پاورقی : 1 و . 2 اگوست كنت فرانسوی ، طبق نقل ريمون آرون در كتاب " مراحل اساسی انديشه در جامعه شناسی " ص . 117
جو اجتماعی و روح جمعی به وقوع گناهی خشنود میگردد و آهنگ آن گناه را
مینمايد و يك فرد از افراد اجتماع كه خشنودیاش جزيی از خشنودی جمع و
تصميمش جزيی از تصميم جمع است ، مرتكب آن گناه میشود ، و در اينجاست
كه گناه فرد گناه جمع است . سخن نهجالبلاغه كه ضمنا اشاره به مفاد آيه
قرآن است ، ناظر به چنين حقيقتی است نه به خشنودی و خشم محض كه به هيچ
وجه شركت در تصميم و عمل شخص مباشر گناه محسوب نشود .
در قرآن احيانا كار يك نسل را به نسلهای بعدی نسبت میدهد ، آنچنانكه
اعمال گذشته قوم بنیاسرائيل را به مردم زمان پيغمبر نسبت میدهد و میگويد
اينها به موجب اينكه پيامبران را به ناحق میكشند استحقاق ذلت و مسكنت
دارند . اين از آن جهت است كه اينها از نظر قرآن ادامه و امتداد همانها
بلكه از نظر روح جمعی عين آنها هستند كه هنوز هم ادامه دارند . اينكه
میگويند : " بشريت از مردگان بيشتر تشكيل شده تا از زندگان " ( 1 )
يعنی در بشريت هر زمانی مردگان و گذشتگان در تشكيل عناصر آن بيشتر
سهيماند تا زندگان ، يا میگويند : " مردگان بيش از پيش بر زندگان
حكومت میكنند " ( 2 ) ناظر به همين معنی است .
در تفسيرالميزان ، پس از بحثی درباره اينكه اگر جامعهای دارای روح
واحد و تفكر اجتماعی واحد شد حكم يك فرد انسان را پيدا میكند و افرادش
همانند قوا و اعضای انسان میگردند كه ذاتا و فعلا در شخصيت انسان مستهلك
میباشند و لذت و دردشان عين
پاورقی : 1 و . 2 اگوست كنت فرانسوی ، طبق نقل ريمون آرون در كتاب " مراحل اساسی انديشه در جامعه شناسی " ص . 117 |