همين معنی مقصود است يا آنكه در اين باب ، ربا به معنی ديگر است و آن
زيادتی از لحاظ وزن يا كيل در فروش هم جنس میباشد ؟ شك نيست كه ربا
به اين معنی و ربا به معنی اول مفهوما و مصداقا مختلف است . مثلا اگر
كسی يك من شير بدهد و نيم من روغن بگيرد ، از نظر فضل اقتصادی آنكس كه
روغن گرفته است ربا گرفته است و از نظر فضل وزنی آنكس كه شير گرفته
است ربا گرفته است . شك نيست كه ربا در فقه اسلام به يك معنی است و
يك ريشه دارد و چون در باب قرض مسلم است كه مقصود تحريم فضل اقتصادی
است بايد دانست كه در باب رباء معاملی هم همين معنی مقصود است ( 1 )
و هيچ فقيهی نگفته و به خاطرش خطور نكرده است كه باب رباء معاملی
هويتا غير از باب رباء قرضی است به طوری كه در يكی مراد از ربا فضل از
لحاظ وزن و كيل است و در ديگری مراد فضل از لحاظ ارزش است . خلاصه آنكه
اگر بگوئيم مراد از ربا در معامله ، مطلق تفاضل وزنی و كيلی است لازم
میآيد كه اين را تعبدی بدانيم كه ملاكش غير از ملاك حرمت ربا در قرض
است و غير از آنست كه خدا دربارهاش « لا تظلمون و لا تظلمون » میفرمايد
، و چنين تعبدی بسيار هم بعيد است . مثلا بايد بگوئيم اگر كسی يك من عطر
قمصر بدهد و يك من و چارك گل بگيرد ربا گرفته است ، در حالی
پاورقی :
1 - يعنی در ربای قرضی موضوع و عنوان عدم جر منفعت است و در ربای
معاملی موضوع اين نيست ، اما غرض و هدف همين است . بهترين دليل شايد
اين است كه تعليلات حرمت ربا به اين صورت است كه اگر كسی يك درهم
ربا بخورد چنين و چنان میشود . درهم مقياس ارزش است . در ربای معاملی
آنطور كه قوم میگويند رباخور درهمی از ربا ده را نخورده است .