شهید آوینی

 

با كاروان نور (4)  
سيد عليرضا سيد كبارى

« 8- عبور از تفرش »

 در ادامه مسير حضرت فاطمه معصومه(س) به طرف قم، شهرستان تفرش واقع شده است.مؤلف جغرافياى تاريخى تفرش و آشتيان، از وجود امامزاده‏هايى در اين منطقه كه از فرزندان بى‏واسطه و باواسطه حضرت امام كاظم(ع) هستند، خبر مى‏دهد.

به احتمال زياد آنان از همراهان حضرت معصومه(س) بوده‏اند كه در اثر حمله‏اى ديگر از سوى عباسيان و يا در اثر جراحتى كه برداشته‏اند در بين راه به شهادت رسيده‏اند.
امامزادگانى كه بدون واسطه از فرزندان امام كاظم(ع) بوده و در روستاهاى تفرش به خاك سپرده شده‏اند عبارتند از:

1-محمد:

 فرزند امام كاظم(ع) كه در خاورشهر تفرش در كويى كه به مناسبت مزار همين امامزاده «مشهد» ناميده مى‏شود، دفن شده‏است.
مشهد امامزاده محمد از بناهاى عصر صفويه و آراسته به كاشيكارى، تزئينات، گچ‏برى و نقاشى همان دوره است و داراى بقعه، مرقد، صندوق منبت‏كارى شده، گنبد و چند ايوان و صحن است.

به نظر مى‏رسد كه بناى گنبد در سال 950 هجرى آغاز و سال‏956 به پايان رسيده است ولى قسمتى از تزئينات، همزمان بنيان ايوان سردر ورودى صحن سال 1050 پايان يافته‏است.(1)

2 - امامزاده هادى:

 فرزند امام كاظم(ع) كه بقعه‏اش زيارتگاه مردم روستاهاى دور و نزديك در دهكده جمزقان در دهستان قاهان از بخش خلجستان و ساوه است.
بر روى پايه‏هاى صندوق عبارت «مرقد امامزاده شاه هادى بن‏امام موسى كاظم عليه السلام‏» و تاريخ تحرير آن كه، سال‏947 هجرى، و نام استادكار آن، قنبر بن‏محمود ساوجى نجار، به چشم مى‏خورد.(2)

3-امامزاده جعفر:

 فرزند امام كاظم(ع) اين امامزاده در دهكده مصفاى گيو از روستاهاى دهستان دستگرد به خاك سپرده شده است.بقعه اين امامزاده داراى گنبدى به شكل مخروط است كه از آجر و سنگ ساخته شده و گچ‏اندود مى‏باشد.

بقعه داراى مرقد و صندوق قديمى منبت‏كارى شده با نقوش برجسته گل و بوته است و روى پلها و پايه‏هاى صندوق كتيبه‏هايى به خط برجسته ثلث منبت كارى شده‏اند كه از آن ميان عبارت: «كاتب هذا الصندوق على بن‏عنايت‏الله الحسينى غفر ذنوبه‏» و يا عبارت: «به سعى و اهتمام عاليجناب سعادت نصاب تقوى و ورع دثار خواجه سعد الدين عنايت‏الله ابن‏ملك جلال‏الدين اسكندر» و نيز عبارتهاى: «اين صندوق وقف مرقد امامزاده شاه جعفر بن‏امام موسى الكاظم عليه السلام‏».

و «تمام شد فى تاريخ شهر شعبان المعظم سنه اثنى و تسعين و تسعماته نبويه عليه السلام‏».به چشم مى‏خورد.(3)

4-امامزاده زكريا:

 فرزند امام كاظم(ع) اين امامزاده بين دهكده عيسى‏آباد و ميدانك در بخش خلجستان قرار دارد.

5- بقعه  بى‏ بى:

 اين امامزاده در مركز شهر تفرش واقع است (4) او خواهر حضرت معصومه(س) بود كه (5) نام اصليش مشخص نيست.(6) نويسنده عمده الطالب وجود فرزندانى به نامهاى محمد و جعفر را براى امام كاظم(ع) تاييد كرده اما از هادى و زكريا نام نبرده است.چنانكه ذكر شد، ممكن است هادى، تصحيف هارون باشد.

