مشروطه كرد و يا نهضتی اسلامی به رهبری رهبران دينی مانند آنچه در ايران‏
امروز می‏گذرد مشاهده نمی‏كنيم .
اين انقلابها همه به رهبری روحانيت شيعه صورت گرفت ، همان روحانيتی‏
كه كمتر در باره اصلاح و طرحهای اصلاحی سخن گفته و طرح داده است . جنبش‏
تنباكو را علمای ايران آغاز كردند و با دخالت زعيم بزرگ مرحوم حاج‏
ميرزا حسن شيرازی به پيروزی نهائی رسيد . انقلاب عراق را علمای شيعه عراق‏
كه در رأس آنها مجتهد جليل القدر آقا ميرزا محمد تقی شيرازی قرار داشت‏
رهبری كردند . راستی حيرت آور و درس آموز است كه از شخصيتی مانند
مرحوم ميرزا محمدتقی شيرازی ، مجسمه زهد و تقوا و تهذيب نفس و به اصطلاح‏
درونگرائی ، يكمرتبه در شرائط خاص ، شخصيتی مجاهد طلوع می‏كند كه گوئی‏
همه عمر با جهاد و مبارزه به سر كرده است . نهضت مشروطيت ايران را در
درجه اول مرحوم آخوند ملا محمد كاظم خراسانی و مرحوم آقاشيخ عبدالله‏
مازندرانی از مراجع نجف ، و دو شخصيت بزرگ از علمای تهران ، مرحوم سيد
عبدالله بهبهانی و مرحوم سيد محمد طباطبائی رهبری كردند .
در جهان تسنن ، نه تنها جنبشهائی نظير جنبشهای فوق الذكر وسيله اصلاح‏
طلبان مذهبی و مقامات روحانی سنی صورت نگرفته است ، نهضتهائی نظير
نهضت اصفهان و نهضت تبريز و نهضت مشهد كه در نهضت اخير ، مجتهد بزرگ‏
مرحوم حاج آقا حسين قمی نقش اول را داشت نيز صورت نگرفته است .
چرا با اينكه در جهان تسنن سخن از اصلاح و مبارزه عليه استعمار و
استثمار بيشتر به ميان آمده ، علمای اهل تسنن كمتر