پايان نگارش تفسير عربی
«المختصر للقرآن الكريم» اثر آيت‌الله
تسخيری
نگارش تفسير عربی «المختصر
للقرآن الكريم» اثر ارزنده «آيت‌الله
محمدعلی تسخيری»، دبيركل مجمع جهانی تقريب
مذاهب اسلامی، پس از سی سال تلاش قرآنی
بی‌وقفه در 604صفحه به پايان رسيد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمين «محمدرضا
نوراللهيان»، رييس سازمان مدارس و
حوزه‌های علميه خارج از كشور با اعلام اين
خبر در نشستی كه با حضور آيت‌الله تسخيری،
مؤلف اين اثر ارزشمند اسلامی برگزارشد،
ضمن ابراز خشنودی از اعلام اين خبر گفت:
تفسير مباركی كه توسط آيت‌الله تسخيری و
آقای «سعيد نعمانی» به توصيه علامه «شهيد
سعيد محمدباقر صدر» (رحمة‌الله تعالی
عليه) سی‌سال پيش (1992 ميلادی) شروع شد،
به اتمام‌رسيد؛ پيش از اين ده جزء از اين
تفسير در سال 1992 ميلادی و بيش از 20 جزء
آن در مجله ثقلين منتشر شده بود.
نوراللهيان با اشاره به ويژگی بارز
مختصر و مفيدبودن اين تفسير گفت: بررسی
مسائل اجتماعی اسلام، به‌روز بودن و تأليف
به زبان عربی از مهم‌ترين امتيازات اين
تفسير است و اميد است كه در آينده‌ای
نزديك برای مخاطبان به‌ويژه جوانان جوامع
اسلامی كه به زبان غير عربی تكلم‌می‌كنند
نيز ترجمه‌شود.
وی متذكرشد: تفسير المختصر للقرآن
الكريم، معنا و روح پرجاذبه‌ای را از قرآن
ارائه‌داد و درخواست شهيد صدر از دو
شاگردش همان‌سان كه در مقدمه آمده، اين
بود كه تفسير مذكور تا حدودی زيبايی‌های
قرآن را به مخاطب القاكند و اين امر، گامی
است در تبين جاذبه‌های آن نسخه آسمانی كه
از صدر اسلام تا به امروز هركسی كه در
برابر آن قرارگرفت، مزين به روح قرآن شد.
در بخش ديگری از اين نشست، آيت‌الله
تسخيری، ضمن تشكر از خدمات ارزنده سازمان
مدارس و حوزه‌های علميه در گسترش شناخت
قرآن‌كريم و گام‌های مؤثر اين سازمان در
تحقق مفاهيم قرآنی، درباره چگونگی نگارش
اين تفسير گفت: خداوند متعال را شاكرم كه
پس از سی سال، تفسير آخرين آيه سوره
مباركه «الناس» برای حروف‌چينی
فرستاده‌شد.
دبيركل مجمع جهانی تقريب مذاهب اسلامی
اظهاركرد: نگارش اين اثر بزرگ به پيشنهاد
و حمايت شهيد صدر آغاز‌شد و اين انديشمند
بزرگ، زمانی كه خلاء تفسيری مختصر و كامل
از قرآن‌كريم را احساس‌كرد، همواره بر
تدوين تفسيری مختصر از آيات قرآنی با هدف
هدايت نسل جوان تأكيد‌می‌كرد.
تسخيری با انتقاد از افراط و تفريط در
برخی تفاسير قرآنی افزود: تفسيرهای مختصری
كه هم‌اكنون در دسترس است يا به صورت
واژه‌ای، آيات قرآنی را تفسير‌می‌كنند و
يا به بررسی جنبه‌های زيبايی ـ ادبی
قرآن‌كريم اختصاص‌دارند.
آيت الله تسخيری:
نگارش اين اثر بزرگ به پيشنهاد و حمايت
شهيد صدر آغاز‌شد و اين انديشمند بزرگ،
زمانی كه خلاء تفسيری مختصر و كامل از
قرآن كريم را احساس‌كرد، همواره بر تدوين
تفسيری مختصر از آيات قرآنی با هدف هدايت
نسل جوان تأكيد‌می‌كرد
ويژگی‌های
تفسير المختصر نسبت به ساير تفاسير:
دبيركل مجمع جهانی تقريب مذاهب اسلامی
در ادامه تصريح‌كرد: در اين تفسير با تكيه
بر نظرات شهيد صدر و با هدف درك كامل
مخاطب از مفاهيم قرآنی، هر يك از صفحات
قرآن‌كريم به‌طور كامل تفسير شده و نكات
اجتماعی و سياسی آيات قرآن‌كريم نيز مورد
توجه قرار گرفته‌است.
