مكانی اين كار آغاز گشت‏
؟ و نخستين حوزه علمی مسلمين در كجا تشكيل شد ؟
جوشش و جنبش علمی مسلمين از مدينه آغاز شد . اولين كتابی كه انديشه‏
مسلمين را به خود جلب كرد و مسلمين در پی درس و تحصيل آن بودند قرآن و
پس از قرآن احاديث بود . اين بود كه اولين حوزه علمی در مدينه تأسيس‏
شد . برای اولين بار عرب حجاز در مدينه با مسئله استادی و شاگردی و
نشستن در حلقه درس و حفظ و ضبط آنچه از استاد می‏شنود آشنا شد . مسلمين‏
با حرص و ولع فراوانی آيات قرآن را كه تدريجا نازل می‏گشت فرا می‏گرفتند
و به حافظه می‏سپردند و آنچه را كه نمی‏دانستند از افرادی كه رسول خدا آنها
را مامور كتابت آيات قرآن كرده بود و به كتاب وحی معروف بودند
می‏پرسيدند . بعلاوه بنا به توصيه‏های مكرر رسول خدا سخنان آنحضرت را كه به‏
سنت رسول معروف بود از يكديگر فرا می‏گرفتند در مسجد پيغمبر رسما
حلقه‏های درس تشكيل می‏شد و در آن حلقه به بحث و گفتگو درباره مسائل‏
اسلامی و تعليم و تعلم پرداخته می‏شد . روزی رسول خدا وارد مسجد شد و ديد
دو حلقه در مسجد تشكيل شده است ، در يكی از آنها افراد به ذكر و عبادت‏
مشغولند و در يكی ديگر به تعليم و تعلم . پس از آنكه هر دو را از نظر
گذراند فرمود " « كلاهما علی خير و لكن بالتعليم ارسلت » " يعنی هر دو
جمعيت كار نيك می‏كنند اما من برای تعليم فرستاده شده‏ام .
رسول خدا آنگاه رفت و در حلقه‏ای كه آنجا تعليم و تعليم بود نشست ( 1
) .
بعد از مدينه ، عراق محيط جنب و جوش علمی گشت . در عراق ابتدا دو
شهر بصره و كوفه مركز علم بودند . اما پس از بنای بغداد ، آن شهر مركز
علمی شد و در آن شهر بود كه علوم ملتهای ديگر به جهان اسلام منتقل گشت‏
بعدها ری

پاورقی :
( 1 ) منية المريد شهيد ثانی ، صفحه . 5