حدیث

رسول اكرم صلى ‏الله ‏عليه ‏و ‏آله :
اَنـَا اَديبُ اللّه‏ِ وَ عَلىٌّ اَديبى ، اَمَرَنى رَبّى بِالسَّخاءِ وَ الْبِرِّ وَ نَهانى عَنِ الْبُخْلِ وَ الْجَفاءِ وَ ما شَى‏ءٌ اَبْغَضُ اِلَى اللّه‏ِ عَزَّوَجَلَّ مِنَ الْبُخْلِ وَ سوءِ الْخُلُقِ، وَ اِنَّهُ ليُفْسِدُ العَمَلَ كَما يُفْسِدُ الخَلُّ الْعَسَلَ؛

من ادب آموخته خدا هستم و على، ادب آموخته من است . پروردگارم مرا به سخاوت و نيكى كردن فرمان داد و از بخل و سختگيرى بازَم داشت . در نزد خداوند عزّوجلّ چيزى منفورتر از بخل و بد اخلاقى نيست . بد اخلاقى ، عمل را ضايع مى ‏كند ، آن‏سان كه سركه عسل را.

مكارم الاخلاق ص 17

امام على عليه‏ السلام :
اِنَّ النّاسَ اِلى صالِحِ الاَدَبِ اَحْوَجُ مِنْهُمْ اِلَى الْفِضَّةِ وَ الذَّهَبِ؛

مردم، به ادب (فرهنگ و تربيتِ) درست ، نيازمندترند، تا به طلا و نقره.

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص247 ، ح5080

امام على عليه ‏السلام :
اَلنَّفْسُ مَجْبولَةٌ عَلى سوءِ الاَدَبِ وَ الْعَبْدُ مَأمورٌ بَمُلازَمَةِ حُسْنِ الاَدَبِ وَ النَّفْسُ تَجرى [بِطَبعِها] فى مَيَدانِ المُخالَفَةِ وَ الْعَبْدُ يَجْهَدُ بِرَدِّها عَنْ سوءِ الْمُطالَبَةِ فَمتى اَطْلَقَ عِنانَها فَهُوَ شَريكٌ فى فَسادِها وَ مَنْ اَعانَ نَفْسَهُ فى هَوى نَفسِهِ فَقَدْ اَشْرَكَ نَفْسَهُ فى قَتْلِ نَفْسِهِ؛

نفس آدمى بر بى ‏ادبى سرشته شده است و بنده فرمان دارد كه پايبند ادب نيكو باشد. نفس آدمى با طينت خود در ميدان مخالفت مى‏ تازد و بنده مى‏ كوشد آن را از خواسته ناروايش برگرداند، پس هرگاه عنان نفس را رها سازد، شريك تبهكارى اوست و هر كس نفس خود را در خواهش‏ هايش يارى رساند، در قتل خود همدستِ نفس شده است.

مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ج11 ، ص 138 - مشکاه الانوار فی غرر الاخبار ص247
 

امام على عليه ‏السلام :
عَلَيْكُمْ بِالاَدَبِ ، فَاِنْ كُنْتُمْ مُلوكا بَرَزْتُمْ وَ اِنْ كُنْتُمْ وَسَطا فُقْتُمْ ، وَ اِنْ اَعْوَزَتْكُمُ الْمَعيشَةُ عِشْتُمْ بِاَدَبِكُم؛

ادب بياموزيد، زيرا كه [در اين صورت] اگر پادشاه باشيد، برجسته مى‏شويد، اگر ميانه باشيد، سرآمد مى‏شويد و اگر تنگ‏دست باشيد، با ادبتان گذران زندگى مى‏كنيد.

شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج20 ، ص304 ،ح483

امام على عليه‏السلام :
كَفاكَ مُؤَدِّبا لِنَفْسِكَ تَجَنُّبُ ما كَرِهْتَهُ مِنْ غَيْرِكَ؛

براى ادب آموزى ‏ات همين بس كه از آنچه از ديگران نمى ‏پسندى ، دورى كنى.

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص247 ، ح5089

اَنَس : حَيَّتْ جاريَةٌ لِلْحَسَنِ بْنِ عَلىٍّ عليه ‏السلام بِطاقَةِ رَيْحانٍ ، فَقالَ لَها : اَنـْتِ حُرَّةٌ لِوَجْهِ اللّه‏ِ ، فَقُلْتُ لَهُ فى ذلِكَ ، فَقالَ : اَدَّبَنَا اللّه‏ُ تَعالى فَقالَ : «و إِذا حُيّيتُم بِتَحيَّةٍ فَحَيُّوا بِاَحْسَنَ مِنْها»الآيَةِ، وَ كانَ اَحْسَنُ مِنْها اِعْتاقَها؛

يكى از كنيزان امام حسن عليه‏السلام دسته گلى به ايشان تقديم كرد. امام به او فرمود: تو در راه خدا آزادى! دليل اين كارشان را پرسيدم. فرمود: خداوند، ما را [اين گونه] ادب آموخته است ،آن‏جا كه {در قرآن كريم} مى‏گويد: «و چون احترام شُديد، به بهتر از آن، پاسخ گوييد» و بهتر از هديه او، آزادى او بود!

