پاورقی : 1 - در حيلهها فرق است ميان تبديل موضوعی واقعا به موضوع ديگر ، به عبارت ديگر خود را از شرطی به سوی شرط ديگر بردن مانند سفر حاضر به منظور فرار از روزه و بذل مستطيع قبل از موسم و مصالحه مال و بذل آن قبل از مرض موت و امثال اينها با تفويت غرض واقعی شارع با تبديل صورت نه تغيير شرط و حالت خارجی از قبيل اينكه شخص مستطيع قبل از موسم مال خود را به افليجی يا حج كردهای ببخشد و پس از آن تحويل بگيرد . قبلا گفتيم كه حيلههای ربا با تعليلات آيات و روايات سازگار نيست حتی با جمله : لئلا يمتنع الناس من اصطناع المعروف » . 2 - و نيز متناسب با مسئله وجوب تأمين اغراض است آنچه كه در باب وجوب ارشاد جاهل و اعلام غافل آوردهاند . شيخ در مكاسب در ذيل مسئله بيع الدهن المتنجس للاستصباح ، مسئله وجوب اعلام را مطرح كرده است و در ضمن كلامش پس از اينكه اعلام را واجب نمیداند میفرمايد : " الا اذا علمنا من الخارج وجوب رفع ذلك لكونه فسادا قد امر بدفعه كل من قدر عليه كما لو اطلع علی عدم اباحة دم من يريد الجاهل قتله او عدم اباحة عرضه له او لزم من سكوته ضرر مالی قد امرنا بدفعه عن كل احد . . . " ( ش ) .