وی مطابقت تفسير عربی المختصر للقرآن
الكريم با رويكرد اهل‌بيت(عليهم‌السلام) و
توجه به تقريب بين مذاهب اسلامی را از
ويژگی‌های اين تفسير دانست و اظهاركرد:
تفسيرهای قرآن‌كريم نبايد با هدف حمله به
يك مذهب اسلامی نوشته‌شود بلكه بايد مطابق
آيات الهی كه منادی وحدت هستند، برای عموم
مذاهب، كاربرد داشته‌باشد كه اين مسئله
نيز از ويژگی‌های اصلی اين تفسير است.
آيت‌الله تسخيری با اشاره به ترجيح قول
اصح در تفسير برخی آيات با ذكر مثالی گفت:
ما در تفسير سوره كوثر، قولی را ترجيح
داده‌ايم و آن همان معنی حقيقی كلمه كوثر
(به معنی نسل پربركت و ماندگار فاطمه
زهرا"سلام‌الله عليها") است، اين سوره در
پاسخ «عاص بن‌وائل» كه پيامبر(ص) را با
اتهامی بی‌اساس «ابتر» (يعنی كسی كه فرزند
پسر ندارد) خواند، بلافاصله نازل‌شد؛
بنابراين كوثر در مقابل ابتر قرار
خواهد‌گرفت و اين مورد ارجحی بود كه در
تفسير سوره آمده‌است.
وی تأكيدكرد: ما قولی را ترجيح‌داديم
كه هم با ظاهر سوره و هم منطبق با روايات
باشد و قول ارجح، تأكيد بر اين مسئله است
كه نسل پيامبر(ص) از حضرت زهرا(سلام‌الله
عليها) است، در حالی‌كه برخی معتقدند
مراد، خير كثير است و ما گفتيم كه اين خير
كثير اشاره به مصداقش دارد.
دبيركل مجمع تقريب بين مذاهب اسلامی با
اشاره به جايگاه والای دخت نبی مكرم
اسلام(ص) در ميان مسلمانان گفت: مسلمانان
همواره از دوستداران اهل‌بيت(عليهم اسلام)
و فرزندان پيامبر(ص) بوده‌اند و اميدوارم
اين تفسير منبع مهمی برای مسلمانان
به‌ويژه جوانان باشد كه بتواند با استفاده
از آن با مفاهيم قرآنی آشناشوند و از سوی
ديگر اميدوارم تا اين اثر با نقد و بررسی
چاپ‌شود.
تسخيری گفت: سعی بر آن است اين تفسير
كه در حد طاقت و فهم بشری و در حد امكان
به اختصار و با رعايت ويژگی‌هايی كه
برشمرديم تأليف شده‌است، به صورت جيبی
درآورده‌شود تا جوانان هر وقت كه آيه‌ای
به ذهنشان خطوركرد، فوراً بتوانند با
مراجعه به اين تفسير، شرح آن را دريابند،
كه اين مسئله در صورت توفيق، يك لطف الهی
خواهدبود و البته مراحلی دارد كه بايد پشت
سر گذاشته‌شود تا به نحو احسن خدمتی به
كتاب الله و بشريت شود.
در همين راستا نوراللهيان به انتشار 10
جزء از اين تفسير در سال 1992 ميلادی و
انتشار بيش از 20 جزء آن در مجله ثقلين
اشاره و از اينكه آيا تفسير المختصر تا
كنون در آينه نقد قرار گرفته‌است،
سؤال‌كرد.
آيت‌الله تسخيری در پاسخ به سؤال مذكور
با بيان اينكه بخش‌هايی از اين تفسير در
مجله رساله الثقلين، توحيد و رساله
التقريب چاپ شده‌است، گفت: برخی منتقدان
همچون «بدرالدين الحوتی» از يمن كه عالمی
خبير در لغت و معانی است در اين‌باره
نكاتی را يادآوری‌كرده كه منظورشده‌است و
ما انتظارداريم كه صاحب‌نظران، اين كتاب
را با آرائشان مورد لطف قراردهند تا سبك
تفسير محكم‌تر‌شود.
نوراللهيان همچنين با اشاره به تفسير
«المنتخب» كه توسط مصری‌ها با هدف
به‌روز، خلاصه و تقريبی‌بودن نگاشته
شده‌است، خطاب به تسخيری، برتری اصلی
المختصر نسبت به ساير تفاسير را جوياشد.
