نظام عرضی
علاوه بر نظام طولی كه ترتيب موجودات را از لحاظ فاعليت و خالقيت و ايجادپاورقی : . 1 صافات / . 164 . 2 برای تفصيل بيشتر به كتاب " اصول فلسفه و روش رئاليسم " مقاله هشتم و نهم مراجعه شود .
اينگونه افراد پيش خود فكر میكنند همانطور كه هيچ مانعی نيست كه فلان
رئيس ، مرؤوس باشد و مرؤوس ، رئيس ، چرا نبايد گوسفند بجای انسان ، و
انسان بجای گوسفند باشد ؟ چرا آن را گوسفند و اين را انسان قرار داد ؟
نمیدانند كه چنين چيزی محال است ، زيرا علت بودن علتی برای معلولی
معين ، و معلول واقع شدن معلولی برای علتی معين ، جعلی و قراردادی نيست
. اگر " الف " علت است از برای " ب " ، به خاطر خصوصيتی است كه
در ذات " الف " وجود دارد و آن را علت " ب " ساخته است ، و نيز
" ب " كه معلول " الف " است خصوصيتی دارد كه به خاطر آن ، مربوط
با " الف " گشته است ، و اين خصوصيت ، چيزی جز نحوه وجود آنها نيست
، و به همين دليل ، آن خصوصيت ، امری واقعی است نه اعتباری و عارضی و
قابل انتقال . عليهذا ارتباط هر علت با معلول خودش و ارتباط هر معلول
با علت خودش از ذات علت و ذات معلول بر میخيزد ، معلول به تمام ذات
خود مرتبط با علت است و علت نيز به تمام ذات خود منشأ صدور معلول
است .
از اينجا - همانطوری كه قبلا اشاره كرديم - روشن میگردد كه مرتبه هر
وجودی عين ذات او است و تخلف ناپذير است . درست مانند مراتب اعداد
. در يك صف اتوبوس ، افراد را میتوان عقب و جلو كرد ، ولی مراتب
اعداد را نمیتوان عقب و جلو كرد ، عدد پنج كه رتبهاش بعد از عدد چهار
قرار دارد ممكن نيست قبل از آن قرار بگيرد . قبل از عدد چهار ، جز عدد
سه چيزی نمیتواند باشد ، حتی اگر آن را پنج هم بناميم ، فقط نام را عوض
كردهايم و محال است كه واقعيت آن را عوض كنيم .
بين همه موجودات جهان چنين نظامی ذاتی و عميق برقرار است . اين جمله
قرآن كريم درباره فرشتگان كه میگويد : « و ما منا الا له مقام معلوم »( 1
) " نيست از ما كسی مگر آنكه مقام معلومی دارد " درباره همه موجودات
صادق است . هر چيزی جای خاصی دارد و فرض آن در غير جای خودش مساوی با
از دست دادن ذات آن است و خلف است ( 2 ) .
نظام عرضی علاوه بر نظام طولی كه ترتيب موجودات را از لحاظ فاعليت و خالقيت و ايجادپاورقی : . 1 صافات / . 164 . 2 برای تفصيل بيشتر به كتاب " اصول فلسفه و روش رئاليسم " مقاله هشتم و نهم مراجعه شود . |