احكام سجود
مسأله 947ـ
در سجده بايد بدن به مقدار گفتن ذكر واجب آرام باشد، در موقع ذكر مستحب نيز اگر
آن را به قصد ذكرى كه براى سجده دستور داده شده بگويد آرام بودن بدن لازم است و
امّا اگر به قصد ذكر مطلق باشدكه در هر جاى نماز جايز است حركت مانعى ندارد.
مسأله 948ـ
هرگاه پيش از آن كه بدن آرام گيرد ذكر سجده را شروع كند، نماز باطل است، همچنين
اگر قسمتى از آن را هنگام بلند شدن از سجده بگويد، امّا اگر سهواً باشد مانعى
ندارد و اگر قبل از برداشتن سر از سجده متوجّه شود بايد ذكر را اعاده كند.
مسأله 949ـ
هنگامى كه مشغول ذكر نيست مى تواند بعضى از اعضاى هفتگانه را جز پيشانى از زمين
بردارد، يا جا به جا كند، ولى در موقع ذكر جايز نيست.
مسأله 950ـ
بعد از سجده اوّل بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد، سپس به سجده رود.
مسأله 951ـ
بنابر احتياط واجب جاى پيشانى نمازگزار بايد از جاى زانوهايش بيش از چهار انگشت
بسته، بالاتر و پايين تر نباشد، همچنين جاى پيشانى نسبت به جاى انگشتان پاى او،
خواه زمين سراشيبى باشد يا نباشد.
مسأله 952ـ
هرگاه پيشانى را سهواً بر جايى بگذارد كه از محلّ زانوها يا انگشتان پا بيش از
چهار انگشت بسته، پست تر و بلند تر باشد، اگر بلندى به حدّى است كه به آن سجده
نمى گويند بايد سر را بردارد و روى چيزى بگذارد كه بلندى آن از چهار انگشت بسته
كمتر است، امّا اگر بقدرى است كه سجده به آن مى گويند واجب است پيشانى را از
روى آن به روى چيزى بكشد كه به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است و اگر كشيدن
پيشانى ممكن نيست، احتياط آن است كه نماز را تمام كند و دوباره بخواند.
مسأله 953ـ
پيشانى بايد روى چيزى قرار گيرد كه سجده بر آن صحيح است و شرح آن به خواست خدا
در مسائل آينده ذكر مى شود و اگر حايلى در اين وسط باشد مانند موى سر يا چرك
بودن مهر به حدّى كه پيشانى به خود مهر نرسد سجده باطل است، ولى تغيير رنگ مهر
اشكالى ندارد.
مسأله 954ـ
هرگاه نتواند كف دستها را بر زمين بگذارد بايد پشت دستها را به زمين بگذارد و
اگر آن هم ممكن نيست مچ دستها را بر زمين بگذارد و چنانچه آن هم ممكن نباشد
بنابر احتياط واجب هر جاى دست تا آرنج ممكن شود روى زمين مى گذارد و در صورتى
كه نتواند، بازو را بگذارد.
مسأله 955ـ
بنابر احتياط واجب بايد هنگام سجده سر دو انگشت پاها بر زمين باشد و انگشتهاى
ديگر كافى نيست، حتّى اگر ناخن انگشت بزرگ پا طورى بلند باشد كه سر انگشت به
زمين نرسد اشكال دارد.
مسأله 956ـ
كسى كه مقدارى از شست پايش بريده شده بايد بقيّه را بر زمين بگذارد و اگر چيزى
نمانده بقيّه انگشتان را بگذارد و اگر انگشت ندارد ، مقدارى از پا كه باقيمانده
بر زمين مى گذارد.
مسأله 957ـ
هرگاه بطور غير معمول سجده كند مثلاً بخوابد و هفت عضو بدن را بر زمين بچسباند
سجده اش باطل است.