همچنين ابوالعلى مهدى بن‏محمد از نوادگان امام صادق(ع)، امامزاده احمد از احفاد امام كاظم(ع)، قاسم بن‏حمزة بن‏امام كاظم(ع) از نوادگان امام هفتم از ديگر امامزادگانى هستند كه در تفرش و آشتيان دفن شده‏اند.[نقشه ش‏15]

« 9-آشتيان »

 آشتيان از شهرهاى استان مركزى ايران است.از شمال و غرب به شهرستان تفرش، از شرق به قم و از جنوب به شهرستان اراك محدود مى‏شود.وجود مرقد مطهر حضرت فاطمه صغرى(ع) (7) نشان مى‏دهد كه كاروان حضرت معصومه(س) پس از ساوه، از تفرش عبور كرده و به آشتيان وارد شده است.


« 10-قم »

گروههاى مختلفى از اعراب همزمان با فتوحات اسلامى در اقصى نقاط ايران اسكان يافتند.برخى از سپاهيان لشكر اسلام بودند كه ايران را بر عراق و حجاز ترجيح داده و ماندگار شدند.بعضى ديگر در طى مهاجرت‏هاى گوناگون به ايران آمدند.

يعقوبى در البلدان در توصيف قم مى‏نويسد، از جمله قم: «و كسى كه قصد قم دارد، چون كسى كه رو به مشرق مى‏رود از همدان بيرون رود و در روستاهاى همدان پيش رود، و از شهر همدان تا شهر قم پنج منزل راه است و «شهر بزرگ قم‏»، به آن «مينجان‏» گفته مى‏شود و شهرى است جليل‏القدر كه گويند در آن هزار گذر است و درون شهر دژى است كهن براى عجم، و در كنار آن شهرى است كه به آن «كمندان‏» گفته مى‏شود و آن را رودخانه‏اى است كه در ميان دو شهر آب در آن جارى است و روى آن پلهايى است كه با سنگ بسته شده و روى آنها از شهر «مينجان‏» به شهر «كمندان‏» عبور مى‏كنند.

و اهالى آن كه بر آن چيره‏اند، قومى هستند از «مذحج‏» و سپس از «اشعريان‏» و در آن مردمى از عجمهاى كهن سكونت دارند، و قومى هم از موالى كه خود مى‏گويند كه آنان موالى عبدالله بن‏عباس عبدالمطلب‏اند، و اين شهر را دو نهر است، يكى از آندو در بالاى شهر و معروف است‏به «راس المور» و ديگرى در پايين شهر و معروف به «فوروز» و اين دو نهر از چشمه‏هايى است كه در كاريزهاى حفر شده‏اى جارى مى‏شود، و اين شهر در مرغزار با وسعتى است‏به اندازه ده فرسخ، و سپس به كوههاى آن مى‏رسد، كه از آنها است كوهى معروف به «روستاى سرداب‏» و كوهى معروف به «ملاحه‏» و آن را دوازده روستا است: «روستاى ستاره‏» و «روستاى كرزمان‏» و «روستاى فراهان‏» و «روستاى وره‏» و «روستاى طيرس‏» و «روستاى كوردر» و «روستاى وردراه‏» و «روستاى سرداب‏» و «روستاى براوشتان‏» و «روستاى براحه‏» و «روستاى قارص‏» و «روستاى هندجان‏» و بيشتر آب آشاميدنى اهل شهر در تابستان از چاههاست، و راهها از قم به رى و اصفهان و كرج و همدان از هم جدا مى‏شود و خراج آن چهار ميليون و پانصد هزار درهم است‏».(8)
 تشيع در قم از ربع آخر قرن اول هجرى رواج يافت و از سوى امامان شيعه به عنوان پناهگاه شيعيان محسوب شد و خيل عظيمى از پيروان اهل‏بيت(ع) را در خود جاى داد.
دورى قم از مركز خلافت و سابقه تشيع در آن، به راحتى توانست‏شهر را پناهگاهى براى ياران ائمه عليهم السلام سازد.

