موضوع مذهب و پيشرفت از موضوعاتی است كه بيشتر و پيشتر از آنكه برای‏
ما مسلمانان مطرح باشد برای پيروان ساير مذاهب مطرح بوده است . بسياری‏
از روشنفكران جهان فقط از آن جهت مذهب را ترك كرده‏اند كه فكر
ميكرده‏اند ميان مذهب و تجدد زندگی ناسازگاری است . فكر ميكرده‏اند لازمه‏
دينداری توقف و سكون و مبارزه با تحرك و تحول است ، و به عبارت ديگر
خاصيت مذهب را ثبات و يك نواختی و حفظ شكلها و صورتهای موجود
ميدانسته‏اند .
نهرو نخست وزير فقيد هند عقايد ضد مذهبی داشته است و بهيچ دين و
مذهبی معتقد نبوده است . از گفته‏های وی چنين بر می‏آيد كه چيزی كه وی را
از مذهب متنفر كرده است ، جنبه " دگم " و يكنواختی مذهب است .
نهرو در اواخر عمر در وجود خودش و در جهان يك ( خلاء ) احساس ميكند و
معتقد ميشود اين خلاء را جز نيروی معنوی نميتواند پر كند . در عين حال از
نزديك شدن به مذهب بخاطر همان حالت جمود و يكنواختی كه فكر ميكند در
هر مذهبی هست وحشت ميكند .
يك روزنامه‏نگار هندی بنام كارانجيا در اواخر عمر نهرو با وی مصاحبه‏ای‏
بعمل آورده است ( بفارسی چاپ شده است ) و ظاهرا آخرين اظهار نظری است‏
كه نهرو درباره مسائل كلی جهانی كرده است .
كارانجيا آنجا كه راجع به گاندی با وی مذاكره ميكند می‏گويد : بعضی از
روشنفكران و عناصر مترقی عقيده دارند كه گاندی جی با راه حلهای احساساتی‏
و روشهای معنوی و روحانی