نظريه ابزاری بيان شد نبوده است .
در طول تاريخ گذشته و آينده نبردهای انسان تدريجا بيشتر جنبه
ايدئولوژيك پيدا كرده و می‏كند و انسان تدريجا از لحاظ ارزشهای انسانی به‏
مراحل كمال خود يعنی به مرحله انسان ايده‏آل و جامعه ايده‏آل نزديكتر می‏شود
تا آن جا كه در نهايت امر ، حكومت و عدالت ، يعنی حكومت كامل ارزشهای‏
انسانی كه در تعبيرات اسلامی از آن به " حكومت مهدی " تعبير شده است‏
مستقر خواهد شد و از حكومت نيروهای باطل و حيوان مابانه و خودخواهانه و
خود گرايانه اثری نخواهد بود .

حلقات تاريخ

ب - تسلسل منطقی حلقات تاريخ آن چنانكه " ابزار گرايان " ابراز
داشته‏اند بی‏اساس است . واقعيات تاريخی به ويژه آنچه در طول يك قرن‏
گذشته رخ داد پوچی اين نظريه را روشن كرد .
در يك قرن گذشته كشورهايی به سوسياليسم گرويدند كه مرحله كاپيتاليسم‏
را طی نكرده بودند . شوروی و چين و كشورهای اروپای شرقی همه از اين دستند
، و بر عكس