پيشروی وجود دارد و هم انحراف ، بايد با پيشرفت زمان پيش رفت و با
انحراف زمان مبارزه كرد . برای تشخيص اين دو از يكديگر بايد ديد
پديده‏ها و جريان‏های نوی كه در زمان رخ ميدهد از چه منابعی سرچشمه ميگيرد
و بسوی چه جهتی جريان دارد ، بايد ديد از كدام تمايل از تمايلات وجود
آدميان و از كدام قشر از قشرهای اجتماع سرچشمه گرفته است ؟ از تمايلات‏
عالی و انسانی انسانها يا از تمايلات پست و حيوانی آنها ؟ آيا علماء و
دانشمندان و تحقيقات بی غرضانه آنها منشاء بوجود آمدن اين جريان است يا
هوسرانی و جاه طلبی و پول پرستی قشرهای فاسد اجتماع ؟ اين مطلب در دو
مقاله پيش روشن شد .

راز و رمز تحرك و انعطاف در قوانين اسلامی

مطلب ديگری كه بايد روشن شود اين است كه متفكران اسلامی عقيده دارند
كه در دين اسلام راز و رمزی وجود دارد كه به اين دين خاصيت انطباق با
ترقيات زمان بخشيده است . عقيده دارند كه اين دين با پيشرفتهای زمان و
توسعه فرهنگ و تغييرات حاصله از توسعه هماهنگ است . اكنون بايد
ببينيم آن راز و رمز چيست ؟ و بعبارت ديگر آن " پيچ و لولائی " كه در
ساختمان اين دين بكار رفته و به آن خاصيت تحرك بخشيده كه بدون آنكه‏
نيازی به كنار گذاشتن يكی از دستورها باشد ميتواند با اوضاع متغيير ناشی‏
از توسعه علم و فرهنگ هماهنگی كند و هيچگونه تصادمی ميان آنها رخ ندهد ،
چيست ؟ اين مطلبی است كه در اين مقاله بايد روشن شود .
بعضی از خوانندگان توجه دارند و خودم بيش از همه متوجه هستم كه اين‏
مطلب جنبه فنی و تخصصی دارد و تنها در محيط اهل