دو چيز كه با اين بحث ما مربوط است استدلال كرده‏اند ، يكی مسأله ظرفيت‏
علمی انسان است . گفته‏اند كه ظرفيت علمی انسان بی‏نهايت است . ما قدر
مسلم يك ظرفيت علمی داريم ، يعنی ما ظرفيت داريم كه مسائلی را بدانيم‏
، باز ظرفيت داريم كه مسائل ديگری را هم بدانيم و . . . اين مسأله مطرح‏
است كه آيا اين ظرفيت محدود است يا نامحدود ؟ اگر ما جايگاه علم را
همين جسم خودمان مثلا سلولهای مغز بدانيم ، بالاخره بايد قائل به محدوديت‏
بشويم ، نمی‏تواند نامحدود باشد ، چون هر يك جمله‏ای كه ما ياد می‏گيريم يا
هر تصويری كه از دنيای بيرون در ذهن ما پيدا می‏شود ، در واقع معنايش اين‏
است كه اين در يك نقطه معين از نقاط مغز ما ( در يك سلولی يا در گوشه‏
يك سلولی ) ثبت و ضبط می‏شود . آنوقت يك صورت ديگر كه پشت سر آن‏
می‏آيد ، لابد در جای ديگر می‏آيد ، يعنی ديگر روی آن عكسبرداری نمی‏شود ،
چون اگر روی آن بيايد يك ظرفيت مادی دو مظروف را در آن واحد در خودش‏
جا نمی‏دهد . لابد آن در سلول ديگری يا در جای ديگری می‏آيد . باز يك صورت‏
ديگری ، يك معنی ديگری ، يك شعر ديگری ، يك مطلب ديگری ، يك قانون‏
علمی ديگری حفظ می‏كنيم . بايد بگوييم هر كدام از اينها يك جای معينی در
مغز ما دارد و بالاخره مغز ما محدود است . اگر بگوييم صدها ميليون مراكز
مغزی هم داريم ، بالاخره محدود است ، يعنی اگر انسان عمرش وفا كند و
تمام ظرفيت خودش را به فعليت برساند يك روزی می‏رسد كه اصلا استعداد
يادگيری در او هيچ باقی نيست ، ديگر جای خالی ندارد ، درست مثل صفحه‏
كاغذی است كه هر نقطه‏اش كه می‏شده روی آن بنويسند نوشته‏اند ، ديگر جای‏
خالی برای آن باقی نمانده و نخواهد ماند .
يك فرضيه ديگر اين است كه رابطه مغز با معلومات رابطه ظرف و مظروف‏
نيست ، بلكه به اصطلاح مغز و مخ فقط يك آلت ارتباط با ظرفيت واقعی‏
است ، و ظرفيت واقعی معلومات و انديشه‏ها ( يعنی آن حالتی كه ما حضورا
احساس می‏كنيم ) در خود ماست و خود ما غير از مغز هستيم . ضرورتی ندارد
هر چيزی كه ما ياد می‏گيريم يك جايی از مغز را پر كرده باشد و پرونده‏اش‏
فقط در همان جا ثبت و ضبط شده باشد . آنوقت چون روح انسان را محدود
نمی‏دانند ، به اين معنا كه آن را دارای ابعاد معينی نمی‏دانند كه پر بشود
، می‏گويند آن يك موجود قابل رشد است و رشدش هم حد معين ندارد . اين‏
است كه می‏گويند پر شدن ، ديگر در آن معنی ندارد ، بلكه در عين اينكه مغز
انسان خسته می‏شود و انسان كه پير می‏شود قدرت يادگيری‏اش كم می‏شود ولی به‏