می‏توان تاريخ حاضر را تحت فرمان در آورد و به سود سعادت خود و مردم‏
حاضر از آن بهره‏گيری كرد .
اينك يك آيه به عنوان نمونه :
« قد خلت من قبلكم سنن فسيروا فی الارض فانظروا كيف كان عاقبه‏
المكذبين »( 1 ) .
پيش از شما سنتها و قانونهائی عملا به وقوع پيوسته است پس در زمين و
آثار تاريخی گذشتگان گردش و كاوش كنيد و ببينيد پايان كار كسانی كه‏
حقايقی را كه از طريق وحی به آنها عرضه داشتيم دروغ پنداشتند به كجا
انجاميد .

. 3 ضمير انسان

قرآن ضمير انسانی را به عنوان يك منبع معرفت ويژه نام می‏برد از نظر
قرآن ، سراسر خلقت آيات الهی و علائم و نشانه‏هايی برای كشف حقيقت است‏
قرآن از جهان خارج انسان به " آفاق " و از جهان درون انسان به " انفس‏
" تعبير می‏كند ( 2 ) و از اين راه اهميت ويژه ضمير انسانی را گوشزد
می‏نمايد اصطلاح " آفاق و انفس " در ادبيات اسلامی از همين جا پديد آمده‏
است .
" كانت " فيلسوف آلمانی جمله‏ای دارد كه شهرت جهانی دارد و همان‏
جمله بر لوح قبرش حك شده است می‏گويد :
دو چيز است كه اعجاب انسان را سخت بر می‏انگيزد : يكی آسمان‏
پرستاره‏ای كه بالای سرما قرار گرفته است و ديگر وجدان و ضميری كه در درون‏
ما قرار دارد .

پاورقی :
. 1 آل عمران : . 137
. 2 سنريهم آياتنا فی الافاق و فی انفسهم حتی يتبين لهم انه الحق
سوره فصلت : . 53