قانون چيست ؟

از آنچه تا كنون گفته شد دانستيم كه پديده‏های جهان ، محكوم يك سلسله‏
قوانين ثابت و سنتهای لا يتغير الهی می‏باشند ، و به تعبير ديگر ، خدا در
جهان ، شيوه‏های معينی دارد كه گردش كارها را هرگز بيرون از آن شيوه‏ها
انجام نمی‏دهد .
اكنون بنگريم قانون چيست ؟ و سنت به چه معنی است ؟ آيا سنت و قانون‏
الهی از نوع قوانين موضوعه است و از قبيل تعهدات و قراردادهای اجتماعی‏
و التزامات ذهنی است ؟ يا آنكه مخلوق خاصی است كه خدا او را آفريده‏
است ؟ يا هيچيك از اين دو تعبير درباره سنت و قانون الهی صحيح نيست ؟
و در هر صورت آيا ممكن است خدا سنت خود را نيافريند يا قرار ندهد ؟
چرا تغيير قانون و سنت خدا غير ممكن است ؟
در پاسخ می‏گوييم : سنت و قانون ، چيزی نيست كه آفرينش خاص و خلقت‏
جداگانه ای به آن تعلق بگيرد . قانون ، يك مفهوم كلی و انتزاع ذهنی است‏
و در خارج به شكل كليت و قانون بودن وجود ندارد . آنچه در خارج وجود
دارد همان نظام علت و معلول و درجات و مراتب وجود است كه در ذهن ما
تجريد می‏يابد و انتزاع می‏شود و به صورت " قانون " منعكس می‏گردد .
هستی درجاتی دارد و هر درجه آن موقعيت ثابت و مشخصی دارد . تصور ندارد
كه علتی موقعيت خاص خود را به ديگری بسپارد و يا معلولی از جای خود نقل‏
مكان كند ، و همين حقيقت است كه اينگونه تعبير می‏شود : جهان قانون دارد
.
پس قانون آفرينش ، يك قرارداد و اعتبار نيست ، زيرا از چگونگی هستی‏
اشياء انتزاع شده است ، و به همين دليل ، تبديل و تغيير برای آن نيز
محال است .

استثناها

آيا قوانين آفرينش ، استثناء پذير است ؟ آيا معجزه‏ها و كارهای خارق‏
العاده ، نقض سنت خدا است ؟
پاسخ در هر دو مورد ، منفی است . نه قوانين آفرينش استثناء پذير است‏
و نه كارهای خارق العاده استثناء در قوانين آفرينش است .
اگر تغييراتی در سنتهای جهان مشاهده می‏شود آن تغييرها معلول تغيير
شرايط است و بديهی است كه هر سنتی در شرايط خاص جاری است و با تغيير
شرايط ،