تناقض ميان اين ماترياليسم تاريخی و منطق ديالكتيك به وجود نيامده ؟
ماركس نتوانسته است اين مشكل را آنچنان كه بايد حل كند ، چرا ؟ اصول
ديالكتيك همان اصل تاثير متقابل را اقتضا میكند . در واقع آن [ اصل ]
همان بيان ديالكتيكی اصل عليت است . اصل تاثير متقابل بيان ديالكتيكی
اصل عليت است ، يعنی تا حالا خيال میكردند علت علت است و معلول معلول
، اين اصل میگويد به همان نسبت كه علت برای معلول خودش علت است ،
معلول هم برای علت خودش علت است . پس تاثير متقابل يعنی عليت
متقابل . اين منطق به ما اجازه نمیدهد كه در ميان مجموعه عوامل يكی را
اصل بدانيم و ديگری را فرع ، يعنی اين ماترياليسم تاريخیای كه آقای
ماركس گفته است ، با اينكه در آخر حرف خودش را ، هم از نظر شكل تعديل
كرده به قول [ خودش ] هم از نظر محتوا(اينها هم تحت عنوان " تعديلات
" يك مقدار بحث میكنند)ولی از اصل حرفش دست برنداشته كه اقتصاد
زيربناست و در نهايت آنچه تعيينكننده است اقتصاد است . پس شما برای
اقتصاد نقش بيشتری قائل هستيد . بالاخره علت اصلی را اقتصاد میدانيد و
آنها را فرعی ، اين را زيربنا میگوييد آن را روبنا ، يعنی روبنا اگر
متزلزل باشد بر زيربنا اثری نمیگذارد . شما اگر آن طبقه بالا را خراب
كنيد خراب كردهايد ولی اگر طبقه پايين تكان بخورد جبرا طبقه بالا تكان
میخورد . اگر اين پايههايی كه در زيرزمين هست تكان بخورند نمیشود كه
ديوار شكاف برندارد . اين قهرا روی آن اثر میگذارد . اگر شما قائل به
تاثير متقابل هستيد پس كلمه " زيربنا " را برداريد . پس چرا در عين
حال میگوييد اين زيربناست و آن روبنا ولی روبنا هم روی زيربنا اثر
میگذارد ؟ اگر تاثير متقابل است چرا اين زيربنا باشد آن روبنا ؟ هيچكدام
زيربنا نيستند هيچكدام هم روبنا نيستند . هر كدام زيربنای ديگری و روبنای
ديگری است .
اين مطلب با توجه به همه حرفهايی كه در اينجا گفتهاند توجيه صحيحی
نيافته است . توجه داشته باشيم كه اين ، ايرادی نيست كه بعد از ماركس
به او گرفته باشند ، ايرادی بوده است كه خود ماركس و انگلس به گفتههای
خودشان گرفتهاند . حتی تعبير كردند كه ما به نحو افراط راجع به زيربنا
بودن اقتصاد بحث كرديم . در آن جريان معروف كه ماركس با عدهای از
ماركسيستها طرف شده بود و داشت از نظر خودش عدول میكرد ، درباره همين
مساله يعنی تاثير روبناها بر زيربنا بحث میكرد . آنها از او قبول
نمیكردند ، بعد او گفت كه من به اندازه شما ماركسيست نيستم ، يا
|