وقتى كاروان مدينه در ساوه مورد هجوم قرار گرفت مردم قم به يارى آنها شتافته و كاروان را به شهر خويش هدايت كردند.مؤلف تاريخ قم مى‏نويسد: «ديگر از سادات حسينيه از فرزندان موسى بن‏جعفر (عليهماالسلام) كه به قم آمدند فاطمه بود دختر موسى بن‏جعفر (عليهماالسلام)، چنين گويند بعضى از مشايخ قم كه چون امام على بن‏موسى‏الرضا (عليهماالسلام) را از مدينه بيرون كردند تا به مرو رود از براى عقد بيعت‏به ولايت عهد براى او فى سنة ماتين، خواهر او فاطمه بنت موسى بن‏جعفر (عليهم‏السلام) در سنه احدى و ماتين به طلب او بيرون آمد، چون به ساوه رسيد بيمار شد، پرسيد كه ميان من و ميان شهر قم چقدر مسافت است؟ او را گفتند كه ده فرسخ است.

خادم خود را بفرمود تا او را بر دارد و به قم برد.خادم او را به قم آورد و در سراى موسى بن‏خزرج بن‏سعد اشعرى فرود آمد و نزول كرد.و روايت صحيح و درست آن است كه چون خبر به آل سعد رسيد، همه اتفاق كردند كه قصد ستى فاطمه كنند و ازو درخواست نمايند كه به قم آيد از ميانه ايشان موسى بن‏خزرج تنها هم در آنشب بيرون آمد و چون به شرف ملازمت‏ستى فاطمه رسيد زمام ناقه او بگرفت و به جانب شهر بكشيد و به سراى خود او را فرود آورد...» (9)

در اين بيان سال هجرت حضرت فاطمه(س)، بيمارى وى در ساوه، انصراف از سفر به خراسان و قصد رفتن به قم از جانب ايشان در روايتى ذكر شده كه با ذكر روايت ديگرى كه آن را صحيح مى‏دانيم آگاهى قميان از كاروان مدينه، و حضور حضرت معصومه(س) در ساوه و بيرون رفتن موسى بن‏خزرج از قم جهت استقبال از ايشان و آوردن كاروان به قم خبر مى‏دهد.

همچنين در روايت اول از وجود خادمى همراه حضرت معصومه(س) آگاه مى‏شويم كه گويا در نايين مدفون است.(10) با توجه به اين نكته كه خاندان اشعرى از مهمترين خاندانهاى عرب مقيم قم بودند و تا قرن چهارم قدرت مهم شهر محسوب مى‏شدند (11) بزرگ اشعريان كه به استقبال كريمه اهل بيت مى‏شتابد و آن بانوى مكرمه در خانه وى منزل مى‏كند.

حضرت فاطمه معصومه(س) پس از روزها طى طريق با شهادت ياران در منازل بين ساوه و قم، در پايگاه تشيع اسكان مى‏يابد و پس از هفده روز به شهيدان مى‏پيوندد.
حسب معمول آن روز كه فاصله دو منزل در يك روز طى مى‏شد و منازل مدينه تا قم حدود 54 منزل بود از اين روى اگر توقف بيش از معمولى در بين راه صورت نگيرد طى اين مسافت‏به حدود دو ماه زمان نياز دارد.

از حضرت فاطمه معصومه(س) هيچ حديث و روايتى از امام كاظم و امام رضا(ع) نقل نشده و تنها چهار روايت وى از طريق فاطمه بنت على بن‏موسى‏الرضا(ع) و بكر بن‏احمد قصرى به دست ما رسيده است.(12)

مفاهيم حديثى اين روايات بر محور ولايت استوار است و معانى زير را القا مى‏كند:

1.وصايت‏ حضرت اميرالمؤمنين على بن ‏ابى‏طالب(ع).

2.تثبيت جايگاه غدير در فرهنگ تشيع.

3.هشدار به جامعه شيعى از فراموشى روز غدير خم.

4.موقعيت على(ع) نسبت‏به رسول اعظم الهى(ص).

5.برابرى دوستى خاندان عصمت و طهارت با شهادت در راه خدا.