منظورشدن
آراء منتقدان در تفسير المختصر
دبيركل مجمع تقريب بين مذاهب اسلامی با
بيان اينكه تفسير المنتخب كه در كشور مصر
با هدف به‌روزبودن، خلاصه و منادی تقريب
بين مذاهب بودن تهيه شده‌است،
خاطرنشان‌كرد: المنتخب در قياس با المختصر
به اهداف مورد نظر دست‌نيافته‌است؛ چراكه
در برخی موارد، مفصل‌می‌شود و به اقوال
مختلف می‌پردازد، درحالی كه در تفسير
المختصر با وجود ذكر اقوال مختلف، به قول
راجح تأكيدمی‌كند، من تفسير ديگری مشاهده
نكردم كه به اين حد از اختصار نوشته
شده‌باشد كه هم برای محقق مفيد باشد و هم
حق مطلب را به صورت مطلوب ارائه‌دهد.
دبيركل مجمع جهانی تقريب مذاهب اسلامی
افزود: ما متعهدشديم كه تفسير هر صفحه از
قرآن تنها در يك صفحه ارائه‌شود، در عصر
سرعت و نبود وقت، اختصار می‌تواند راهگشا
باشد، مثلا سوره كافرون را در چند سطر
تفسيركرديم؛ مشركان به چيزهای موهوم ايمان
داشتند و فكرمی‌كردند كه اينها امور
وراثتی هستند و هنگام ظهور پيامبر رو به
سازش آورده‌اند و به اين مسئله رسيدند كه
ما از لحاظ اعتقادی نزديك هستيم.
وی افزود: آن‌ها معتقدبودند كه يك سال
آلهه ما و سالی ديگر، خدای شما را
می‌پرستيم كه خداوند با نزول آيه «لكم
دينكم ولی دين» رأيی قاطع در اين سوره
آورده‌است و دو خط كاملا متناقض و جداگانه
را نشان‌می‌دهد «كان المشركون يؤمنون
بالله ولكنهم آمنوا معه بمطلقات وهمية
كالملائكة وكالجن او رموز الحجر او الخشب
وامثالها معتبرين ذلك دينا موروثا وعندما
بعث الرسول بالاسلام وعجزوا عن مقاومته
حاولوا المساومة».
اين محقق علوم قرآنی با قرائت بخشی از
تفسير اين آيه از المختصر افزود: «معتقدين
قرب المسافة بين العقيدتين مقدمين انصاف
الحلول كان يعبدوا الله سنة ويعبد
المسلمون آلهتهم سنة اخری فجاء النفی
القاطع لهذا الاقتراح فلا يمكن الجمع بين
العقيدتين والعبادتين بل هما مسيران
متناقضان تماما لا يلتقيان قطعا » اين
تفسير كل سوره كافرون و خلاصه برداشت مفسر
است.
نوراللهيان با نقد و بررسی تفاسير
موجود گفت: تفسيرهای كنونی يا مانند تفسير
«شيخ طبرسی» به‌روز نيست و يا همچون تفسير
«فيض كاشانی» منحصر به زمان خودش
بوده‌است، اين در حالی‌است كه قرآن هر
روز، حرفی تازه برای بشر دارد و مخاطبان
آن نياز شديدی را به وجود تفسيری همچون
المختصر احساس‌می‌كردند.
وی افزود: بسياری از تفاسير مذكور و يا
حتی تفسير «تبيان»، «مجمع‌البيان»،
«زمخشری» و «كشاف» تا حد زيادی به جنبه
ادبی، شأن نزول و يا بعضا وارد بحث‌هايی
پراكنده می‌شوند كه ترابط آيات از
دست‌می‌رود، گويی قرآن، نظم واحدی ندارد و
خواننده احساس‌می‌كند در حال خواندن كشكول
است.
نوراللهيان خطاب به تسخيری گفت: برای
تفسير المختصر از آغاز تا پايان كه امروز
الحمدالله به بركت ماه امام حسين(ع) به
انجام‌رسيد آيا وحدت موضوعی بين آيات
منظورشده‌است؟
تسخيری در پاسخ با تأكيد بر رعايت وحدت
موضوعی بين آيات قرآن كريم گفت: سعی‌كرديم
تا حد امكان پيام اصلی را تبيين و بر
برداشت جامع از آيات تأكيدكنيم تا
بتوانيم پيام خدا را به مخاطب القاء‌كنيم
و گامی در جهت محوريابی قرآن كريم
برداريم.
