به وجود آورد كه تمام دنيای اسلام را به هم مربوط ساخت و عامل مهمی در
خلق هر نوع اثر هنری گرديد ، تباين در هنر دينی و غير دينی آنطور كه‏
دنيای غرب می‏شناسد در اينجا به كلی از بين رفته است . البته عبادتگاهها
به علت احتياجات عملی ، شكل معماری خاصی پيدا كرده اند ولی تزيين آنها
درست مطابق قواعدی بوده كه در مورد ابنيه غير دينی هم رعايت شده است (
1 ) .
ايضا می‏گويد :
آنچه در اينجا كمال اهميت را دارد اينست كه با وجود برخوردهای شديد
سياسی در قرون وسطی ، بين تمام كشورهای اسلامی روابطی وجود داشت كه نه‏
تنها معاملات تجاری را رونق می‏داد ، بلكه امكان توسعه و تبادل پيشرفتهای‏
فرهنگی را نيز ميسر می‏ساخت . سفرنامه‏های جهانگردان و جغرافيدانان بزرگ‏
عرب حاكی از آن است كه چگونه مردم يك كشور از مزايای كشورهای ديگر
مطلع بوده اند . بنابراين جای هيچگونه تعجبی نيست اگر می‏بينيم كه‏
كشفيات تكنيكی جديد و پيشرفتهای هنری با سرعت به همه جا راه پيدا كند .
هر كس در مكتب جهان بينی غربی تعليم ديده است بايد پيش خود مجسم كند
كه در دنيای اسلام شرائط اوليه ديگری حكمفرما بود و اين شرائط بيش از هر
چيز در خلق آثار هنری مؤثر بود ( 2 ) .
آنچه اين دانشمند می‏گويد اگر چه مخصوص ايران نيست ، و شامل تمام‏
قلمرو اسلامی می شود ولی به هر حال شامل ايران هم هست نكته جالب در بيان‏
اين دانشمند اينست كه می‏گويد مسلمانان از نژادهای مختلف بر روی‏
اختلافات

پاورقی :
( 1 ) هنر اسلامی ، ترجمه مهندس هوشنگ طاهری ، صفحه . 6
( 2 ) همان كتاب ، صفحه . 8