معروف بوده است . جامی او را رئيس صوفيان خوانده است . هم اول كسی
است كه رمز به كاربرد و مسائل عرفانی را با اصطلاحات رمزی بيان كرد كه
فقط كسانی كه واردند بفهمند و ناواردها چيزی نفهمند . اين روش تدريجا
معمول شد ، معانی به صورت غزل و با تعبيرات سمبوليك بيان شد . برخی
معتقدند كه بسياری از تعليمات فلسفه نو افلاطونی وسيله ذوالنون وارد
عرفان و تصوف شد ( 1 ) . ذوالنون در فاصله سالهای 250 240 درگذشته است
.
ز - سهل بن عبدالله تستری ، از اكابر عرفا و صوفيه و اصلا اهل شوشتر
است ، فرقهای از عرفا كه اصل را بر مجاهده نفس میدانند به نام او (
سهليه ) خوانده میشوند در مكه معظمه با ذوالنون مصری ملاقات داشته است .
وی در سال 283 يا 293 درگذشته است ( 2 ) .
ح - حسين بن منصور حلاج ، اصلا اهل بيضاء از توابع شيراز است ولی در
عراق رشد و نما يافته است . حلاج از جنجاليترين عرفای دوره اسلامی است .
شطحيات فراوان گفته است ، به كفر و ارتداد و ادعای خدائی متهم شد ،
فقها تكفيرش كردند و در زمان مقتدر عباسی به دار آويخته شد . خود عرفا
او را به افشای اسرار متهم میكنند . حافظ میگويد :
گفت آن يار كز و گشت سردار بلند
|
جرمش آن بود كه اسرار هويدا میكرد
|
بعضی او را مردی شعبدهباز میدانند ، خود عرفا او را تبرئه میكنند و
میگويند سخنان او و بايزيد كه بوی كفر میدهد در حال سكر و بیخودی بوده
است . عرفا از او به عنوان ( شهيد ) ياد میكنند حلاج در سال 306 يا 309
به دار آويخته شد ( 3 ) .
پاورقی :
( 1 ) تاريخ تصوف در اسلام صفحه . 55
( 2 ) طبقات الصوفيه ابوعبدالرحمن سلمی صفحه . 206
( 3 ) در مقدمه چاپ هشتم " علل گرايش به ماديگری " بحث نسبتا
مبسوطی درباره حلاج كردهايم و نظريه بعضی از ماترياليستهای معاصر را كه
كوشيدهاند او را ( ماترياليست ) معرفی كنند رد كردهايم .