همچنانكه كشورهای به اصطلاح سوسياليست امروز و رژيمهای حاكم بر آنها نيز
واژگون خواهد شد و به اين حال باقی نخواهد ماند ، اما رژيم آينده قطعا
رژيم سرمايهداری نخواهد بود .
متقابلا كشورهايی در اروپای شرقی ، آسيا و امريكای جنوبی به سوسياليسم
رسيدند كه هنوز موقع زادن آنها نرسيده است . امروز كشورهايی را میبينيم
كه از نظر زيربنا همسان و مشابه يكديگرند ، اما از نظر روبنا با يكديگر
مختلفاند . دو ابرقدرت ، يعنی امريكا و شوروی ، بهترين مثال است .
امريكا و ژاپن نيز دارای رژيم اقتصادی يكساناند ( رژيم سرمايهداری ) اما
با رژيمهای سياسی ، مذهب ، اخلاق ، آداب و هنر متفاوت . متقابلا
كشورهايی هستند با روبناهايی متشابه و يكسان از نظر رژيم سياسی ، مذهب و
غيره با وضع اقتصادی كاملا متفاوت . همه اينها نشانه اين است كه "
تطابق ضروری زيربنا و روبنا " آنچنانكه ماترياليسم تاريخی ايجاب میكند
توهم محض است .
4 عدم تطابق پايگاه طبقاتی و پايگاه ايدئولوژيكی
همانطور كه قبلا بيان كرديم بنابر ماترياليسم تاريخی در هر دوره تاريخی
روبنا بر زيربنا به هيچ وجه نمیتواند پيشی گيرد ، بنابراين آگاهيهای هر
دوره و عصر و زمانی جبرا وابسته به همان عصر و زمان است و با گذشت آن
عصر و دوره ، كهنه و منسوخ میگردد و به بايگانی تاريخ سپرده میشود .
آگاهيها ، فلسفهها ، طرحها ، پيشبينيها ،