وحدت و يگانگی جهان

آيا جهان ( طبيعت = مخلوقات مكانی و زمانی خدا ) در مجموع خود يك "
واحد " حقيقی است ؟ آيا لازمه توحيد ، يعنی يگانگی خدا در ذات و صفات‏
و فاعليت ، اين است كه خلقت در مجموع خود از نوعی يگانگی برخوردار
باشد ؟
اگر همه جهان در حكم يك واحد مرتبط است ، اين ارتباط به چه شكل است‏
؟ آيا از نوع ارتباط اجزای يك ماشين است كه صرفا يك پيوند عرضی و
مصنوعی است و يا از نوع ارتباط اعضای يك اندام است با اندام ؟ به‏
عبارت ديگر ، آيا ارتباط اجزای جهان با جهان ارتباط مكانيكی است يا
ارگانيكی ؟
ما در جلد پنجم اصول فلسفه درباره اين مطلب كه وحدت جهان چه نوع‏
وحدتی است بحث كرده‏ايم ، همچنانكه در كتاب عدل الهی نيز درباره اينكه‏
طبيعت يك " كل تجزيه ناپذير " است و نبودن يك جزء از طبيعت مساوی‏
است با نبودن كل ، و برداشتن آنچه به اصطلاح " شرور " ناميده می‏شود از
طبيعت ، مساوی است با نيستی تمام طبيعت ، سخن گفته‏ايم . فلاسفه جديد
بالاخص فيلسوف بزرگ آلمانی " هگل " اصل " اندام وارگی " را - يعنی‏
اينكه رابطه اجزای طبيعت با كل ، رابطه عضو با اندام است - تاييد
كرده‏اند . هگل روی اصولی به اثبات اين مطلب می‏پردازد كه قبول آنها
متوقف است بر قبول همه اصول فلسفه . او پيروان مادی هگل ، يعنی‏
طرفداران ماترياليسم ديالكتيك ، نيز اين اصل را از هگل گرفته و تحت‏
عنوان اصل تاثير متقابل يا اصل ارتباط همگانی اشياء يا اصل