قضاوت می‏كند يعنی هنگامی كه بين او و شخص ديگری در موضوعی اختلاف است‏
، ممكن است كه در عمل به سخن آن شخص تن ندهد و حق او را پايمال كند اما
همينكه در كاری كه كرده است فكر می‏كند ، می‏بيند كه در اندرونش قوه‏ای‏
است كه او را ملامت می‏كند يعنی می‏بيند كه خودش پيش خودش شرمنده است‏
. اين چه حسابی است كه گاهی انسان پيش خودش شرمنده است ؟
می‏گويند بچه باهوشی داخل اطاق خلوتی شد . ديد يك گلابی در آنجا هست .
آمد بيرون و گلابی را نخورد . يكی پرسيد در اطاق كسی بود ؟ گفت نه . گفت‏
پس چرا گلابی را نخوردی ؟ گفت خودم كه بودم . اين ، حساب وجدان است .
قرآن وجدان را تعبير می‏فرمايد به « النفس اللوامه »( 1 ) نفس ملامتگر
كه صاحبش را ملامت می‏كند . يعنی قوه‏ای در وجود انسان هست كه وقتی انسان‏
كاری را انجام می‏دهد با خود انسان حرف می‏زند و او را ملامت می‏كند : ای‏
دل غافل چرا من چنين كاری را مرتكب شدم ، عجب كار بدی كردم ! روی من‏
سياه است و از اين حرفها . حالا آيا می‏شود گفت بشر صاحب چنين قوه‏ای‏
نيست ؟ بالضروره هست . تمام مردم دنيا از وجدان حرف می‏زنند . ( حتی‏
همان كسانی كه به خدا معتقد نيستند ، نمی‏توانند درباره خودشان اين سخن را
بگويند كه ما نسبت به حقيقت هيچ شيفتگی نداريم . ) می‏گويند طرفدار
حقيقت هستيم ولو برضرر خودمان باشد . چون ما انسانيم ، انصاف

پاورقی :
1 - سوره قيامت ، آيه 2 : لا اقسم بالنفس اللوامه »