ديگر دارد اين است كه امر الهی است آقای طباطبائی يك بحث خوبی در
تفسير دارند ، میگويند : قرآن هر جا كه " امر " میگويد در خلقتهای بی
زمان است و هر جا كه " خلق " میگويد در خلقتهای زمان دار است ، و اين
توجه خوبی است .
اين ( انسان ) چون تنها موجوديست كه رسيده است به مرحلهای كه استعداد
وجود امری دارد و به تعبير قرآن استعداد روح دارد ، دين كه فطرت است ،
گونهای از آفرينش است و هر چيز ديگری كه فطری باشد مانند عقل فطری و
اخلاق فطری و حتی دوستی و عشق همه اينها آثاری است كه مترتب میشود بر آن
مرحله خاص كه طبيعت و ماده دارای چنين آفرينشی میشوند ( 1 ) .
به هر حال غرض اينها كه آمدند و چنين مسئلهای را تحت عنوان تبديل
كميت به كيفيت تعبير كردند اين است كه از يك طرف میخواستند يك اصل
مادی ذكر كنند در صورتيكه اين از آن اصلهائی است كه بيشتر از آن مقداری
كه بتواند مادی باشد الهی است ، منتهی اينها با كلمه ساده تبديل كميت
به كيفيت خواستند خودشان را خلاص كنند .
و حال آنكه اولا ، كميت يك مقولهايست متباين با كيفيت و محال است
كميت به كيفيت تبديل بشود . تعبيراتی كه در علم بكار بردن آنها بطور
مسامحه آميز جايز است در فلسفه جايز نيست ، در اين مورد حس ما اينجور
میبيند كه شيئی تا مدتی تغييرات كمی
پاورقی :
1 - سؤال : اين از خارج میآيد ؟
جواب : مقصودتان از خارج چيست ؟
سؤال كننده : خارج از ماده .
جواب : بله ، حتما از خارج ماده میآيد ، اين حقيقتی است كه مثل خود
ماده از بيرون افاضه شده است ، و به همان معنی كه وجود ماده قائم به غير
است ، آنهم از بيرون افاضه شده است ، يعنی از جانب خدا .
سؤال كننده : خدا كه بی سبب بالاخره كاری انجام نمی دهد ، اين خود ماده
است ، كه به شكلهای مختلف در پی میآيد .
جواب : ماده كه به خودش نمی تواند مرتبه وجودی بدهد ماده ، ماده است
، ماده الان دارای يك درجه از وجود است كه اين درجه را با اينكه حفظ
كرده دارای درجه اضافه میشود ، كه به بعضی از درجات كه میرسد به مرحله
تجرد میرسد .
سؤال كننده : پس اين حركت جوهر چه كار میكند ؟
جواب : حركت جوهری همين است .
سؤال كننده : پس حركت در ذات ماده است .
جواب : ذات ماده حركت است يعنی ذات ماده از بيرون آمده ، وقتی
گفتيد حركت اشتداری يعنی اشتدارش از بيرون آمده ، يعنی مرتبه قبلی
استعداد رتبه بعد را دارد نه اينكه آفريننده مرحله بعد است ، ماده خودش
قابل است ، و هر مرتبهاش قابل مرتبه ديگر است ماده حتی نسبت به
مرحله بعد خودش خالق خودش نيست و نگهدارنده خودش نيست .