پاورقی : ( 1 ) ريحانةالادب ، جلد 1 صفحه . 269 ( 2 ) ابن خلكان جلد 5 صفحه 60 درالفهرست میگويد وی در سال 131 درگذشته و ظاهرا اين صحيح است . ( 3 ) تاريخ علم كلام ، ترجمه فخر داعی صفحه . 29
متكلمين شيعه اعم از ايرانی و غير ايرانی بسيارند . متكلمين شيعه
ايرانی نيز فراوانند . ما به عنوان نمونه افراد بالا را از قرن دوم تا قرن
چهارم ياد كرديم در قرون متأخر اركان علم كلام اسلامی را متكلمين شيعه
تشكيل ميدادهاند .
پس از ظهور خواجه نصيرالدين طوسی حكيم و متكلم و رياضیدان و سياستمدار
معروف جهان اسلام و نگارش يافتن كتاب تجريد ، كلام شيعه اهميت بيشتری
يافت بطوری كه از آن پس كتاب تجريد بيش از هر كتاب ديگر محور بحثهای
كلامی در شيعه و سنی قرار گرفت .
اما متكلمين عامه : بسياری از متكلمان اهل تسنن و شايد بيشترشان
ايرانيند ، قديميترين متكلم آنها حسن بصری و سپس شاگردش و اصل بن عطاء
غزال است كه هر دو از موالی ميباشند . حسن بصری در نيمه دوم قرن اول و
نيمه اول قرن دوم ميزيسته است . وفاتش در سال 110 واقع شده است ( 1 )
و واصل كه شاگرد او است و از او انشعاب كرد و مستقل شد و راه جداگانهای
گرفت و از آنجا مكتب معتزله پايهگذاری شد ، در سال 181 درگذشته است (
2 ) .
3 - ابوالهذيل علاف ، اين مرد نيز از موالی است . او را پايهگذار كلام
عقلی ميشمارند ، فوقالعاده زبردست بوده و با كتب فلسفی آشنائی داشته
است . نويسندهای مجوسی بنام ميلاس داشت . اين نويسنده روزی عدهای از
مجوسيان را با ابوالهذيل در يك مجلس جمع كرد و درباره توحيد و ثنويت
بحث كردند . ابوالهذيل آنها را محكوم كرد و ميلاس مسلمان شد . شبلی
نعمان ( 3 ) و ديگران نوشتهاند كه چندين هزار نفر ايرانی مجوسی بدست
ابوالهذيل مسلمان شدند .
پاورقی : ( 1 ) ريحانةالادب ، جلد 1 صفحه . 269 ( 2 ) ابن خلكان جلد 5 صفحه 60 درالفهرست میگويد وی در سال 131 درگذشته و ظاهرا اين صحيح است . ( 3 ) تاريخ علم كلام ، ترجمه فخر داعی صفحه . 29 |