عامل تكامل تاريخ و جامعه است - بوده‏اند ، منفی بوده است .
" نيچه " فيلسوف ماترياليست و معروف آلمان طرفدار اين نظريه است‏
.
د . از سه گروه بالا كه بگذريم ، گروه های ديگر حتی منكران اديان ، نقش‏
پيامبران را در گذشته مثبت و مفيد و در جهت تكامل تاريخ می‏دانند اين‏
گروه ها از طرفی به محتوای تعليمات اخلاقی و اجتماعی پيامبران و از طرف‏
ديگر به واقعيتهای عينی تاريخی توجه كرده اند و به اين نتيجه رسيده اند
كه پيامبران در گذشته اساسی‏ترين نقشها را در اصلاح و بهبود و پيشرفت‏
جوامع داشته‏اند . تمدن بشر ، دو جنبه دارد : مادی و معنوی جنبه مادی تمدن‏
جنبه فنی و صنعتی آن است كه دوره به دوره تكامل يافته تا به امروز رسيده‏
است ، جنبه معنوی تمدن مربوط به روابط انسانی انسانهاست جنبه معنوی‏
تمدن مرهون تعليمات پيامبران است و در پرتو جنبه معنوی تمدن است كه‏
جنبه های مادی آن نيز مجال رشد می‏يابد عليهذا نقش پيامبران در تكامل‏
جنبه معنوی تمدن به طور مستقيم است و در تكامل جنبه مادی به صورت غير
مستقيم .
از نظر اين گروه ها در نقش مثبت تعليمات پيامبران در گذشته سخنی‏
نيست ، منتها بعضی از اين گروه ها نقش مثبت اين تعليمات را منحصر به‏
گذشته می‏دانند و امروز دوره اين گونه تعليمات را منقضی می‏شمارند و مدعی‏
هستند كه با پيشرفت علوم ، تعليمات دينی نقش خود را از دست داده و در
آينده بيشتر از دست خواهد داد ، ولی بعضی ديگر مدعی هستند كه نقش ايمان‏
و ايدئولوژی مذهبی نقشی است كه هرگز پيشرفتهای علمی جايگزين آن نخواهد
شد ، همچنانكه مكاتب فلسفی نيز نتوانسته اند جايگزين آن گردند . در