« قالتا اتينا طائعين »" (1) آن وقت كه استوا پيدا كرد ( به آسمان ) ،
يعنی سماء و آسمان و اين جو فوق را تحت تسلط خود قرار داد در حالی كه او
دود بود يعنی گاز بود ، در وقتی كه او به صورت يك گاز بود ، خدا به اين‏
علويات و به زمين گفت بيايد ( يعنی دستوری كه من می‏دهم اطاعت كنيد ) ،
گفتند آمديم در حالی كه مطيع هستيم . معلوم است كه آنجا سخن لفظ نيست ،
جواب لفظ هم نيست ، امر پرورودگار و قانون الهی را كه بدون تخلف عمل‏
می‏كنند ، آن اطاعت آنهاست . آنجا به تعبير " « طائعين »" آمده است‏
، اينجا به تعبير " « يسجدان »" .
فارابی همين فيلسوف معروف اسلامی خود ما - كه اين روزها خيلی صحبتش‏
بود و هزار و صدمين سالش را جلسه می‏گرفتند - در كتاب فصوص الحكم خودش‏
تعبير خيلی زيبايی دارد ، می‏گويد : " صلت الساء بدورانها و الارض‏
برججانها و الماء بسيلانه و المطر بهتلانه " آسمان با حركت خودش دارد
نمازش را می‏خواند و زمين با جنبش خودش نمازش را می‏خواند ، آب با
جريان خودش عمل نمازش را انجام می‏دهد و باران با آن ريزش خودش نمازش‏
را دارد انجام می‏دهد . در اين زمينه ، مولوی شعرهای بسيار خوبی دارد :
معنی الله گفت آن سيبوبه
يولهون فی الحوائج هم لديه
بعد ذكر می‏كند كه تمام ذرات عالم چگونه به درگاه الهی نياز می‏برند و
نماز می‏خوانند و نماز هر موجودی متناسب با مرتبه وجود خودش است ، نماز
هر موجود يعنی وظيفه خود را انجام دادن و مطيع امر الهی بودن . آنها مطيع‏
تكوينی هستند و انسان بايداين اطاعت را انتخاب كند ، چون بايد انتخاب‏
كند گاهی هم عصيان و تمرد می‏كند . ای انسان ! گياه و

پاورقی :
. 1 فصلت / . 11