3 ماديگرايی تاريخی
" ماديگرايی تاريخی كه به منزله بررسی تاريخ از ديدگاه اقتصادی است ، همچنين بررسی اقتصاد است از ديدگاه تاريخی . در واقع بيان اين موضوع كه روابط اقتصادی تعيينكننده وضع تمدن است كافی نيست ، بايد شرح داد كه تحول اين روابط اقتصادی به چه ترتيب است . " (1) در اول بخش دوم گفتيم ماديگرايی تاريخی يا ماترياليسم تاريخی يك برداشت اقتصادی از تاريخ و يك برداشت تاريخی از اقتصاد است . " برداشتی اقتصادی از تاريخ است " معنايش اين است كه ماهيت واقعی تاريخ ، اقتصادی است . همان مفهوم " زيربنا " كه میگويند اين است . تاريخ جريان زندگی بشر است . اين جريان زندگی بشر يك ماهيتی دارد و يك جلوهها و آثاری . ماهيت تاريخ بشر چه ماهيتی است ؟ آيا ماهيت اخلاقی است ، ماهيت فكری و عقلانی است يا ماهيت اقتصادی ؟ و حتی به طور كلی بگوييم ماهيت فرهنگی است و يا ماهيت اقتصادی ؟ فرض كنيد كسی بگويد ماهيت فرهنگی است ، يعنی اين جريان و اين تحولات درواقع يك فرهنگپاورقی : . 1 ماركس و ماركسيسم ، ص . 34