در شمار مؤلفان كتب حديث ياد كرديم .
ابن‏النديم در الفهرست عده‏ای از كتابهای فقهی شيعه و مؤلفان آنها را در
عصر ائمه عليهم‏السلام تحت عنوان " فقهاء الشيعه " نام می‏برد . عده‏ای از
فقهاء عصر ائمه ايرانی بوده‏اند ، ولی البته نسبت به فقهاء غير ايرانی آن‏
عصر در اقليتند .
بطور كلی در فقهاء شيعه چه در عصر ائمه عليهم‏السلام و چه در اعصار بعد
تا حدود قرن هفتم اكثريت را فقهاء غير ايرانی تشكيل می‏داده‏اند قدمای‏
فقهاء شيعه كه در حال حاضر كتب‏شان در دست است و در كتب فقهی آراء و
نظرياتشان نقل می‏شود غالبا غير ايرانی می‏باشند .
در طبقه قدما ، صدوق اول علی بن حسين بن بابويه قمی ، و صدوق دوم محمد
بن علی بن الحسين ، بلكه همه آل بابويه از قبيل شيخ منتجب الدين رازی كه‏
از احفاد حسين بن علی ابن بابويه قمی است ، و همچنين شيخ الطائفه‏
ابوجعفر طوسی و شيخ سلار بن عبدالعزيز ديلمی صاحب كتاب مراسم و شاگرد
شيخ مفيد و سيد مرتضی ، و ابن حمزه طوسی صاحب كتاب وسيله ، و عياشی‏
سمرقندی كه قبلا در عداد مفسرين نامش برده شد و گفتيم ابن النديم كتب‏
فقهی زيادی از او نام می‏برد و مدعی است كه كتبش در خراسان رواج فراوانی‏
دارد همه ايرانی هستند .
ولی در مقابل ، عده بيشتری از فقهاء شيعه را تا قرن هفتم می‏بينيم كه‏
غير ايرانی هستند ، از قبيل ابن جنيد ، ابن ابی عقيل ، شيخ مفيد ، سيد
مرتضی علم‏الهدی ، قاضی عبدالعزيز بن براج ، ابوالصلاح حلبی ، سيد
ابوالمكارم ابن زهره . ابن ادريس حلی ، محقق حلی ، علامه حلی و غير اينها
كه ذكر خواهيم كرد .
علت اين مطلب واضح است ، شيعه در آن دوره‏ها در ايران در اقليت بوده‏
است . شيعيان لبنان ، حلب ، عراق ظاهرا از شيعيان ايران هم بيشتر
بوده‏اند و هم شرائط مساعدتری داشته‏اند .
از قرن هفتم به بعد ، مخصوصا در سه چهار قرن اخير اكثريت فقهاء شيعه‏
را