زودتر جوانه میزند و خود را نشان میدهد - چنانكه از حال كودك پيداست كه
از آغاز تولد در جستجوی شير و پستان مادر است - ولی به تدريج نيازهای
معنوی كه در سرشت انسان نهفته است ، میشكفند بطوريكه در سنين رشد و
كمال ، انسان نيازهای مادی خويش را فدای نيازهای معنوی میكند . به تعبير
ديگر ، لذتهای معنوی در انسان ، هم اصيل است و هم نيرومندتر از لذتها و
جاذبههای مادی ( 1 ) . انسان به هر اندازه آموزش و پرورش انسانی بيابد
، نيازهای معنوی و لذتهای معنوی و بالاخره حيات معنویاش ، نيازها و
لذتها و حيات مادیاش را تحت تأثير قرار میدهد . جامعه نيز چنين است ،
يعنی در جامعههای بدوی نيازهای مادی بيش از نيازهای معنوی حكومت دارد .
ولی به هر اندازه جامعه متكاملتر گردد ، نيازهای معنوی ارزش و تقدم
میيابند و به صورت هدف انسانی درمیآيند و نيازهای مادی را تحتالشعاع
قرار داده و در حد وسيله تنزل میدهند ( 2 ) .
. 3 اصل تقدم كار بر انديشه :
انسان موجودی است كه میانديشد و میشناسد و كار میكند . آيا كار مقدم
است يا انديشه ؟ آيا جوهر انسان كار است يا انديشه ؟ آيا شرافت انسان
به كار است يا انديشه ؟ آيا انسان مولود كار است يا انديشه ؟
ماديت تاريخ براساس اصالت كار و تقدم آن بر انديشه
پاورقی :
. 1 بوعلی در نمط هشتم اشارات در اين موضوع به طرزی عالی بحث كرده
است .
. 2 رجوع شود به رساله قيام و انقلاب مهدی از ديدگاه فلسفه تاريخ .