" « اليه يصعد الكلم الطيب و العمل الصالح يرفعه »" ( 1 ) . درباره‏
كار خير ( است ) كه اين آيه را دو جور می‏شود خواند يعنی دو جور می‏شود
ضميرها را برگرداند و در آن واحد هر دو درست است : سخن پاك ( يعنی‏
عقيده پاك ) به سوی پروردگار بالا می‏رود و عمل پاك سخن پاك را بالا
می‏برد يعنی عمل است كه ايمان را تقويت می‏كند ، و اين معنا شك ندارد ،
درست است . به گونه ديگر : سخن پاك بالا می‏رود و ايمان است كه عمل را
بالا می‏برد ، يعنی عمل خالص و عمل پاك مشروط به ايمان پاك است . هردو
درست و حتی آيه می‏تواند در آن واحد شامل هر دوی اينها باشد . قرآن راجع‏
به سخن پاك يعنی عقيده پاك می‏گويد او بالا می‏رود ، ولی عقيده ناپاك‏
چطور ؟ آن را ديگر نمی‏گويد بالا می‏رود ، می‏گويد : " اسفل السافلين " او
در پايين‏ترين پايين‏ها ( است ) . همينطور كه يك جنين هر كارش بكنند
نمی‏تواند عالم بعد از جنين را آنچنان كه هست درك كند مگر به وسيله‏
تمثيلات و تشبيهات ، ما هم نمی توانيم آن عوالم را كه نرفته‏ايم درست‏
درك كنيم ولی اجمالا از راهنماييهايی كه اوليای دين كرده‏اند اينقدر
می‏فهميم كه عالم بالاتر از اين عالم ما وجود دارد و عالم پايين‏تر از عالم‏
ما وجود دارد . عالم بالاتر از عالم ما عالمی است كه عقايد پاك و اعمال‏
خير به سوی آنجا بالا می‏رود . عالم پايين‏تر از عالم ما عالمی است كه‏
افكار ناپاك ، نيتهای سوء و شر ، عقايد سخيف و باطل ، عنادها ، كبرها ،
حسادتها ، رياكاريها ، عجبها ، پليديها ، گناهها ، فسق و فجورها اينها
همه تجسم پيدا می‏كنند و به آنجا سرازير می‏شوند .
پس گويی الان كه ما در اينجا هستيم در وسط دو عالم قرار گرفته‏ايم‏

پاورقی :
. 1 فاطر / . 10