مسأله 958ـ
هرگاه در پيشانى دمل و مانند آن باشد و نتواند آن را بر مهر و مانند آن بگذارد
مى تواند مهر را دركنار پيشانى يا در هر دو طرف قرار دهد و مهر را در هر دو طرف
آن قدر از زمين بلند كند كه دمل در وسط آن قرار گيرد به شرط اين كه از چهار
انگشت بسته بلندتر نباشد و هرگاه دمل يا زخم تمام پيشانى را گرفته باشد بايد به
يكى از دو طرف بيرون پيشانى سجده كند و اگر ممكن نيست چانه را بر مهر مى گذارد
و اگر آن هم ممكن نيست هر جاى از صورت كه ممكن شود بر مهر بگذارد و اگر به هيچ
جاى از صورت ممكن نشود بايد به اندازه اى كه مى تواند خم شود.
مسأله 959ـ
كسى كه نمى تواند پيشانى را بر زمين بگذارد بايد به اندازه اى كه مى تواند خم
شود و مهر ياچيزديگرى كه سجده بر آن صحيح است بر محلّ بلندترى قرار دهد كه
پيشانى به آن برسد و كف دستها و زانوها و انگشتان را بطور معمول بر زمين بگذارد
هرگاه نتواند خم شود بايد با سر اشاره كند و الاّ با چشمها اشاره مى نمايد،
يعنى آن را به قصد سجده مى بندد و به نيّت سر برداشتن باز مى كند و در هر صورت
احتياط واجب آن است كه مهر را بلند كند و بر پيشانى بگذارد، اگر هيچ يك از
اينها را نتواند احتياط اين است كه در قلبش نيّت سجده كند.
مسأله 960ـ
هرگاه پيشانى بى اختيار از جاى سجده بلند شود و برگردد، يك سجده حساب مى شود،
چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه، ولى اگر اختياراً آن را بردارد اگر قبل از ذكر
و از روى عمد باشد نمازش باطل است و الاّ اشكال ندارد.
مسأله 961ـ
در مورد تقيّه مى تواند بر فرش و مانند آن سجده نمايد و لازم نيست براى نماز به
جاى ديگرى رود تا روى مهر سجده كند، ولى اگر در همان جا بتواند روى سنگ يا
بوريا و مانند آن سجده كند واجب است.
مسأله 962ـ
سجده كردن روى چيزى كه بدن روى آن آرام نمى گيرد اشكال دارد، ولى چنان كه قبلاً
نيز گفتيم اگر در كشتى و قطار و مانند آن بتواند واجبات نماز را در حال حركت
رعايت كند نمازش صحيح است، اگر انسان روى تشك يا چيز ديگرى سجده كند كه بدن در
اوّل آرام نيست و بعد آرام مى گيرد مانعى ندارد.
مسأله 963ـ
هرگاه زمين گِل باشد كه اگر بخواهد سجده كند بدن و لباس او آلوده مى شود
مى تواند ايستاده نماز بخواند و براى سجده با سر اشاره كند.
مسأله 964ـ
بعد از سجده دوم در جايى كه تشهّد واجب نيست بهتر است لحظه اى بنشيند سپس براى
ركعت بعد برخيزد.
چيزى كه سجده بر آن
صحيح است
مسأله 965ـ
هنگام سجده بايد پيشانى بر زمين يا چيزهايى كه از زمين مى رويد مانند چوب و برگ
درختان باشد، ولى سجده بر چيزهاى خوراكى و پوشاكى هرچند از زمين برويد جايز
نيست و همچنين سجده كردن بر فلزّات مانند طلا و نقره باطل است، امّا سجده بر
سنگهاى معدنى مانند سنگ مرمر و سنگهاى سفيدوسياه و حتّى عقيق اشكال ندارد.
مسأله 966ـ
احتياط واجب آن است كه بر برگ درخت مو كه بعضى آن را در غذا مصرف مى كنند سجده
نكند.
مسأله 967ـ
سجده بر علف و كاه و مانند اينها كه از زمين مى رويد و خوراك حيوان است اشكال
ندارد و همچنين سجده بر گلهايى كه خوراكى انسان نيستند، امّا گلها و گياهانى كه
از قبيل داروى خوراكى هستند مانند گل بنفشه و گل گاو زبان بنا بر احتياط، سجده
بر آنها صحيح نيست، همچنين سجده بر گياهانى كه در بعضى از شهرها خوراكى است و
در بعضى از شهرها خوراكى نيست.
