5 ذيقعده؛ سالروز وفات سيد بن طاووس
764 سال پيش، 5 ذيقعده سال 664 هجری قمری، «رضی‌الدين علی ابن موسی» معروف به
«سيد ابن طاووس» از علمای شيعه اماميه دارفانی را وداع گفت.
زهد و تقوی اين عالم مسلمان از بارزترين خصوصيات اخلاقی وی بود و همگان را به داشتن
تقوی ترغيب میكرد. از ابن طاووس تأليفاتی چند به جای مانده كه اغلب در باب ادعيه و
عبادت‌های مذهبیاند «در شرح وقايع كربلا»، از مهم‌ترين كتاب‌های وی محسوب میشود.
اين اثر مورد استشهاد اهل علم نيز هست؛ نسب سيد ابن طاووس به امام حسن مجتبی (ع) می
رسد.
جد هفتم ايشان، «محمد بن اسحاق»، كه به خاطر زيبایى و ملاحتش به طاووس مشهور شده
بود از سادات بزرگوار مدينه محسوب مىشد. پدر او، از روات بزرگ حديث است كه روايات
خود را در اوراقى نوشته بود و بعد از او فرزندش آن‌ها را جمع‌آورى نموده و با نام
«فرقة‌الناظر و بهجة‌الخاطر مما رواه والدی موسى بن جعفر» آن را منتشر نمود. مادر
او نيز دختر «ورام بن ابى فراس»، از بزرگان علماى اماميه بود. مادر پدرش نيز نوه
شيخ طوسى بود و به همين خاطر سيد گاهى مىگويد: «جدی ورام بن أبی فراس» و گاهى
مىگويد: «جدی الشيخ الطوسی». برادرها و برادرزادهها و فرزندان او نيز از علماى
بزرگوار شيعه بودهاند.
ابتداى تحصيلات سيد ابن طاووس در شهر «حله» بود كه از محضر پدر و جد خود، ورام بن
ابى فراس علوم مقدماتى را آموخت. سيد با دركى قوى و هوشى سرشار قدم در راه علم نهاد
و در اندك زمانى از تمام هم‌شاگردی‌هاى خود سبقت گرفت. وى در كشف «المحجة» مىگويد:
«وقتى من وارد كلاس شدم آن‌چه را ديگران در طول چند سال آموخته بودند، در يك سال
آموختم و از آنان پيشى گرفتم.»
وی مدت دو سال و نيم به تحصيل فقه پرداخت و پس از آن خود را از استاد بىنياز ديد و
بقيه كتب فقهى عصر خويش را به تنهایى مطالعه نمود. سيد ابن طاووس در بين علما و
مردم زمان خويش از احترام خاصى برخوردار بود. او علاوه بر اين‌كه فقيهى نام‌آور بود
اديبى گران‌قدر و شاعرى توانا شمرده مىشد، گرچه شهرت اصلى او در زهد و تقوى و
عرفان اوست و اكثر تأليفات او در موضوع ادعيه و زيارات مىباشد.
سيد كتابخانه بزرگ و بىنظيرى داشت كه از جدش به ارث برده بود و او به گفته خودش
تمام آن كتاب‌ها را مطالعه كرده يا درس گرفته بود. ابن طاووس كه از محضر اساتيد حله
استفاده كافى و لازم را برده بود براى استفاده از علماى ديگر شهرها عزم سفر نمود.
وی ابتدا به كاظمين رفت و پس از مدتى ازدواج نمود و ساكن بغداد شد. مدت 15 سال در
شهر بغداد به تربيت شاگردان و تدريس علوم مختلف پرداخت. ورود سيد به بغداد سال 625
هجرى بوده است .
سيد بن طاووس مدت دو سال و نيم به تحصيل فقه پرداخت و پس از آن خود را از استاد
بىنياز ديد و بقيه كتب فقهى عصر خويش را به تنهایى مطالعه نمود. سيد ابن طاووس در
بين علما و مردم زمان خويش از احترام خاصى برخوردار بود.
وى در بغداد منصب نقابت را پذيرفت و تا پايان عمر خويش در همان‌جا سكنى گزيد.
زمانی‌كه مغول‌ها به بغداد حمله كرده و آن را اشغال نمودند، سيد نيز در بغداد بود.
رضى‌الدين مدت سه سال نيز در جوار امام هشتم (ع) به سر برد سپس به نجف و كربلا
هجرت كرده و در هر كدام حدود 3 سال مقيم شد. در اين زمان علاوه بر تربيت شاگردان و
تدريس علوم مختلف، همت اصلى خويش را بر سير و سلوك و كسب معنويات قرار داد. در زمان
اقامت در كربلا كتاب شريف «كشف‌المحجة» را به عنوان وصيتى براى فرزندانش كه در آن
زمان كودك بودند نوشت.
در دوران اقامت ابن طاووس در بغداد از سوى خليفه عباسى، المستنصر، پيشنهادهایى
مانند وزارت، سفارت و ... به او شد؛ اما سيد هيچ يك را نپذيرفت و استدلالش براى
خليفه چنين بود كه؛ «اگر من طبق مصلحت شما عمل كنم رابطه خويش را با خداوند قطع
مىنمايم و اگر طبق اوامر الهى و عدل و انصاف حركت كنم خاندان تو و بقيه وزرا و
سفرا و فرماندهان تو آن را تحمل نخواهند كرد و چنين خواهند گفت كه على بن طاووس با
اين رويه مىخواهد بگويد اگر حكومت به ما برسد اين چنين عمل مىكنيم و اين روشى است
برخلاف سيره حكمرانان قبل از تو و مردود دانستن حكومت‌هاى آن‌هاست.»
