اختراع میشود ، يك راهی به دست میآوريم كه با كار كمتر و هزينه كمتر
كالای مرغوبتر به وجود میآوريم و در نتيجه میتوانيم اين كالای مرغوبتر را
به قيمت ارزانتر به بازار ببريم ، آيا اين منجر به شكست آن يكی میشود
يا نمیشود ؟ قطعا منجر به شكست آن میشود . ولی آيا در اينجا يك جبری در
كار است ؟ با اينكه قطعيت هست ولی آيا جبر در كار است ؟ يعنی انسانها
نمیتوانند با اين جريان مبارزه كنند ؟ يعنی اگر هم بخواهند جنس
نامرغوبتر را به قيمت گرانتر بخرند و جنس مرغوب را به قيمت ارزانتر
نخرند ، نمیتوانند ؟ نه ، با اينكه میتوانند ولی نمیكنند و لهذا اگر يك
وقتی يك جريان فوقالعادهای پيش بيايد ، مثلا جنس مرغوب ارزان مال خارج
باشد و جنس نامرغوب گران مال داخل باشد ، برای اينكه نفوذ خارجی را قطع
كنند تصميم میگيرند جنس نامرغوب گران خودشان را مصرف كنند . در يك
چنين جريان فوقالعادهای انسانها اين كار را میكنند ولی در غير آن نمیكنند
. اگر بگوييم چرا ، میگويند مگر ديوانهاند كه بكنند ، نمیگويند اختيارش
را ندارند . در اينجا اگر [ از او سوال كنيم ، ] تاييد میكند ، میگوييم
تو چرا جنس نامرغوبتر را به قيمت گرانتر نمیخری و جنس مرغوبتر را به
قيمت ارزانتر [ میخری ] ؟ میگويد مگر ديوانهام ، [ نمیگويد ] اختيار
ندارم ، يعنی عقلش حكم میكند كه اين كار را بكند . اين قطعيت هم بر
اساس اختيار است نه جبر . مساله جبر غير از مساله اختيار [ و نخواستن ]
است . انسانها به حكم اينكه عاقلند و به حكم اينكه با اراده هستند و به
حكم اينكه عقل میگويد هميشه راه سهلتر و آسانتر و باصرفهتر را طی كن ،
يعنی عقل هميشه میگويد اگر میخواهی به مقصدی بروی اقصر فواصل را طی كن نه
اطول آن را ، به حكم عقل خودشان و به حكم اختيار خودشان اقصر فواصل را طی
میكنند و میروند. وقتی ما میگوييم " جنس مرغوبتر و به قيمت ارزانتر "
يعنی اختيار اقصر فواصل . همين را به صورت مثال در میآوريم : يك
جادهای از اينجا كشيدهاند تا قم [ به طول ] 140 كيلومتر ، راهی پرپيچ و
خم ، يك دفعه آمدند يك جاده مستقيم اتوبان كشيدند ، به جای 140 كيلومتر
120 كيلومتر ، بديهی است كه اين راه آن راه را شكست میدهد . قطعی هم
پيشبينی میشود كه آن راه متروك خواهد شد ، ولی آيا اين معنايش اين
است كه جبر پيش آمده است ، ديگر انسانها مجبورند از اين راه بروند ؟
نمیتوانند در مقابل اين جريان مبارزه كنند ؟ نه ، میتوانند و نمیكنند .
" میتوانند و نمیكنند " غير از " نمیتوانند " است .
|