مناقب(ابن شهر آشوب) ج4 ، ص18

على بن حَكَم:عَنْ دِعْبِلِ بنِ علىّ : اَنَّهُ دَخَلَ عَلى اَبِى الحَسَنِ الرِّضا عليه ‏السلام وَ اَمَرَ لَهُ بِشَىْ‏ءٍ ، فَاَخَذَهُ وَ لَمْ يَحْمَدِ اللّه‏َ . قالَ : فَقالَ لَهُ : لِمَ لَمْ تَحْمَدِ اللّه‏َ؟! قالَ : ثُمَّ دَخَلْتُ بَعْدُ عَلى اَبى جَعفَرٍ عليه ‏السلام وَ اَمَرَ لى بِشَىْ‏ءٍ ، فَقُلْتُ : اَلْحَمدُ لِلّهِ . فَقالَ لى : تَاَدَّبْتَ؛

دعبل بن على به خدمت امام رضا عليه ‏السلام رسيد و امام امر فرمودند انعامى به او بدهند . دعبل آن را گرفت، اما خدا را سپاس نگفت . امام به او فرمودند : چرا خداوند را سپاس نگفتى؟! دعبل گفت : پس از مدّتى بار ديگر خدمت امام رضا عليه ‏السلام رسيدم و ايشان فرمودند انعامى به من بدهند . من گفتم : خدا را سپاسگزارم . امام به من فرمودند : ادب را به‏ جا آوردى.

کافی(ط-الاسلامیه) ج1 ، ص496 ، ح8
 

امام على عليه‏ السلام :
اَدَّبْتُ نَفْسى فَما وَجَدْتُ لَها    بِغَيرِ تَقْوَى الاْلهِ مِنْ اَدَبِ
فى كُلِّ حالاتِها وَ اِن قَصُرَتْ    اَفْضَلَ مِنْ صَمْتِها عَنِ الْكَذِبِ
وَ غيبَةِ النّاسِ اَن غيبَتَهُم    حَرَّمَها ذُوالْجَلالِ فِى الْكُتُبِ
اِن كانَ مِن فِضَّةٍ كَلامُكِ يا     نَفْسُ فَاِنَّ السُّكوتَ مِن ذَهَبِ

به ادب و تربيت نفس خود پرداختم و براى‏ آن  /  ادبى بهتر از تقواى الهى در تمام حالاتش نيافتم
و اگر از پس اين امر برنيامد  /  براى آن چيزى بهتر از دم فروبستن از دروغ نيافتم
و از غيبت مردمان، همانا غيبت آنان را  /  خداوند با عظمت در كتاب‏ها حرام كرده است
اى نفس، اگر سخن تو  /  نقره است، سكوت طلاست

دیوان امیرالمومنین ص 69

نوف البكالى :
رَاَيْتُ أميرَ المُؤمِنينَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ مُوَلِّيا مُبادِرا ، فَقُلْتُ : اَيْنَ تُريدُ يا مَولاىَ؟ فَقالَ : دَعنى يا نَوفُ ، اِنَّ آمالى تُقَدِّمُنى فِى المَحبوبِ. فَقُلتُ : يا مَولاىَ وَ ما آمالُكَ؟ قالَ : قَدْ عَلِمَهَا الْمَأمولُ وَ اسْتَغنَيتُ عَنْ تَبيينِها لِغَيْرِهِ ، وَ كَفى بِالْعَبْدِ اَدَبا اَلاّ يُشْرِكَ فى نِعَمِهِ و اِرْبِهِ غَيْرَ رَبِّهِ؛

امير المؤمنين صلوات الله علیه را ديدم كه شتابان مى ‏رود . عرض كردم : مولاى من كجا مى ‏روى؟ فرمودند : «اى نوف رهايم كن! آرزوهايم مرا به پيشگاه محبوب مى ‏كشانَد». عرض كردم : مولاى من! آرزوهايتان چيست؟ فرمودند : «آن كس كه مورد آرزوست ، خود آنها را مى‏ داند و نيازى نيست به غير او بگويم . بنده را همين ادب بس كه در نعمت‏ها و نيازش ، غير پروردگارش را شريك نگردانَد» .

بحارالانوار(ط-بیروت) ج91 ، ص94 ، ح12
 

پيامبر صلى‏ الله‏ عليه ‏و ‏آله :
ايّاكَ اَنْ تَضْحَكَ مِنْ غَيْرِ عَجَبٍ ، اَوْ تَمْشىَ و تَتَـكَلَّمَ فى غَيْرِ اَدَبٍ؛

از خنديدنِ بى تعجّب [و بى‏جا] يا راه رفتن و سخن گفتنِ بى ‏ادبانه بپرهيز.

أعلام الدين في صفات المؤمنين ص 273