توجه به داشته‌ها و ظرفیت‌های اقتصادی و تلاش برای بهره‌برداری صحیح از این منابع، یکی از ملاحظات اساسی است که در مقابله با جنگ اقتصادی دشمن باید موردتوجه قرار گیرد. هرچند توانمندی‌های اقتصادی کشور بسیار است که ورود به جزئیات آن خارج از حوصله این نوشتار خواهد بود، اما مروری بر مهم‌ترین ظرفیت‌های اقتصادی کشور می‌تواند مقوم خودباوری و اعتمادبه‌نفس ملی باشد و این حقیقت را آشکار کند که مقاومت و ایستادگی در برابر جنگ اقتصادی با اتکا به توانمندی‌ها و ظرفیت‌های داخلی ممکن خواهد بود.
در قسمت قبل منابع زیرزمینی، ظرفیت‌های کشاورزی و سوآپ سوخت مورد بررسی قرار گرفت در این قسمت ظرفیت‌های دیگری بررسی خواهند شد:
4 ـ گردشگری درمانی
یکی از شیوه‌های اقتصاد مقاومتی و فاصله گرفتن از وابستگی‌های درآمد نفتی و برون‌رفت از این وضعیت ناپایدار متنوع‌سازی منابع درآمدی است. گردشگری درمانی منبع مطمئنی است که جزء ظرفیت‌های اقتصاد ایران است که به‌اجمال به آن اشاره می‌شود. در سال 1382 برای اولین بار گردشگری درمانی در گردشگری ایران از سوی وزارت بهداشت موردتوجه قرار گرفت، دولت ایران براساس برنامه‌ریزی‌های خود باید 30 درصد از نیازهای درمانی و بهداشت کشور را از طریق صدور کالا، خدمات پزشکی و گردشگری درمانی فراهم کند. همچنین بر اساس سند چشم‌انداز باید به نقطه‌ای برسیم که سالیانه نزدیک به 3 میلیارد دلار از این راه درآمد کسب کنیم که با تحقق آن نزدیک به 400 هزار شغل در این بخش ایجاد خواهد شد.
به دلیل نبود نظام جامع و هماهنگ گردشگری درمانی کشور و باتوجه به اینکه این بیمارستان‌ها در حال حاضر موظف نیستند تعداد بیماران خود را به وزارت بهداشت گزارش کنند، آمار دقیقی از بیماران خارجی که در ایران درمان می‌شوند، وجود ندارد. آمار دقیقی از کسانی که به قصد معالجه یا استفاده از مراکزی مانند مراکز آب درمانی به ایران سفر می‌کنند نیز وجود ندارد، اما به گفته مسئولان، معمولاً سالیانه 20 هزار گردشگر از اتباع حاشیه خلیج‌فارس و عراق، به قصد درمان به شهرهای مختلف ایران سفر می‌کنند. جاذبه‌ها و امتیازات ایران برای گردشگری درمانی به دو دلیل باز می‌گردد: اول یکی از جاذبه‌ها و امتیازات ایران برای گردشگری درمانی در حوزه آب درمانی است، به طوری که اکنون بیش از 1000 چشمه آب‌معدنی شناسایی شده است. دوم قیمت ارزان خدمات پزشکی به نسبت دیگر کشورهای منطقه که از جمله دیگر مزایای ایران برای فعالیت در حوزه گردشگری درمانی محسوب شده است. با اینکه در ابتدای راه هستیم، اما وضعیت فعلی گردشگری درمانی در حوزه‌های آب‌درمانی، درمان بیماری‌هایی نظیر ناباروری، جراحی پلاستیک و زیبایی، همچنین کاشت دندان و جراحی لثه، خروج چربی‌های اضافی، عمل جراحی لیزیک چشم و حتی از بین بردن خالکوبی‌ها، فعالیت‌های دندان‌پزشکی مهم‌ترین جاذبه‌های درمانی ایران برای خارجی‌ها است و اکثر مراجعه‌کنندگان به مراکز درمانی ایران از کشورهای منطقه هستند. در حال حاضر بیمارستان‌های محب، حضرت رسول (ص)، میلاد تهران، بنت‌الهدی مشهد، رضوی مشهد و نمازی شیراز در امر گردشگری درمانی فعال هستند. در این بخش باید گفت در زمینه توریست‌درمانی و جذب گردشگران سلامت همواره باید به چند موضوع اساسی توجه داشت. توانمندی‌های شاغلان حرفه پزشکی، فناوری‌های روز و استانداردهای جهانی، اقتصاد درمان و هزینه‌های درمانی و مقررات داخلی کشور از دلایل مهم گردشگر سلامت هستند. ایران در هر چهار مؤلفه ذکر شده نسبت به کشورهای همسایه و خاورمیانه از توانمندی‌های بهتری برخوردار است که باید نهایت بهره‌برداری را از پتانسیل موجود داشته باشد، اما متأسفانه تبلیغات مناسبی برای شناسایی توانمندی‌های پزشکی در خارج صورت نگرفته است و رسانه‌های دولتی و سفارتخانه‌ها در این زمینه نقش مؤثری دارند.