وی در ادامه با ذكر مثالی با اشاره به
متن عربی تفسير درباره وحدت موضوعی آيات
گفت: «وقيل ان نزلت بعد ان استقرت الدولة
الاسلامية ودخل الناس الاسلام وحل اجل
الرسول» در تفسير سوره نصر، ما قول اول را
ترجيح‌داديم.
تفسير
المختصر؛ گامی در جهت محوريابی قرآن كريم
آيت الله تسخيری در تبيين مطلب مذكور
افزود: «وهذا الفتح العظيم يستلزم حمدالله
وتسبيحه واستغفاره وتنزيهه وشكره علی نعمه
المتوالية والله تواب رحيم» ومعنای تواب
را اين‌گونه نوشتيم «بمعنی يعود الی
رسوله والامة باللطف والتوبة والمن
باستمرار» و اين همان مقصود اصلی است.
وی در ادامه گفت: سه آيه اول سوره نصر
را به‌خاطر وحدت موضوعی نمی‌توان جداگانه
تفسيركرد، سه آيه اول به‌صورت شرطی آمده
در حالی‌كه وعده‌ای بود كه به پيامبر(ص)
به‌خاطر فتح مكه داده‌شد، در سوره تكوير
كه از قسم‌‌های الهی است نيز
مشاهده‌می‌كنيم كه بين مقسم‌به (آنچه به
آن قسم خورده‌می‌شود) و خود قسم رابطه
وجوددارد.
تسخيری درباره سوره علق با اشاره به
متن عربی آن گفت: در تفسير آورده‌ايم«هذه
السوره اول ما نزل علی الرسول بعد البعثه
و اتصال عالم الشهود بعالم الغيب تامره ان
يقرأ الحياه و المسيره باسم الله الخالق
الوجود من العدم و الخالق للانسان من
حويمن ذكری يعلق ببويضه انثويه و يطوی
مراحل كماله و تجلی الكرم الالهی العظيم
بمنح الانسان القدره العقليه و الذهنيه و
علی التعلم علم الانسان و الاستزاده من
المعلومات و نقلها الی الاخرين عبر رموز
اللغه و الكتابه بالقلم».
وی توضيح‌داد: سوره علق بيانگر نخستين
اتصال عالم شهود به عالم غيب است و پيامبر
اكرم(ص)، كل زندگی و مسير دنيا و آخرت را
با «اقرا باسم ربك» كه اساس فرهنگ است،
آغازكرد؛ پس خداوند هم به انسان كارخانه
انديشه ـمغزـ داد و هم بين او و مغز
ديگران پل ارتباطی برقراركرد و آن زبان
است كه به صورت رمزی و نمادين است، برای
اينكه افكار در راستای ايجاد تمدن به وجود
آيند «ليتم التعاون و التفاهم و تسير
البشريه لتحقيق هدف خلقتها» و ما
می‌خواهيم تأكيدكنيم كه خداوند، نقصی
نداشته كه انسان را خلق‌كند تا آن نقص را
برطرف‌كند؛ بلكه خداوند لطف كرده‌است كه
اين انسان می‌تواند اهداف بزرگی را
محقق‌كند و وجود را به آن ارزانی‌داد تا
انسان هدف از خلقت خود را به
فعليت‌برساند.
سوره علق از نگاه نويسنده تفسير المختصر:
سوره علق بيانگر نخستين اتصال عالم
شهود به عالم غيب است و پيامبر اكرم(ص)،
كل زندگی و مسير دنيا و آخرت را با «اقرا
باسم ربك» كه اساس فرهنگ است، آغازكرد
آيت‌الله تسخيری درباره منابعی كه برای
تأليف اين اثر بهره‌برده‌است به خبرنگار
گفت: می‌توانم بگويم تفاسير معروف، يك
منبع ومرجع به شمار‌می‌آيد، به‌ويژه تفسير
الميزان شيعی و تفيسر «فی ضلال القرآن»
سيد قطب سنی و به نظرم اين دو، منابع
اوليه به حساب می‌آيند و منبع دومی كه در
نظرگرفتيم، فهم اجتهادی و درنظرگرفتن فضا
و سياق آيه است، منبع سوم در نظرگرفتن
ارتباط كل اسلام همانند يك تابلوی نقاشی
است.
وی در ادامه توضيح‌داد: ما معتقديم،
شخصيت انسان مركب از سه عنصر است؛ نخست
بينش شامل اعتقاد، جهان بينی و ديدگاه بشر
به جهان، دوم عواطف شامل غرائز،
انگيزه‌های انسان و محركات انسانی و اميال
و سوم اراده كه تا آخرين نفس و هرچه ميل و
بينش، قوی باشد، آزاد می‌ماند و اين اراده
راز مسئول‌بودن انسان است يعنی سرثواب
وعقاب اوست.
