پاورقی : ( 1 ) همان كتاب ، صفحات 384 - . 386
معلوم نيست . اعدادی كه مورخان ايران و عرب آوردهاند مبنای صحيح ندارد
، ولی ظاهرا همه روسا در اين مكان عرضه هلاك شدند . چنانكه پس از اين
واقعه كه حكم كشتار عموم مزدكيان صادر شد افراد اين فرقه چون رئيس مطاع
نداشتند پراكنده گشتند و در مقابل دشمنان خود ايستادگی نيافتند ، همه
مضمحل شدند ، دارايی آنها ضبط و كتب دينی سوخته شد . . . از اين وقت به
بعد مزدكيه حكم فرقه سری پيدا كرد و به اين صورت حيات خود را دوام داد
، و بعد از ساسانيان هم در عهد اسلام بارها خودنمايی كرد ( 1 ) .
دين مزدك به وسيله نيروی نظامی و اعمال زور و خشونت فوق العاده بر
حسب ظاهر درهم كوبيده شد ، ولی مانند آتشی در زير خاكستر همچنان باقی
بود . مسلما اگر اسلام ظهور نمیكرد آيين مزدكی به واسطه خاصيت اشتراكی
بار ديگر بروز میكرد و زبانه میكشيد ، زيرا علل و موجباتی كه موجب
پيدايش آن مذهب و گرايش سريع و عجيب مردم به آن بود ، همچنان باقی
بود . دين مزدك از نظر اصول فكری و اعتقادی درباره جهان و خلقت و انسان
، از دين زردشتی چيزی كسر نداشت ، در همان سطح بلكه اندكی بالاتر بود ،
از اين نظر جاذبهاش از ساير اديان موجود كمتر نبود ، و از نظر تعليمات
اجتماعی در جهت عكس آيين زردشتی بود كه همواره طرفدار اقويا و صاحبان
قدرت است و از اين جهت در ميان توده مردم جاذبه ای نيرومند داشت .
اثر زور و اعمال خشونت موقت است ، عامل اصلی انقراض مزدكيان اسلام
بود ، اسلام كه دين توحيدی بود ، يك سلسله اصول و مبانی خاص در باره خدا
و خلقت و انسان و حيات آورد كه با عقائد مزدكی قابل قياس نبود و در
تعليمات اجتماعی خود بر عدل و مساوات و برابری افراد و نژادها تكيه كرد
،
پاورقی : ( 1 ) همان كتاب ، صفحات 384 - . 386 |