5 ـ تولیدات حلال
محصولات غذایی حلال برای اولین بار در کشور مالزی مورد توجه قرار گرفت و طی چند سال اخیر این علامت تجاری غذایی به صورت یک علامت جهانی از طرف کشورهای اسلامی به جهان معرفی شده است. «حلال» این روزها نام یک برند یا نشان تجاری است که بر محصولات غذایی درج می‌شود. «حلال فود»، مبتنی بر انتخاب غذا بر اساس شریعت استوار است و البته ذائقه انسان‌ها نیز در مرتبه دوم اهمیت قرار دارد. در این مسیر مسلمانان در تلاشند که نه صرفاً برای دیپلماسی عمومی، بلکه برای ترمیم وجهه و افزایش اعتبار خود نزد خداوند و معرفی ظرفیت‌های مکتب اسلام به بشریت، از غذای حلال بهره ببرند. اگرچه «غذای حلال» عموماً به محصولات غذایی که از طریق قوانین شرعی تهیه می‌شوند (مثلاً ذبح حلال یا گوشت حیوانات حلال گوشت یا نوشیدنی‌های غیر الکلی) گفته می‌شود، اما از آنجا که «حلال» ذاتاً امری دینی است، تنها شامل فرایند تولید محصولات غذایی نمی‌شود؛ بلکه به دست آوردن آن محصول از مال حلال نیز موضوعی است که دنیای امروز هنوز ظرفیت درک و سازمان‌یافته کردن آن را ندارد.
به دلیل پاکیزگی و خوش‌طعمی محصولاتی که عنوان حلال بر آن درج شده، غیر مسلمانان نیز به سمت این محصولات ترغیب شده‌اند؛ به طوری که مشتریان غیر مسلمان «حلال فود» عده کمی نیستند. بازار جهانی چند میلیارد دلاری محصولات حلال، محرکی مناسب برای رونق صادرات تولیدات خوراکی ایران می‌تواند باشد. گفتنی است، پس از مطرح شدن این طرح، کشور ایران تلاش‌های فراوانی را در تدوین استانداردها، جامعیت و فراگیری جهانی این محصول کرده است که این اقدامات، مورد تحسین برخی از علما و مراجع تقلید نیز قرار گرفت. بازار محصولات غذایی حلال در اروپا دارای ارزشی معادل با 100 میلیارد دلار تخمین زده شده است که این میزان در بازار جهانی ارزشی نزدیک به 640 میلیارد دلار برآورد شده است. اکنون غذای حلال در سطح جهان کسری دارد و از آنجا که ایران یک کشور اسلامی است و نجاسات و ذبح شرعی را کاملاً رعایت می‌کند، این برند یک ظرفیت بسیار خوبی برای اقتصاد کشور ایجاد کرده است.
6 ـ توان فنی و مهندسی در بخش انرژی
به برکت انقلاب اسلامی و تلاش‌های فعالان صنعت آب و برق کشور، این صنعت اکنون به 95 درصد خودکفایی در تأمین نیازهای تجهیزاتی خود رسیده است. افزون بر اینها حضور گسترده شرکت‌های آب و برق در مناقصه‌های بین‌المللی و اخذ پروژه‌ها و داشتن توان رقابتی در این عرصه با کشورهای بزرگ جهان نیز نشان‌دهنده این است که با وجود تحریم‌ها و موانع، این صنعت روند توسعه‌ای خود را به خوبی طی کرده است.
