با مقياسی كه قبلا در دست داديم تعيين اينكه كداميك از دو فرض بالا
صحيح است كار چندان دشواری نيست . به استعدادها و احتياجهای طبيعی زن و
مرد ، بعبارت ديگر به سندهای طبيعی كه قانون خلقت بدست هر يك از زن و
مرد داده است مراجعه می‏كنيم تكليف روشن می‏شود .

آيا زندگی خانوادگی طبيعی است يا قراردادی ؟

در مقاله پيش گفتيم كه درباره " زندگی اجتماعی انسان " دو نظر است‏
. بعضی زندگی اجتماعی انسان را طبيعی می‏دانند ، به اصطلاح انسان را "
مدنی بالطبع " می‏دانند .
بعضی ديگر برعكس ، زندگی اجتماعی را يك امر قراردادی می‏دانند كه‏
انسان به اختيار خود و تحت تأثير عوامل اجبار كننده خارجی ( نه عوامل‏
درونی ) آنرا انتخاب كرده است .
در باب زندگی خانوادگی چطور ؟ آيا در اينجا هم دو نظر است ؟ خير . در
اينجا يك نظر بيشتر وجود ندارد . زندگی خانوادگی بشر صددرصد طبيعی است‏
، يعنی انسان طبيعتا " منزلی " آفريده شده است . فرضا در طبيعی بودن‏
زندگی " مدنی " انسان ترديد كنيم ، در طبيعی بودن زندگی " منزلی "
يعنی زندگی خانوادگی او نمی‏توانيم ترديد كنيم . همچنانكه بسياری از
حيوانات با آنكه زندگی اجتماعی طبيعی ندارند بلكه بكلی از زندگی اجتماعی‏
بی بهره‏اند . دارای نوعی زندگانی زناشوئی طبيعی ميباشند ، مانند كبوتران‏
و بعضی حشرات كه بطور " جفت " زندگی می‏كنند .
حساب زندگی خانوادگی از زندگی اجتماعی جداست . در