4 توحيد در عبادت
مراتب سه گانهای كه در بالا گفته شد توحيد نظری و از نوع شناختن است ، اما توحيد در عبادت ، توحيد عملی و از نوع " بودن " و " شدن " است . آن مراتب توحيد ، تفكر و انديشه راستين است و اين مرحله از توحيد " بودن " و " شدن " راستين . توحيد نظری بينش كمال است و توحيد عملی جنبش در جهت رسيدن به كمال . توحيد نظری پیبردن به " يگانگی " خداست و توحيد عملی " يگانه شدن " انسان است . توحيد نظری " ديدن " است و توحيد عملی " رفتن " . پيش از آنكه توحيد عملی را شرح دهيم لازم است نكتهای را درباره توحيد نظری تذكر دهيم . آيا توحيد نظری يعنی شناختن خدا به يگانگی ذات و يگانگی ذات و صفات و يگانگی در فاعليت ، ممكن است يا غير ممكن ؟ و به فرض امكان ، آيا اين شناختنها در سعادت بشر تاثيری دارد ، يا هيچ ضرورت و لزومی ندارد و در ميان مراتب توحيد آنچه مفيد است توحيد عملی است و بس ؟ ممكن بودن يا ناممكن بودن اين شناختها را ما در كتاب اصول فلسفه و روش رئاليسم مورد بحث قرار دادهايم ، اما اينكه آيا سعادت بخش است يا بيهوده ، بستگی دارد به نوع شناخت ما از انسان و از سعادت . او موج افكار مادی درباره انسان و هستی سبب شده كه حتی معتقدان به خدا مسائل معارف الهی را بیفايده و بيهوده تلقی كنند و نوعی ذهن گرايی و گريز از عينيت گرايی بشمارند ، ولی يك نفر مسلمان كه بينشش درباره انسان اين است كه واقعيت