«حمید چیت‌چیان» وزیر سابق نیرو با بیان اینکه خدمات فنی و مهندسی شرکت‌های تابعه وزارت نیرو به بیش از 40 کشور جهان صادر می‌شود، گفت: بیش از سه میلیارد دلار پروژه فعال در خارج از کشور به همت فعالان صنعت آب و برق در دست اجراست. از مهم‌ترین برنامه‌های مستمر مورد پیگیری در صنایع آب و فاضلاب، تداوم اتکا به صنعت داخلی و ارتقای سطح کیفی با استقرار نظام کنترل کیفی کالاها با استقرار برنامه جامع بازرسی فنی کالاها، به روز رسانی استاندارد کالاها، الزام رعایت استانداردهای معتبر در طراحی و ساخت کالاها از مواد اولیه تا فرآیند تولید و در نهایت محصول تولیدی، رشد مراکز تحقیق و توسعه در صنعت و تشویق بخش دانشگاهی و پژوهشی و همچنین بخش خصوصی در ایجاد آزمایشگاه‌های مرجع کنترل کیفی محصولات است. صنعت آب و فاضلاب به ویژه در حوزه صنایع پشتیبان، شرکت‌های مشاوره و پیمانکاری و سرمایه‌گذاری در انجام طرح‌های آب و فاضلاب در طی سال‌های گذشته روند رو به رشدی داشته و سیاست‌های وزارت نیرو و شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور در واگذاری امور به بخش خصوصی در قالب طرح‌های BOO، BOT و بیع متقابل نیز موجب افزایش توان بخش خدمات مهندسی و تولیدی شده است. در همین راستا باید گفت با بهره‌گیری از ظرفیت‌های ایجاد شده صنعت در کشور، زمینه بومی‌سازی دانش فنی محصولاتی که در کشور سابقه تولید نداشتند، از جمله لوله‌ها و اتصالات پلیمری و کامپوزیت در اقطار و فشارهای کاری بالا، پمپ‌های فشار قوی کنتورهای آب با دقت بالا، شیرآلات سوزنی و شیرهای قطع شونده در شرایط اضطراری، انواع تجهیزات پیشرفته مکانیکی و الکتریکی تصفیه‌خانه‌های آب و فاضلاب، بخشی از انواع تجهیزات ابزار دقیق، لوله‌ها و منهول‌ها و استفاده از مصالح نوین فراهم شد، در حالی‌که در ابتدای برنامه اول توسعه، اجرای طرح‌های آب و فاضلاب از نظر فناوری، دانش فنی، طراحی و مهندسی و همچنین تجهیزات تا حدود زیادی متکی به خارج از کشور بود.
7 ـ دسترسی به آب‌های آزاد جهان
ایران 15 کشور همسایه دارد که با 12 کشور مرز دریایی دارد و در مجموع 37 درصد مرزهای ایران، دریایی است. سه حوزه دریایی خزر، خلیج‌فارس و دریایی عمان، موضوع موقعیت ژئوپلیتیک ایران در بحث دریا را با اهمیت کرده است. از نظر مرزهای جمهوری اسلامی، مجاورت با اقیانوس هند دارای اهمیت فراوانی است و به نوعی می‌توان گفت بزرگ‌ترین مزیت کشور در بخش مرزهای آبی محسوب می‌شود که با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک ایران در مرزهای دریایی و ارتباط مستقیم با آب‌های آزاد جهان، این موضوع سبب شده که ایران دروازه طلایی با جهان داشته باشد. در کنار آن خلیج‌فارس به عنوان منبع انبار انرژی جهان و تنگه هرمز در نقطه راهبردی قرار دارند. از این رو دریاها به دلیل اهمیت اقتصادی آن همواره در طی تاریخ مورد توجه حاکمان کشورهای ساحلی بوده است. پیشرفت فناوری‌های ارتباطی و ساخت کشتی‌های اقیانوس‌پیما، دریاها و اقیانوس‌ها را به یکی از مهم‌ترین منابع قدرت کشورها تبدیل کرد و صاحب‌نظران مختلفی چون؛ ماهان، اسپایکمن، ریچموند، ژئوفری تیل و... نقش راهبردی دریاها در قدرتمند شدن کشورها را تبیین کردند. نگاهی به ساختار قدرت در جهان در طول چهار قرن اخیر نشان می‌دهد که قدرت برتر نظام ژئوپلیتیک جهانی در طی این چهار قرن، همواره کشورهایی بوده‌اند که ضمن دسترسی به دریاها، بر آب‌های آزاد سلطه داشته‌اند. کشور ایران، به دلیل داشتن سواحل مناسب و دسترسی به آب‌های آزاد همواره درصدد استفاده از این منبع عظیم قدرت بوده است و از نظر تاریخی بسیاری از حکومت‌های ایران همانند هخامنشیان به نقش عظیم دریاها پی برده و از آنها بهره برده‌اند. پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی سبب افزایش توانمندی‌های ایران در همه عرصه‌ها، از جمله در موضوع دریایی شد. در این وضعیت، ضرورت دسترسی و استفاده بهینه از آب‌های آزاد باید به عنوان یک سیاست مهم از سوی مسئولان نظام مورد توجه قرار گیرد تا بتوانیم از این موقعیت خدادادی در راستای منافع اقتصادی بیشتر بهره بگیریم.