سيد در سال 661 هجرى نقابت علويان را پذيرفت. «نقيب» بزرگ‌ترين شخصيت علمى و دينى
سادات بود كه كليه امور مربوط به سادات را عهدهدار مىشد. اين وظايف شامل قضاوت
مشاجرات، رسيدگى به مساكين و مستمندان، سرپرستى ايتام و ... مىشد البته ايشان
تأكيد دارد كه تنها به‌خاطر حفظ جان دوستان و شيعيانى كه در معرض قتل و غارت مغول
قرار داشتند اين منصب را پذيرفته است.
سيد در محضر بزرگان عصر خويش به كسب علم و ادب و معنويت پرداخت. از جمله اساتيد او
عبارتنداز: پدر بزرگوارش «موسى بن جعفربن طاووس»، جدش «ورام بن ابى فراس»، «ابن
نما حلى» و «فخار بن معد موسوى» و از جمله پرورش‌يافتگان مكتب سيد ابن طاووس
مىتوان به «سديد‌الدين حلى» (پدر علامه حلى)، «علامه حلى»، «حسن بن داود حلى»
صاحب كتاب «رجال»، «عبدالكريم بن احمد بن طاووس»، برادر زاده او، شيخ «جمال‌الدين
يوسف بن حاتم شامى»، شيخ «تقى‌الدين حسن بن داوود حلى»، شيخ «محمد بن احمد بن
صالح‌القسينى»، شيخ «ابراهيم بن محمد بن احمد‌القسينى»، شيخ «جعفر بن محمد بن
احمد‌القسينى»، شيخ «على بن محمد بن احمد‌القسينى»، «سيد غياث‌الدين عبدالكريم بن
احمد بن طاووس» (فرزند بزرگش)، «سيد احمد بن محمد علوى»، «سيد نجم‌الدين محمد بن
الموسوى»، شيخ «محمد بن بشير»، «صفى‌الدين محمد» (فرزند سيد)، «رضى الدين محمد»
(فرزند ديگر سيد) و «على بن عيسى اربلى» اشاره نمود.
ابن طاووس حدود 50 تأليف دارد كه بسيارى از آن‌ها در موضوعات ادعيه و زيارات است.
سيد كتابخانهاى غنى داشته كه حدود 1500 كتاب در آن وجود داشته و در تأليف كتاب‌هاى
خويش از آن‌ها استفاده مى‌كرده است. بسيارى از كتب مرجع سيد در طول زمان از بين
رفته و تنها منبع اطلاع ما از آن‌ها، نوشتههاى امثال سيد ابن طاووس است و اين نكته
ارزش تأليفات سيد را دو چندان مىكند.
از جمله تأليفات سيد عبارتند از: ده جلد كتاب «المهمات و التتمات» (كه هر يك با
عنوان مستقل چاپ شده است از جمله: «فلاح‌السائل»، «زهرة‌‌الربيع»، «جمال‌الأسبوع»،
«إقبال الأعمال» و ... سيد اين كتب را به عنوان تتمه «مصباح المتهجد» شيخ طوسى
نوشته است، «كشف‌المحجة لثمرة المهجة» (كتابى اخلاقى است و شامل وصيت‌هاى سيد به
فرزندانش مىباشد و مراحل مختلف زندگى خويش را هم در آن ذكر كرده است.)، «مصباح
الزائر» و «جناح‌المسافر»، «الملهوف على قتلى الطفوف» (مقتل سيدالشهدا (ع) و
«مهج‌الدعوات» و «منهج‌العنايات».
ابن طاووس حدود 50 تأليف دارد كه بسيارى از آن‌ها در موضوعات ادعيه و زيارات است.
سيد كتابخانهاى غنى داشته كه حدود 1500 كتاب در آن وجود داشته و در تأليف كتاب‌هاى
خويش از آن‌ها استفاده مى‌كرده است. بسيارى از كتب مرجع سيد در طول زمان از بين
رفته است
از ديگر آثار وی می‌توان به اين‌ها اشاره كرد: «الامان من اخطار‌الاسفار
و‌الزمان»، «انوار‌الباهره فى انتصار‌العترة‌الطاهره»، «الاسرار‌المودعه فى ساعات
الليل و‌النهار»، «اسرار‌الصلوات و انوار‌الدعوات‌البهجه لثمرات‌المهجه»،
«الدروع‌الوافيه»، «فلاح‌السائل و نجاح‌المسائل فى عمل اليوم و‌الليل»، «فرج
المهموم فى معرفه نهج‌الحلال و الحرام من علم‌النجوم»، «فرحه‌الناظر و
بهجهةالخواطر»، «اغائه الداعى و اعانه‌الساعى»، «الاحتساب على‌الالباب»، «الاقبال
بالاعمال‌الحسنه»، «جمال الاسبوع فى كمال العمل‌المشروع»، «كشف المحجه
لثمره‌المهجه»، «الله وف على قتلى‌الطفوف»، «المنامات‌الصادقات»، كتاب «المزار»،
«مصباح الزائر و جناح‌المسافر»، «مهج الدعوات و منهج‌العنايات»، «محاسبه‌النفس»،
«ربيع‌الالباب»، «روح‌الاسرار و روح‌الاسمار»، «الطرائف فى مذاهب‌الطوائف»،
«التشريف بتعريف وقت‌التكليف»، «اليقين فى اختصاص مولانا على بامره‌المومنين»
سيد على بن طاووس در سال 664 هجرى در سن 75 سالگى و در شهر بغداد وفات نمود. بدن
شريفش را به نجف اشرف منتقل كرده و در حرم امير‌المؤمنين (ع) به خاك سپردند.
منبع: خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)