شخصيت معنوى حضرت امام موسى كاظم(ع) نسبت‏ به ديگر خاندان امامت و اهل بيت عصمت و طهارت فرزندان بيشترى دارند.

چند شخصيت مهم خاندان موسوى عبارتند از:

1.حضرت امام على بن‏موسى‏الرضا(ع).

2.حضرت احمد بن‏ موسى(ع).

3.حضرت فاطمه معصومه(س).

حضرت معصومه(س) پس از امام رضا(ع) دومين شخصيت ملكوتى اين خاندان به شمار مى‏آيد و به القاب والايى چون «معصومه‏»، «كريمه اهل بيت‏»، «طاهره‏»، «حميده‏»، «بره‏»، «رشيده‏»، «تقيه‏»، «نقيه‏»، «رضيه‏»، «مرضيه‏»، «سيده‏» و «اخت الرضا(ع)» خوانده شده است كه همه به واسطه مقامات عالى عرفانى و سلوك معنوى ايشان در طول حيات و يا ظهور كرامات عديده از سوى آن بانوى مكرمه است.

شخصيت معنوى و ملكوتى حضرت فاطمه معصومه(س) به اندازه‏اى است كه زيارت وى از سوى امام معصوم(ع) ترغيب شده است.امام رضا(ع) در جواب سعد بن‏سعد فرمود.«من زارها فله الجنة‏» (13) «هر كس او را زيارت كند، ثوابش بهشت‏خواهد بود».«من زار عمتى بقم فله الجنة‏» (14) «هر كه عمه‏ام را در قم زيارت كند، بهشت از آن اوست‏».

ازدواج نكردن حضرت معصومه(س) هيچ يك از دختران امام كاظم(ع) ازدواج نكردند و امام كاظم(ع) ازدواج نمودن آنها را به اجازه برادر بزرگوارشان حضرت امام رضا(ع) موكول كرده بود.يعقوبى مى‏گويد: «موسى بن‏جعفر وصيت كرد كه دخترانش شوهر نكنند و هيچ يك از آنان شوهر نكرد مگر ام‏سلمه در مصر به ازدواج قاسم بن‏محمد بن‏جعفر بن‏محمد (15) درآمد و در اين باره ميان قاسم و خويشانش جريان سختى پيش آمد تا آنجا كه قاسم قسم خورد ...جز آنكه او را به حج‏برد، منظورى نداشته است‏».(16)


 شيخ صدوق متن كامل وصيت‏نامه امام كاظم(ع) را نقل كرده است.در بخشى از آن حضرت به ازدواج دخترانش اشاره كرده، مى‏فرمايد: در مورد اموال و خانواده و فرزندانم، او بمنزله خود من است، و اگر صلاح ديد كه برادرانش را - كه در آغاز اين نوشته از آنها نام برده‏ام - «به همان صورت كه من در اينجا ذكر مى‏كنم‏» باقى بگذارد، مى‏تواند اين كار را بكند و اگر نخواست، مى‏تواند آنها را كنار بگذارد و كسى حق اعتراض به او را ندارد، و اگر كسى از آنها بخواهد خواهر خود را عروس كند، بدون اجازه و دستور او اين حق را ندارد، و هر نيرو و قدرتى بخواهد او را از اختياراتى كه در اينجا ذكر كرده‏ام، كنار بزند و مانع او بشود، با اين كار از خدا و رسولش فاصله گرفته و بركنار شده است و خدا و رسولش نيز با او رابطه‏اى نخواهند داشت، و لعنت‏خداوند و تمام لعنت‏كنندگان و ملائكه مقرب و انبياء و مرسلين و مؤمنين بر چنين شخصى باد، و هيچ يك از سلاطين و نيز هيچ يك از فرزندانم حق ندارند او را از اموالى كه نزد او دارم بركنار كنند، من نزد او اموالى دارم، و سخنان او در مورد مبلغ آن، كاملا مورد قبول من است چه كم بگويد، چه زياد، و علت ذكر اسامى ساير فرزندانم فقط اين بود كه نام آنها و اولاد صغيرم در اينجا با احترام ذكر شود و آنها شناخته شوند.