8 ـ ظرفیت راهبردی نفت و گاز
نفت و گاز طبیعی، مهم‌ترین منابع تأمین انرژی بشر امروزی هستند، به طوری که نفت خام 45 درصد و گاز طبیعی 25 درصد انرژی جهان را تأمین می‌کنند؛ ازاین‌رو این دو منبع انرژی در معادلات اقتصادی‌ـ سیاسی جهان اهمیت راهبردی دارند و در فرآیند روابط بین‌الملل می‌توانند نقش مهمی را ایفا کنند. کشورهای جهان، به لحاظ برخورداری از ذخایر انرژی به دو گروه تقسیم می‌شوند: گروه اول که بیشترین انرژی را در جهان مصرف می‌کنند، سهم ناچیزی از ذخایر نفت و گاز جهان دارند. برای نمونه، گروه کشورهای صنعتی که حدود 62 درصد نفت جهان را می‌سوزانند، تنها 7 درصد ذخایر نفتی را در اختیار دارند. این کشورها 34 درصد نیاز خود را از کشورهای نفت‌خیز تأمین می‌کنند و برای تأمین انرژی خود، به شدت نیازمند گروه دوم یا کشورهای دارای ذخایر نفت و گاز هستند.
در این گروه، کشورهای خاورمیانه با بیش از 65 درصد منابع نفتی جهان تأمین‌کننده این نیاز هستند. در بین کشورهای دارای منابع بالای نفت و گاز، ایران رتبه خوبی دارد. براساس برآوردهای کارشناسی و به گفته معاون وزیر نفت در امور مهندسی، پژوهش و فناوری، در مجموع 27 درصد ذخایر نفتی و گازی جهان سهم ایران است. با نگاهی به ظرفیت صنعت نفت و گاز ایران می‌توان گفت؛ 9 درصد ذخایر نفت و 18 درصد ذخایر گاز طبیعی به ایران تعلق دارد. (ایرنا 3/11/1396) ذخیره نفتی ایران 67 سال و ذخایر گازی ایران 217 سال دوام خواهد داشت؛ بنابراین ذخایر نفت و گاز ایران در جغرافیای سیاسی و اقتصادی نقش راهبردی به کشور ما می‌بخشد. البته احتمال کشف ذخایر عظیم انرژی و تغییر این معادلات را در آینده هم نمی‌توان نفی کرد؛ چرا که با توجه به مطالعات و اکتشافات انجام شده، احتمال کشف منابع جدید هم وجود دارد.
وابستگی شدید کشورهای توسعه‌یافته به انرژی و نیاز به این ذخایر، فرصت‌های فراوانی برای کشور ما ایجاد می‌کند. این فرصت‌ها را می‌توان به انواع زیر تقسیم کرد: فرصت‌های اقتصادی حاصل از فروش نفت و گاز، فرصت‌های صنعتی و فناورانه، فرصت‌های سیاسی و امنیتی به همین دلیل نیاز کشورهای جهان به منابع انرژی کشور، سبب گسترش روابط سیاسی و افزایش ضریب امنیتی در صحنه بین‌المللی می‌شود. باید توجه داشت که از این فرصت و ظرفیت انرژی به درستی بهره‌برداری شود. بهره‌گیری از این فرصت‌ها نیازمند طرح علمی مسائل و حرکت مبتنی بر کار کارشناسی است..
منبع: پایگاه برهان