مسأله 968ـ
سجده بر سنگ آهك و سنگ گچ چه قبل از پخته شدن و چه بعد از آن صحيح است، همچنين
بر آجر و سفال و سيمان نيز جايز است.
مسأله 969ـ
سجده بر كاغذ جايز است مگر آن كه يقين داشته باشيم از پنبه يا چيزهايى ساخته
شده كه سجده بر آنها شرعاً جايز نيست و از آنجا كه غالب كاغذها را در حال حاضر
از چوب مى سازند و يا حدّاقل شك داريم از چه مى سازند سجده بر آنها جايز است.
مسأله 970ـ
بهتر از هر چيز براى سجده خاك مخصوصاً
«تربت حضرت سيّد الشّهداء(عليه
السلام)»
است كه يادآور خونهاى شهيدان مى باشد.
مسأله 971ـ
هرگاه چيزى كه سجده بر آن صحيح است در اختيار ندارد، يا به واسطه گرمى و سردى
زياد نمى تواند بر آن سجده كند، بايد بر لباسش اگر از كتان يا پنبه است سجده
كند و اگر از چيز ديگر است (مثلاً از پشم است) بر همان يا بر فرش سجده نمايد و
اگر آن هم ممكن نيست بر فلزّات و اشياء معدنى سجده كند و اگر مطلقا چيزى پيدا
نمى كند كه بتوان بر آن سجده كرد بر پشت دست خود سجده
مى كند، بنابر اين پشت
دست آخرين چيزى است كه مى توان بر آن سجده كرد.
مسأله 972ـ
هرگاه در سجده اوّل مهر به پيشانى بچسبد بايد آن را براى سجده دوم از پيشانى
جدا كند و اگر به همان حال به سجده دوم رود اشكال دارد.
مسأله 973ـ
هرگاه در اثناء نماز چيزى را كه سجده بر آن صحيح است از دست بدهد، مثلاً
بچّه اى آن را بردارد، چنانچه وقت نماز باقى است نماز را تمام كرده و بنابر
احتياط دوباره مى خواند و اگر وقت تنگ است قضا ندارد، در هر دو صورت به ترتيبى
كه در دو مسأله قبل گفته شد عمل نمايد.
مسأله 974ـ
هرگاه در حال سجده متوجّه شود پيشانى را بر چيزى گذارده كه سجده بر آن جايز
نيست، اگر ممكن است و منافات با صورت نماز گزار ندارد پيشانى را به روى چيزى كه
سجده بر آن صحيح است بكشد و اگر دسترسى ندارد و وقت تنگ است به دستور مسأله پيش
عمل كند.
مسأله 975ـ
هرگاه بعد از نماز يابعد از سجده متوجّه شود بر چيزى سجده كرده كه سجده بر آن
جايز نبوده، نمازش صحيح است.
مسأله 976ـ
سجده كردن براى غير خداوند متعال حرام است و بعضى از مردم عوام كه در مقابل قبر
امامان(عليهم السلام) پيشانى را بر زمين مى گذارند اگر به قصد سجده براى
امام(عليه السلام) باشد فعل حرام است و اگر براى شكر خدا باشد اشكالى ندارد،
ولى اگر در نظر بينندگان چنين نشان دهد كه سجده براى امام(عليه السلام) است يا
بهانه به دست دشمنان دهد اشكال دارد.
مستحبّات سجده
مسأله 977ـ
چند چيز در سجده به رجاء ثواب الهى مطلوب است:
1ـ
بعد از سر برداشتن از ركوع در حالى كه بدن آرام است براى رفتن به سجده تكبير
گويد و همچنين بعد از سجده اوّل و نيز براى رفتن به سجده دوم.
2ـ
مردان اوّل دستها را به زمين بگذارند و زنان اوّل زانوها را.
3ـ
علاوه بر پيشانى، بينى را نيز بر چيزى كه سجده بر آن صحيح است بگذارد.
4ـ
در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و مقابل گوش رو به قبله بگذارد.
