« ليقوم الناس بالقسط غ" (1) برای اينكه خود مردم قيام به قسط و عدالت‏
بكنند ، خود مردم خوبی را برای خود كسب كنند . " « انا خلقنا الانسان من‏
نطفة امشاج نبتليه فجعلناه سميعا بصيرا انا هديناه السبيل اما شاكرا و
اما كفورا »" ( 2 ) .
پس گذشته از اينكه حكمت باری تعالی اقتضا می‏كند كه هر مسببی به وسيله‏
سبب خاص خودش صورت بگيرد ، وضع خاص انسان چنين امری را اقتضاد می‏كند
، و حتی نكته‏ای در اينجا هست - كه در آيات بعد آن را بيشتر توضيح‏
می‏دهيم - و آن اين است كه مسؤول دين ، يعنی مسؤول ترويج و پخش دين ،
مسؤول حفظ و نگهداری و صيانت دين فقط انبياء نيستند ، مردم هم در اينجا
مسؤوليتی دارند و اين مسؤوليت را بسا هست با زور و با نيرو بايد انجام‏
بدهند . اينجاست كه مسأله آهن را مطرح می‏كند : " « و انزلنا الحديد فيه‏
بأس شديد و منافع للناس »" . هر چيزی در عالم طبيعت برای غايتی خلق‏
شده و احيانا برای غايات ديگری كه هدف اصفی نيست ( و ) در موارد ديگر
هم مورد استفاده قرار می‏گيرد . خدا آهن را فرستاده است در عالم به اين‏
معنی كه آهن را نازل كرده - چون گفتيم خدا همه چيز را نازل كرده و نازل‏
شدن يعنی از اراده حق ناشی شدن - برای اينكه يكی از ابزارها و وسايلی‏
است كه بشر در عالم می‏تواند از آن استفاده كند بلكه از مهمترين موادی‏
است كه بشر در اين عالم آنها را مورد استفاده خودش قرار داده است .
آنگاه استفاده‏ای كه از آهن در جنگها می‏شود ممكن است كسی بگويد اين ديگر
استفاده به اصطلاح عرضی است نه استفاده اصلی . ولی قران می‏خواهد بگويد نه‏
، اين در خلقت آهن اصالت دارد : " « و انزلنا الحديد فيه بأس شديد و
منافع للناس »

پاورقی :
. 1 حديد / . 25
. 2 انسان / 1 و . 2