توحيدی يعنی توحيد در ذات و در صفات و در خالقيت توام باشد يا نباشد .
اين مطلب نيازمند به توضيح است : هر توجه يا خضوع نسبت به چيزی‏
عبادت نيست ، خضوع نسبت به چيزی اگر جنبه تقديس پيدا كند عبادت است‏
. توضيح اينكه اگر اظهار خضوع انسان صرفا به قصد و عنوان " خود كم بينی‏
" و " خود كم نشاندادن " باشد تواضع و فروتنی است . و اما اگر اظهار
خضوع به قصد و عنوان محترم شمردن ديگری باشد آن تعظيم و تكريم است‏
هيچيك از تواضع و تعظيم عبادت نيست فرق تواضع و تعظيم در اين است كه‏
مفهوم و معنی تواضع اعلام كوچكی خود است و مفهوم و معنی تعظيم ، اعلام‏
عظمت و احترام ديگری است .
و اما اگر خضوع انسان در برابر چيزی به عنوان تقديس و تنزيه و اعلام‏
مبرا بودن آن چيز از نقص باشد اين عبادت است و برای غير خدا جايز
نيست ، چون تنها موجودی كه مبرا از نقص است و شايسته تقديس است ذات‏
احديت است .
تسبيح و تقديس دو گونه است : لفظی و عملی . تسبيح لفظی به اين است‏
كه انسان با يك جمله لفظی معبود خود را تقديس كند ، مثلا كلمه " سبحان‏
الله " و همچنين كلمه " الحمدلله " كه جميع حمدها را به خدا اختصاص‏
می‏دهد و او را فاعل حقيقی همه نعمتها و منشا همه خيرات و بركات و
كمالات اعلام می‏كند ، و همچنين كلمه " الله اكبر " كه خدا را برتر از هر
چيز كه در تصور آيد و بلكه برتر از توصيف اعلام می‏كند ، تسبيح و تقديس‏
لفظی است . اينگونه كلمات جز درباره ذات اقدس احديت جايز نيست ،
خواه ملك مقرب و يا نبی مرسل باشد ، نظير اين جمله‏هاست جمله " لا حول‏
و لا قوه الا بالله " .
و اما تقديس عملی اين است كه انسان عملی انشاء كند كه مفهوم آن عمل‏
قدوسيت آن موجودی است كه آن عمل برای او صورت می‏گيرد ، از قبيل ركوع و
سجود و قربانی البته عمل مانند لفظ صراحت ندارد ممكن است همين اعمال به‏
قصد تعظيم صورت گيرد و در اين صورت عبادت نيست و خود عمل هم مقدس‏
شمرده نمی‏شود ، يعنی يك عمل عادی است ، ولی