و نابودی ديه‏ها و شهرها كه مزداپرستان منزل دارد بپرهيزم ( 1 ) .
مهمترين مسئله در اصلاحات زردشت به مساله خدا و جهان و خلقت مربوط
است ، آيا زردشت چه تصوری درباره خدای جهان داشته است ؟ آيا دعوت‏
زردشت يك دعوت توحيدی بوده است و يا غير توحيدی ؟ ما اين بحث را در
فصل جداگانه‏ای تحت عنوان " ثنويت " تعقيب خواهيم كرد .

3 - تحولات عقائد آريايی پس از زردشت

احدی از مورخان و محققان انكار ندارد كه عقايد آريايی در ادوار بعدی و
مخصوصا در دوره ساسانيان كه مورد بحث ما است به پستی و انحطاط گراييد .
جنبه زيبا و عالی تعليمات زردشت تبديل شد به افكاری زشت و پست ،
هزاران خرافه و پيرايه در دوره ساسانيان به كيش زردشت بستند . در اين‏
جهت احدی اختلاف ندارد و همه معترفند .
دومزيل ، ايرانشناس معروف ، تحت عنوان " رفورم زردشت " می‏گويد :
به راستی كه افكار و تعاليم زردشت بسيار پيشرو و شجاعانه بوده است ،
ولی پس از درگذشت وی آنچه كه امروز به نام آيين زردشتی ناميده می‏شود به‏
سرنوشت اديان و مذاهب ديگر گرفتار آمده . ساده‏تر بگوييم تعاليم استاد
تحت تاثير سنن جاری و احتياجات زندگی و تمايلات مؤمنين تغيير صورت داد
نوعی از شرك جای " توحيد " را گرفت و ملائكه مقربين با خدای بزرگ‏
كوس همطرازی زدند ، ذبح و قربانی با مراسم شگفت آوری پای به عرصه نهاده‏
و اخلاقيات جای خود را به بررسی امور وجدانی باز گذاشت ( 2 ) .
پ . ژ . دو مناشه می‏گويد :

پاورقی :
( 1 ) تاريخ جامع اديان ، ص . 309
( 2 ) تمدن ايرانی . ترجمه دكتر بهنام ، ص . 144