حواس و ادراكات حسی او .
گفتيم كه انسان كارهای تدبيری خويش را با نيروی عقل و اراده انجام
میدهد ، برخلاف كارهای لتذاذی كه به حكم احساس و ميل صورت میگيرد معنی
اينكه به حكم عقل انجام میگيرد اين است كه نيروی حسابگر عقل ، خير و
كمال و يا لذتی را در دور دست میبيند و راه وصول به آن را كه احيانا
صعبالعبور است كشف میكند و طرح وصول به آن را میريزد و معنی اينكه با
نيروی اراده انجام میگيرد اين است كه در انسان قوه وابسته به قوه عقل
وجود دارد كه نقش اجرا كننده مصوبات عقل را دارد و احيانا برخلاف همه
ميلها و همه جاذبهها و كششهای طبيعی مصوبات عقلانی و طرحهای فكری را به
مرحله عمل در میآورد .
يك دانشجو ، طبيعت جوانيش او را به سوی خواب و خوراك و آسايش و
شهوترانی و بازيگوشی میخواند ، اما عقل حسابگرش كه از يك طرف به مال و
بال آور اين كارها ، و از طرف ديگر به عاقبت عافيت آفرين سختكوشيها و
بی خوابیها و چشم از شهوت و لذت پوشيدنها میانديشد ، به حكم مصلحت به
او فرمان میدهد كه شق دوم را انتخاب كند در اين هنگام انسان حكم عقل را
كه مصلحت است بر حكم طبيعت كه لذت است ترجيح میدهد همچنين يك بيمار
از دوا نفرت دارد ، از نوشيدن دوای تلخ و بدمزه رنج میبرد ، اما به حكم
عقل مصلحت انديش و با نيروی اراده حاكم بر ميلها ، دوای تلخ بدمزه را
میخورد .
عقل و اراده هر اندازه نيرومندتر باشند فرمان خود را بهتر بر طبيعت -
علی رغم تمايلاتش - تحميل مینمايند .
|