معاد از نظر ملا صدرا
امثال ملا صدرا گفتهاند معاد جسمانی است اما همه معاد جسمانی را بردهاند در داخل خود روح و عالم ارواح ، يعنی گفتهاند اين خصايص جسمانی در عالم ارواح وجود دارد ، اين فاصلهای كه قدما از قبيل بوعلی ميان روح و جسم قائل بودهاند و فقط عقل را روحی میدانستند و غير عقل را روحی نمیدانستند ، اين فاصله وجود ندارد . اما البته اين مطلب هم مشكل را حل نكرده است ، يعنی ما اين را با مجموع آيات قرآن نمیتوانيم [ تطبيق كنيم ] . با اينكه حرف خيلی خوبی است و آن را با دلايل علمی هم میشود تأييد كرد ولی معاد قرآن را با اين مطلب نمیشود توجيه كرد ، چون معاد قرآن تنها روی انسان نيست ، روی همه عالم است . قرآن اساسا راجع به عالم ماده بحث میكند نه تنها انسان : " « اذا الشمس كورت 0 و اذا النجوم انكدرت 0 و اذا الجبال سيرت » " ( 2 ) مربوط به قيامت است ، " « يوم تبدل الارض غير الارض »" فقط ارض روح ما را نمیگويد ، قرآن ارض ( همين زمين ) را دارد میگويد ، و ساير آياتی كه در قرآن هست . اينجا چيزهايی بوده است كه علم قديم قاصر بوده و نمیتوانسته از اينجا يك قدمپاورقی : . 1 البته عنصر دوم ( انرژی ) را نمیشناختند ، ولی جسم را میشناختند . . 2 تكوير / 1 - . 3