تأثير روابط طبيعی و روابط قراردادی در يكديگر
از جمله مسائل قابل توجه ، تأثير روابط طبيعی و قراردادی در يكديگر است . روابط طبيعی با كار و صنعت و تكامل ابزار توليد و رقابتها و تمركزها مرتبط است ، و به عقيده ماركسيستها ، تكامل ابزار توليد ، خواه ناخواه سبب میشود كه قوانين اقتصادی تغيير يابد . به عبارت خود آنها " تكامل ابزار توليد ، سبب تغيير در روابط حقوقی افراد میگردد " يعنی آنها روابط قراردادی را صد در صد تابع ابزار توليد كه حاكم بر روابط طبيعی اقتصادی میباشد میدانند ، يعنی میگويند تكامل ابزار توليد سبب میشود كه روابط طبيعی اقتصادی تغيير يابد و اين تغيير ، خواه ناخواه سبب تغيير قهری و قطعی در قوانين و مقررات اقتصادی میشود ، اصولا هر قانون اقتصادی ناشی و حاكی از يك مرحله خاص از مراحل تكامل ابزار توليد است و بس . شايد از نظر ماركسيستها تأثير روابط اعتباری در روابط طبيعی اقتصاد مفهومی نداشته باشد ، و از نظر بعضی ديگر ، بر عكس ، تأثير روابط طبيعی در روابط اعتباری ، مفهوم درستی نداشته باشد . اما هيچيك درست نيست ، هم مقررات اجتماعی خاص ، جريانات طبيعی اقتصادی خاصی را به دنبال خود میآورد ، و هم روابط و آثار طبيعی ، خواه