منابع اصلی
تفسير عربی آيت‌الله تسخيری:
تسخيری بعد رفتاری را چهارمين منبع
مورد اعتماد در اين تفسير عنوان كرد و
گفت: اسلام برای همه اين مراحل،
برنامه‌ريزی كرده يعنی آيات قرآنی طرح
كاملی را برای تشكيل بينش و اعتقاد
درنظرگرفته‌است و برای عواطف نيز طراحی
عظيمی داشته‌است ، همچون مسئله رحمت، صبر
و امثال آن‌ها .
وی تصريح‌كرد: برای تربيت اراده آزاد،
قرآن كريم يك برنامه كامل دارد و برای
رفتار كل شريعت است، بين اين چهار قسمت،
اسلام يك برنامه مرتبط و مشترك پی‌ريزی
كرده است كه همه اين موارد دركنار هم يك
منبع مهم برای تفسير به شمارمی‌روند.
آيت‌الله تسخيری با اشاره به
نمونه‌هايی از تفسير خود يادآورشد: در
سوره مباركه ماعون آيه «أرأيت الذی يكذب
بالدين» سؤال در زمينه اعتقادات است،
خداوند در اين آيه، اعتقاد به دين را اساس
مسلمانی معرفی‌می‌كند و در آيه بعد «فرايت
الذی يدع اليتيم»، در تكميل آيه قبل، سخن
از يتيم‌نوازی به ميان می‌آورد؛ بنابراين
مرحله عاطفه بعد از اعتقاد قرارمی‌گيرد،
پس اينجا بين اعتقاد و عاطفه ارتباط
تنگاتنگی ايجادشده‌است.
دبيركل مجمع جهانی تقريب مذاهب اسلامی
با اشاره به متن عربی تفسير افزود: «وهذه
السوره توجد ربطاً كاملا بين العقيده و
العاطفه و السلوك فتوكد ان الايمان بيوم
القيامه يتطلب امتلاك الرحمه الانسانيه و
بالتالی العطف علی اليتيم و الترغيب فی سد
جوعة اليتيم واتصال الوعی بخالق الكون
عبرالصلاه و التورع اليه و رفض ماعداه من
قوی و ضغوط و عدم الرياء و مراعاة هذه
القوی الأخری و الا قدام علی انماط
التعامل الاجتماعی لسد الخلل فی المتجمع
فاذا فقدت مثل هذه العوطف و هذه الانواع
من السلوك فإن ذلك يكشف عن عدم نفوذ
الايمان الی اعماق الوجود».
نگاهی به
تفسیر سوره مبارکه ماعون از المختصر:
آيت‌الله تسخيری همچنين در پاسخ به
خبرنگار درباره چگونگی لحاظ‌شدن شبهاتی در
تفسير كه به قرآن كريم، از خود اهل دين و
نيز غير مسلمان همچون پلوراليسم و
هرمنوتيك، وارد شده‌است، گفت: اين تفسير
با هدف پاسخ‌گويی به شبهات تأليف نشده‌است
و همچون الميزان به تمامی اقوال و آرا
نپرداخته‌است بلكه اكتفا به قول ارجح
شده‌است.
دبيركل مجمع جهانی تقريب مذاهب اسلامی:
ما كل قرآن را داعيه‌دار تقريب و وحدت
می‌دانيم و من معتقدم مسلمانان می‌توانند
جهت تقويت حس تقريب، به جنبه تفيسر قرآن
بيشتر اهميت‌دهند و قرآن همواره «يدعونا
الی كلمه سواء» است
تسخيری همچنين در پاسخ به سؤال ديگر
خبرنگار مبنی بر اينكه كدام آيات الهی را
داعی تقريب و وحدت ديده‌ايد، گفت: ما كل
قرآن را داعيه‌دار تقريب و وحدت می‌دانيم
و من معتقدم مسلمانان می‌توانند جهت تقويت
حس تقريب، به جنبه تفسير قرآن بيشتر
اهميت‌دهند و قرآن كريم همواره «يدعونا
الی كلمه سواء» است.
وی در پايان تأكيدكرد: هرچه روح قرآن
اجازه‌دهد ما به سمت تقريب حركت‌می‌كنيم و
تقريب را نيز فقط بين مسلمانان
تحقق‌يافتنی نمی‌دانيم بلكه آن‌را بين همه
بشريت و پيروان اديان امری ضروری
می‌پنداريم.
منبع: خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)
