پاورقی : . 1 همان مأخذ ، ص 37 و . 38
و مقابله با مسير تاريخ خواهد بود . . . اقدام كردن در جهت سازگار با
اين دادهها به معنای حركت در جهت تاريخ و قرار گرفتن در مسير تاريخ
است ، اما اين سؤال مطرح خواهد شد كه آزادی چه میشود ؟ مكتب ماركس
پاسخ میدهد كه آزادی عبارت خواهد بود از آگاهی يافتن فرد به ضرورت
تاريخی و به مسير جمعی كه وی به سوی آن كشانيده میشود " ( 1 ) .
بديهی است كه اين گفتهها مشكلی را حل نمیكند . سخن در رابطه انسان با
شرايط تاريخی است كه آيا انسان حاكم بر شرايط تاريخی است و میتواند به
آنها جهت بدهد و يا جهت آنها را تغيير دهد يا نه ؟ اگر انسان قادر
نيست كه به تاريخ جهت بدهد و يا جهت تاريخ را تغيير دهد ، پس قهرا
اگر خودش در جهت تاريخ قرار گيرد میتواند به بقای خود ادامه دهد و بلكه
تكامل يابد ، و اگر در خلاف جهت تاريخ قرار گيرد قهرا نابود میشود .
اكنون اين پرسش مطرح است كه آيا انسان در قرار گرفتن و قرار نگرفتن در
جهت تاريخ آزاد است يا مجبور ؟ و آيا بنابراصل تقدم جامعه بر فرد و
اينكه وجدان و شعور و احساس فرد يكسره ساخته شرايط اجتماعی و تاريخ ،
مخصوصا شرايط اقتصادی است جايی برای آزادی باقی میماند ؟ وانگهی "
آزادی همان آگاهی به ضرورت است " يعنی چه ؟ آيا فردی كه در يك سيل
بنيان كن قرار گرفته و آگاهی كامل دارد كه ساعتی بعد سيل او را تا اعماق
دريا فرو خواهد برد و يا فردی كه از قلهای بلند پرت شده و آگاهی دارد كه
به حكم ضرورت قانون ثقل
پاورقی : . 1 همان مأخذ ، ص 37 و . 38 |