2 ماديگرايی تاريخی

تعديل ماركس و انگلس در نظريه جبر اقتصادی

عنوان بخش دوم اين بود : " حتميت اقتصادی به شكل مطلق آن " . اين‏
همان مطلبی است كه شايد در جلسه پيش هم بحث شد كه ماركس در ابتدا اين‏
اصالت اقتصاد و جبر اقتصادی را به شكل افراطی‏تر مطرح كرد . همان كلمه [
(زيربنا " را كه به كار برد به اين معنا بود كه اصلا تنها علت و اساس‏
اقتصاد است و همه چيز ديگر طفيلی محض . ولی بعدها خودش با انگلس‏
تعديل يا تعديلاتی وارد آورد و حتی انگلس اعتراف می‏كند كه ما در ابتدا
مقداری در اين مساله تند رفتيم . عبارتهايش را خواهيم خواند . بعد
می‏گويد دو تعديل در اين تز وارد شد ، يكی در شكل ارائه آن و يكی در
محتوای آن . شكل ارائه ، يعنی طرز بيان ، مطرح نيست و مساله مهمی نيست‏
. تعديل در محتوا ، به اين معنا كه باز از يك اصل ديگر ديالكتيكی‏
استفاده كردند كه همان " اصل تاثير متقابل " بود . اصل تاثير متقابل‏
درواقع اين است كه هيچ چيزی علت محض نيست و هيچ‏چيزی هم معلول محض‏
نيست . هر علتی در معلول خودش اثر می‏گذارد ، معلول هم در علت اثر
می‏گذارد ، يعنی هر علتی علت است برای معلول خودش و معلول است برای [
معلول ] خودش . هر علتی از معلول خودش اثر می‏پذيرد ، چنين چيزی . از
همين اصل استفاده كردند ، گفتند اگرچه اقتصاد زيربناست