موجود است - از واقعيات تاريخی شاهد می‏آورد كه نه نهضتهای پيشبرنده در
انحصار محرومان و مستضعفان هر دوره بوده ، بلكه احيانا افرادی از بطن‏
طبقات مرفه و برخوردار برخاسته و خنجر خويش را در قلب نظام حاكم فرو
برده‏اند ، آن چنانكه در قيام ابراهيم و موسی و رسول اكرم و امام حسين‏
مشهود است و نه هميشه هدفها منحصرا مادی بوده است ، آن چنانكه در نهضت‏
مسلمانان صدر اول گواه راستين آن را در می‏يابيم كه علی ( ع ) با اين جمله‏
ماهيت نهضت آنها را مشخص می‏كند : « و حملوا بصائرهم علی اسيافهم » (1)
: همانا بينشهای واقع بينانه خويش را بر شمشيرهای خود حمل می‏كردند ، و
نه هميشه به موازات تكامل ابزار توليد بوده است ، مانند قيامهای‏
آزاديخواهانه شرق و غرب در دو قرن گذشته برای بر قراری دموكراسی كه‏
نمونه‏اش نهضت مشروطيت ايران است . آيا در ايران ابزار توليد تكامل‏
يافت و بحران ايجاد كرد و منتهی به نهضت مشروطيت شد ؟ !
و نه هميشه نابسامانيهای جامعه مولود نارسائی ايدئولوژی و مقررات‏
موجود بوده تا نياز به نابود كردن و جانشين ساختن مقررات ديگر پيدا شود
، بلكه گاهی مولود عدم اجرای مقررات مورد قبول بوده است ، و هدف نهضت‏

پاورقی :
1 - نهج البلاغه خطبه . 148