4 توحيد در عبادت

مراتب سه گانه‏ای كه در بالا گفته شد توحيد نظری و از نوع شناختن است ،
اما توحيد در عبادت ، توحيد عملی و از نوع " بودن " و " شدن " است‏
. آن مراتب توحيد ، تفكر و انديشه راستين است و اين مرحله از توحيد "
بودن " و " شدن " راستين . توحيد نظری بينش كمال است و توحيد عملی‏
جنبش در جهت رسيدن به كمال . توحيد نظری پی‏بردن به " يگانگی " خداست‏
و توحيد عملی " يگانه شدن " انسان است . توحيد نظری " ديدن " است و
توحيد عملی " رفتن " .
پيش از آنكه توحيد عملی را شرح دهيم لازم است نكته‏ای را درباره توحيد
نظری تذكر دهيم . آيا توحيد نظری يعنی شناختن خدا به يگانگی ذات و
يگانگی ذات و صفات و يگانگی در فاعليت ، ممكن است يا غير ممكن ؟ و به‏
فرض امكان ، آيا اين شناختنها در سعادت بشر تاثيری دارد ، يا هيچ‏
ضرورت و لزومی ندارد و در ميان مراتب توحيد آنچه مفيد است توحيد عملی‏
است و بس ؟
ممكن بودن يا ناممكن بودن اين شناختها را ما در كتاب اصول فلسفه و
روش رئاليسم مورد بحث قرار داده‏ايم ، اما اينكه آيا سعادت بخش است‏
يا بيهوده ، بستگی دارد به نوع شناخت ما از انسان و از سعادت . او موج‏
افكار مادی درباره انسان و هستی سبب شده كه حتی معتقدان به خدا مسائل‏
معارف الهی را بی‏فايده و بيهوده تلقی كنند و نوعی ذهن گرايی و گريز از
عينيت گرايی بشمارند ، ولی يك نفر مسلمان كه بينشش درباره انسان اين‏
است كه واقعيت