و اجتماعی است و بحث فلسفه تاريخ مخصوص تحولات جامعه است .
به هر حال ، انسان در ميان همه موجودات يك خصوصيت ويژهای دارد و آن
اينكه دارای تاريخ اجتماعی متحول است نظامات زندگی اجتماعی انسان متغير
است ، اما نظامات زندگی حيوانات مثل زنبور عسل از چندين هزار سال پيش
تا به امروز فرقی نكرده است ما اين مطلب را به اين نحو توجيه میكنيم كه
انسان چون به مرحله عقل و اراده رسيده و يك موجود مختار و آزاد است ،
صرفا تحت حكم غريزه نيست ، وضعش چنين است .
انسان ، تا وقتی محكوم غريزه است . تحول تكاملی نوعی ندارد ، تكاملش
فردی است و تكامل نوعيش ، احتمال است كه از جنبه زيستی به حكم قوانين
ديگری غير از غريزه رخ داده است . غريزه حيوان جلو نمی برد ، حكم يك
سرپرست و قيم را دارد كه از طرف طبيعت قيوميت میكند و فقط فرد را
پيش میبرد ، انسان به مرحله عقل و اراده كه رسيده ، به منزله فرزند بالغ
عالم طبيعت است كه به خود واگذاشته شده به تعبير سارتر موجود به خود
وانهاده است ، به اعتبار ديگر موجود مختار و آزاد است ، يعنی آنقدر
سرمايه به او داده شده است كه نيازی به سرپرستی غريزه ندارد ، كارهايش
را با عقل و اختيار خود انجام میدهد .
و به دليل آزاد و مختار بودن و از همين مجرای آزادی و اختيار ، برايش
امكان نوع خاصی از تكامل هست كه تكامل اجتماعی تاريخی است ، هم چنانكه
نوعی تكامل فردی اختياری هم دارد . و به همين دليل هم برايش امكان رجعت
و انحطاط و انحراف به چپ و راست هست ، در صورتی كه حيوانات جبرا روی
يك خط مستقيم سير میكنند .
علمای جامعه شناسی و فلاسفه تاريخ كوشش كردهاند كه قوانين اين تحول را
به دست بياورند يعنی همان كاری كه داروين در تحولات زيستی كرد ، اينها
میخواهند در تحولات تاريخی اين كار را انجام بدهند ، و حتی اين مسئله
برايشان جای ترديد است كه اصلا اين قوانين قابل كشف هست يا نه ؟ ( 1 )
عدهای میگويند : قوانين حاكم بر تاريخ قابل كشف نيست ، چون اختيار
بشر در قضيه دخالت دارد ، و كاری را كه اختيار بشر در آن دخالت دارد ،
نمی توان با قوانين طبيعی تحت ضابطه در آورد ، يا بايد قائل به جبر مطلق
شويم و برای اراده انسان هيچ نقشی قائل نشويم كه اين را بتوانيم بگوييم و
يا اگر بخواهيم برای انسان آزاده و آزادی قائل شويم بايد بگوييم كه آن
قوانين مضبوطی كه در زيست شناسی بدست میآيد ، در تاريخ بدست
پاورقی :
1 - كتاب خوبی در اين موضوع هست به نام " تاريخ چيست ؟ " تأليف
ام - اچ كار ترجمه . . كامشاد ، كتاب خوبی است در اين موضوع ، كما
اينكه كتاب ديگری در همان حجم ويل دورانت نوشته است به نام " درسهای
تاريخ " كه آنهم كتاب خوبی است ، كتاب ويل دورانت شايد به دقت و
عمق آن نرسد ، چون ويل دورانت شخص پر تتبعی بوده و همين جور مطالب را
تكه تكه میآورد و نظم علمی چندان ندارد ، كتاب ويل دورانت مسائل خيلی
مهم تاريخ را از نظر تاريخ بحث كرده است ، مثلا ، فلسفه از نظر تاريخ ،
اخلاق از نظر تاريخ ، دين از نظر تاريخ . . : در " تاريخ چيست " مسائل
مهم فلسفه تاريخ مطرح شده و كتاب دقيقی هم هست .