شده كه تاريخ را بصورت يك منبع آموزشی مفيد درآورد .
اگر وقايع تاريخی يك سلسله حوادث تصادفی و اتفاقی باشد و هيچ چيز شرط
هيچ چيز نباشد ، تاريخ با افسانه تفاوت نخواهد داشت ، يك سرگرمی
میتواند باشد و غذای خيال ، جنبه آموزندگی نخواهد داشت .
و اگر تاريخ ضابطه و قاعده داشته باشد ، ولی اراده انسانی نقشی نداشته
باشد ، تاريخ از جنبه نظری آموزنده است ، نه از جنبه عملی ، بنابراين
فرض آموزش تاريخ نظير آموزش حوادث دورترين كهكشانها است كه انسان در
عين اطلاع كامل ، كوچكترين نقشی در تغيير و هدايت و تعيين جهت آنها
نمیتواند داشته باشد .
و اگر ضابطه و قاعده داشته باشد و انسان نيز نقش مؤثر داشته باشد و
عامل تعيين كننده را زور يا زر بدانيم ، تاريخ آموزنده است اما آموزنده
بدی . همچنين اگر علم را بعنوان يك وسيله زور و قدرت ، عامل تعيين
كننده بدانيم .
اما اگر تاريخ را دارای قاعده و ضابطه ، و اراده انسان را مؤثر در
تحولات تاريخ ، و نقش اصيل و نهائی را در سعادت و كمال جامعه برای
ارزشهای اخلاقی و انسانی بدانيم ، آن
|