آن همسرانم كه «ام ولد» (17) هستند، هر كدام كه در منزل باقى ماندند، داراى همان حقوق و مقررى خواهند بود كه در زمان حياتم از آن برخوردار بودند، به اين شرط كه او مايل باشد، و آنهايى كه ازدواج كنند ديگر نمى‏توانند بازگردند و مقررى دريافت دارند مگر اينكه «على‏» صلاح بداند، دخترانم نيز همين گونه‏اند.

امر ازدواج دخترانم بدست هيچ يك از برادران مادرى‏شان نيست و دخترانم نبايد كارى انجام دهند جز با صلاح ديد و مشورت او، و اگر برادران مادرى دخترانم (بدون اجازه «على‏») در مورد ازدواج آنان كارى انجام دهند خداوند تعالى و رسولش - صلى الله عليه و آله - را مخالفت و نافرمانى كرده‏اند، او نسبت‏به مسائل ازدواج قوم خود داناتر است اگر خواست تزويج مى‏كند و اگر نخواست، نمى‏كند، و من آنان را نسبت‏به آنچه در اين نوشته ذكر كرده‏ام وصيت نموده‏ام و خداوند را بر آنها گواه مى‏گيريم.

حضرت موسى بن‏جعفر عليهما السلام و شهود، مهر كردند.به طور يقين منع امام كاظم(ع) بنا بر مصالح ويژه عصر خويش بود چه شيعيان در تقيه به سر مى‏برند و امكان داشت افرادى بيگانه كه هيچ مناسبتى با اهل‏بيت ندارند با خانواده تقوا و عفاف رابطه نسبى پيدا كنند.

به همين دليل اين منع آغاز نهضت‏بانوان موسوى بر عليه عباسيان تلقى شد و اين خاندان بزرگ با مبارزه منفى خود ساختار اجتماعى عصر عباسى را زير سؤال بردند كه حضرت فاطمه معصومه(س) در اين نهضت نقش ويژه‏اى داشت، همانگونه كه كاروان مدينه به نام ايشان مشهور است‏به صراحت نامى از ديگر خواهران ايشان برده نشده است و تنها آرامگاههاى منسوب به آنان در طول مسير ما را به نام بانوان موسوى كه همراه حضرت معصومه(س) بودند، هدايت مى‏كند.

پى‏نوشتها:

 1-سيرى كوتاه در تاريخ تفرش و آشتيان; ص 95 -96.
2- همان; ص‏107.
3- همان; ص‏109.
4- همان.
5- همان; ص‏37.
6- «بارگاه امامزاده فاطمه صغرى(ع) دختر امام موسى‏بن‏جعفر عليهما السلام در9 كيلومترى شهر آشتيان در روستايى به نام سياوشان واقع شده و معروف است كه ايشان طفلى بودند كه با خواهر گراميشان حضرت معصومه (سلام الله عليها) به قصد زيارت برادرشان امام رضا(ع) به قم مى‏رفتند كه در عبور از اين روستا فاطمه صغرى(ع) مريض مى‏شود و دار دنيا را وداع مى‏گويد».
سيماى آشتيان; ص 98، به نقل از فصلنامه آشتيان، سال اول، شماره 2، ص‏69.
7- همان.
8- البلدان; ص 48 و49.
9- تاريخ قم; ص‏213.
10- تاريخ نايين; ج 1، ص‏66.
11- از اواخر قرن چهارم، اشعريان گرفتار نزاع و اختلاف شدند و با مهاجرت شمارى ازآنها شهر تا حدودى خالى شد و باقى‏ماندگان نيز گرفتار تنگى معاش‏شدند.
تاريخ‏قم;ص‏241.
12- رجوع كنيد به: مسند فاطمه معصومه(س).
13- عيون اخبارالرصا(ع); ج 2، ص 660، باب‏67، حديث اول.
14- كامل الزيارات; ص 324.
15- وى از نوادگان امام صادق(ع) است.
16- «تاريخ يعقوبى‏»; ج 2، ص 421.
17- معنى ام ولد در صفحه‏26 گدشت.

 

 

Copyright © 2003-2022 - AVINY.COM - All Rights Reserved
logo