مالك‏اند ، به صرف اين كه خرابه شد ، از مالكيت آنها خارج می‏شود و ملك‏
امام می‏شود . پس هر زمين كه يك بار به حالت موات درآمد ، از مالكيت‏
شخصی علی الاطلاق خارج می‏شود و دو مرتبه مملوك علی الاطلاق نمی‏شود ، مگر
آنكه بگوييم معنی " « من احيی ارضا مواتا فهی له » " مالكيت علی الاطلاق‏
است ، و البته بعدها بحث خواهد شد .
. 3 زمينهايی كه معموره است و اهلش جلاء وطن می‏كنند بدون آن كه‏
لشگركشی صورت گرفته باشد ، يا صاحبان آنها بالطوع و الرغبه به مسلمين‏
تسليم می‏كنند ، اينها فيی‏ء ناميده می‏شود و جزء انفال است و مانند اراضی‏
موات به امام تعلق دارد ، يعنی اين زمينها نه نظير غنائم است كه ميان‏
افراد تقسيم شود ، و نه نظير اراضی مفتوحة عنوش است كه به عموم مسلمين‏
تعلق گيرد ، بلكه نظير اراضی اوليه است كه مستقيما تحت نظر ولی امر
است .
پس سه قسم زمين داريم : زمينهايی كه مالك شخصی دارد ، و نه عموم و نه‏
ولی امر حقی و نظری در آنها ندارند . ديگر زمينهايی كه به عموم مسلمين‏
تعلق می‏گيرد و ولی امر متصدی خراج و مقاسمه و احيانا تنظيم واگذاری آن‏
زمينهاست . اين زمينها نظير اماكن عمومی از مسجد و غيره می‏باشند كه هر
كس تقدم پيدا كرد به او تعلق می‏گيرد . سوم ، زمينهايی كه نه به افراد
تعلق دارد و نه به عموم مسلمين ، بلكه به ولی امر تعلق دارد . قهرا ولی‏
امر در اين گونه زمينها اختيار بيشتری دارد ( 1 ) . بايد ديد اختيار
بيشتر او در اين زمينه چيست ؟

پاورقی :
. 1 اين گونه زمينها يا موات است كه با اجازه ولی امر بايد احياء شود
، و يا محياش است ، از قبيل قطايع ملوك و زمينی كه لارب لها . اينها
نيز با نظر ولی امر بايد تقسيم شود و احيانا خراج گرفته شود . و همچنين‏
است اراضی صلح يا فيی‏ء كه لم يوجف عليها بخيل و لا ركاب .