از هستی شروع میشود ، هستی و نيستی و بعد شدن ، بعد كم كم به مقولات
پيچيدهتر میرسد و باز از هر مقوله پيچيدهتر مقوله ديگری استنتاج میشود و
باز مقوله مركبی و باز از آنها مقوله ديگری ، بعد مثل يك درخت پرشاخهای
میشود ، يك تنهای دارد ، از يك جايش شاخهای جوانه میزند ، باز يك
رشته پيدا میكند ، از آنجا يك رشته ديگر ، كه جدول مقولات هگل را كه
كشيدهاند درست مثل يك درخت چنار خيلی بزرگی است كه شاخههای خيلی
زيادی داشته باشد و از هر شاخهاش هم شاخهای پيدا بشود . در نهايت امر
آن كه كاملترين مقولات است آن را میگويد مقوله روح مطلق يا خدا . خدا از
نظر او علالعلل نيست ، بلكه به يك معنا غايالغايات است ، يعنی به
معنای اين است كه همه نتيجهها به او منتهی میشود . او به چنين شكلی فرض
كرده است .
حال در منطق هگل آيا ما میتوانيم اين دستگاه منطقی او را به ماورا
خودش هم نسبت بدهيم ، يعنی مثلا بگوييم هستی كه در ذات خودش نيست پس
هستی نيست ، هستی نيستی است . " هستی نيستی است " مساوی است با [
(شدن " . بعد بگوييم چه علتی سبب شد اينچنين بشود ؟ اين ديگر علتی
ندارد ، اين ذاتی است . فلاسفه ما هم هميشه میگويند : " الذاتی لا يعلل
" اگر چيزی ذاتی بود انسان دنبال علتش نمیرود . اگر شما گفتيد كه "
الف " مساوی با " ب " است و " ب " مساوی با " ج " ، پس لازمه
ذاتش اين است كه " الف " مساوی با " ج " باشد و نمیتوانيد بگوييد
چه كسی " الف " را با " ج " برابر كرده است . يا مثل اين است كه
اگر مجموع زوايای مثلث 180 درجه است شما نمیتوانيد بگوييد كه چه كسی
مجموع زوايای مثلث را 180 درجه كرده است . نه ، اگر مثلثی وجود داشته
باشد لازمه ذاتش اين است . يا مثل اين كه ما میگوييم عدد 4 جفت است .
" عدد 4 جفت است " با اين كه " آب گرم است) ] خيلی فرق میكند .
اين كه آب گرم است ، آب در ذات خود گرم نيست ، به سبب علتی گرم شده
، ولی 4 جفت است ، نمیتواند جفت نباشد . میتواند 4 وجود نداشته باشد ،
اما اگر 4 وجود داشته باشد نمیتواند جفت نباشد كه بعد علتی بيايد آن را
جفت كند . فلاسفه ما میگويند هرجا كه پای ضرورت در كار بيايد مناط
استغنا بینيازی از علت است . امتناع هم مناط بینيازی از علت است .
امكان مناط نيازمندی به علت است . تا پای امكان در كار نباشد نيازمندی
به علت نيست . حال ما اگر فلسفه هگل را به اين شكل بپذيريم و به
ايرادها و اشكالات اوليهاش كاری نداشته باشيم ، ديگر نمیتوانيم به فلسفه
هگل ايراد
|