5ـ
در سجده دعا كند و حاجات خود را از خداوند بخواهد و از دعاهاى خوب و مناسب اين
دعا است: «يا
خَيْرَ الْمَسْؤولينَ وَ اَوْسَعَ الْمُعْطينَ اُرْزُقْنِى وَ ارْزُقْ عِيالى
مِنْ فَضْلِكَ فَإنَّكَ ذُوالْفَضْلِ الْعَظيمِ»
يعنى: «اى بهترين كسى كه مردم از او حاجت مى طلبند و اى بهترين بخشندگان، به من
و عيالم از فضل خودت روزى بده كه تو داراى فضل عظيمى».
6ـ
بعد از سجده روى ران چپ بنشيند، و روى پاى راست را بر كف پاى چپ بگذارد (واين
را تَوَرّك گويند).
7ـ
در ميان دو سجده هنگامى كه بدن آرام است
«اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَ
اَتُوبُ اِلَيْهِ»
گويد.
8ـ
سجده را طولانى كند و تسبيح و حمد و ذكر خدا گويد و صلوات بر محمّد و آل محمّد
بفرستد.
9ـ
در موقع نشستن دستها را روى ران بگذارد.
10ـ
به هنگام بلند شدن، اوّل زانوها را از زمين بردارد و بعد دستها را.
مكروهات سجده
مسأله 978ـ
قرآن خواندن در سجده مكروه است، همچنين فوت كردن محلّ سجده براى برطرف كردن گرد
و غبار و اگر در اثر فوت كردن عمداً كلمه دو حرفى از دهان بيرون آيد نماز اشكال
دارد.
سجده هاى واجب قرآن
مجيد
مسأله 979ـ
چنان كه گفته شد در چهار سوره از قرآن مجيد آيه سجده است (سوره
«الم سجده»
و «حم سجده»
و «النجم»
و «اقرء»)
و هرگاه انسان آيه سجده را بخواند يا گوش كند بايد فوراً به سجده رود و اگر
فراموش كرد هر زمان يادش آيد سجده واجب است و اگر گوش ندهد بلكه آيه سجده به
گوشش بخورد، بنابر احتياط واجب بايد سجده كند.
مسأله 980ـ
اگر انسان خودش آيه سجده را بخواند و در همان حال از ديگرى هم بشنود يك سجده
كافى است.
مسأله 981ـ
هرگاه در غير نماز در حال سجده آيه سجده را بخواند يا به آن گوش فرا دهد، بايد
سر از سجده بردارد و دوباره سجده كند.
مسأله 982ـ
هرگاه آيه سجده را از مثل نوار يا راديو گوش كند احتياط آن است كه سجده كند.
مسأله 983ـ
در سجده واجب قرآن، بايد پيشانى را بر چيزى بگذارد كه سجده نماز بر آن جايز است
بنابر احتياط واجب، همچنين ستر عورت و غصبى نبودن را رعايت كند، ولى ساير
شرايطى كه در نماز لازم است در اين سجده واجب نيست.
مسأله 984ـ
براى سجده واجب قرآن كافى است به سجده رود و ذكر گفتن واجب نمى باشد، امّا بهتر
است ذكر بگويد و بهتر است اين ذكر را انتخاب كند:
«لا اِلهَ إلاَّ اللّهُ
حَقّاً حَقّاً لا اِلهَ إلاَّ اللّهُ اِيماناً وَ تَصْديقاً لا اِلهَ إلاَّ
اللّهُ عُبُودِيَّةً وَرِقّاً سَجَدْتُ لَكَ يا رَبِّ تَعَبُّداً وَرِقّاً لا
مُسْتَنْكِفاً وَ لا مُسْتَكْبِراً بَلْ اَنَا عَبْدٌ ذَليلٌ ضَعيفٌ خائِفٌ
مُسْتَجيرٌ».
مسأله 985ـ
در سجده قرآن، رو به قبله بودن شرط نيست و به هرسوى مى تواند سجده كند، ولى
بهتر روبه قبله بودن است.
8ـ تشهّد
مسأله 986ـ
در ركعت دوم تمام نمازها، تشهّد واجب است، همچنين در ركعت آخر نماز مغرب و عشا
و ظهر و عصر، و طريقه تشهّد اين است كه بعد از سجده دوم مى نشيند و در حال آرام
بودن بدن ذكر تشهّد را مى گويد و كافى است بگويد:
«اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ
إلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ
وَ رَسُولُهُ اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد»
و اين كلمات بايد به عربى صحيح و به ترتيب و پشت سر هم گفته شود.
مسأله 987ـ
هرگاه تشهّد را فراموش كند اگر پيش از ركوع ركعت بعد يادش بيايد بايد بنشيند و
تشهّد را بخواند و دوباره برخيزد و از نو تسبيحات را بخواند، امّا اگر در ركوع
يا بعد از آن يادش بيايد نمازش صحيح است و برگشتن واجب نيست، ولى احتياط آن است
كه بعد از نماز تشهّد را قضا كند و دو سجده سهو نيز به جا آورد.
مسأله 988ـ
اگر شك كند كه تشهّد را خوانده يا نه، در صورتى كه وارد ركعت بعد شده اعتنا
نكند و اگر هنوز بر نخاسته بايد آن را بخواند.
مسأله 989ـ
مستحبّ است در
حال تشهّد بر ران چپ بنشيند و روى پاى راست را بر كف پاى چپ بگذارد و نيز
مستحبّ است قبل از تشهّد بگويد:
«اَلْحَمْدُ لِلّهِ»
يا «بِسْمِ
اللّهِ وَ بِاللّهِ وَ الحَمْدُ لِلّهِ وَ خَيْرُ الاْسْماءِ لِلّهِ»
و نيز مستحبّ است در حال تشهّد دستها را بر ران بگذارد و انگشتها را به يكديگر
بچسباند و به دامان خود نگاه كند و بعد از تمام شدن تشهّد اوّل بگويد:
«وَ تَقَبَّلْ
شَفْاعَتَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ»
(خداوندا شفاعت پيامبر(صلى الله
عليه وآله) را بپذير و درجه او را بالاتر ببر).
9ـ سلام
مسأله 990ـ
در ركعت آخر تمام نمازها بعد از تشهّد، واجب است سلام بگويد و سلام داراى سه
صيغه است: «اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا النَّبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُهُ،
اَلسَّلامُ عَلَيْنا وَ عَلى عِبادِ اللّهِ الصّالِحينَ، اَلسّلامُ عَلَيْكُمْ
وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُهُ»
سلام واجب همان سلام سوم است و
مى تواند به آن قناعت كند، ولى اكتفا به سلام دوم به تنهايى مشكل است و سلام
اوّل از مستحبّات است.
مسأله 991ـ
اگر سلام نماز را فراموش كند و هنگامى يادش بيايد كه صورت نماز به هم نخورده و
كارى كه عمداً و سهواً نماز را باطل مى كند (مانند پشت به قبله كردن) انجام
نداده است، بايد سلام را بگويد و نمازش صحيح است، امّا اگر موقعى يادش بيايد كه
صورت نماز به هم خورده، ولى كارى كه عمداً و سهواً نماز را باطل مى كند انجام
نداده، سلام لازم نيست و نمازش صحيح است و اگر پيش از آن كه صورت نماز به هم
بخورد چنين كارى را انجام داده احتياط واجب آن است كه نماز را اعاده كند.
10ـ ترتيب
مسأله 992ـ
نمازگزار بايد كارهاى نماز را به ترتيبى كه در مسائل گذشته گفته شد انجام دهد و
اگر عمداً برخلاف آن انجام دهد، مثلاً سجود را قبل از ركوع، يا تشهّد را قبل از
سجده انجام دهد نمازش باطل است و اگر از روى فراموشى باشد بايد تا داخل ركن بعد
نشده، برگردد و انجام دهد بطورى كه ترتيب حاصل شود و اگر وارد ركن بعد شده
نمازش صحيح است، مگر آن كه جزء فراموش شده از اركان نماز باشد، مثل اين كه ركوع
را فراموش كند تا وارد سجده دوم شود كه در اين صورت نمازش باطل است.
11ـ موالات
مسأله 993ـ
نمازگزار بايد موالات را رعايت كند، يعنى در ميان كارهاى نماز، مانند ركوع و
سجود و تشهّد، آن قدر فاصله نيندازد كه از صورت نماز خارج شود وگرنه نمازش باطل
است خواه عمداً باشد يا از روى سهو.
مسأله 994ـ
اگر در ميان حرفها يا كلمات قرائت، يا كلمات ذكر و تشهّد سهوا
