مقدرات حتمی يعنی مقدراتی كه در چنگ علل و شرايطی هستند كه آن علل و
شرايط وجود پيدا میكنند ، و اما مقدرات غير حتمی يعنی مقدراتی كه در
دست علل و شرايطی میباشند كه زمينه وجود برای آنها پيدا نمیشود .
فرض كنيم شخص معينی از لحاظ ساختمان جسمی استعداد دارد كه اگر حفظ
الصحه را رعايت كند صد و پنجاه سال عمر كند ، ولی اگر رعايت نكند عمر
او به نصف تقليل پيدا میكند . مقدر او چنين است كه اگر رعايت حفظ
الصحه بكند صد و پنجاه سال عمر كند و اگر نكند هفتاد و پنج سال ، آنگاه
آن شخص رعايت نكرد و در هفتاد و پنج سالگی مرد . پس برای اين شخص دو
عمر تقدير شده و هر دو مشروط بوده است ، ولی شرط يكی محقق شده و شرط
ديگری تحقق نيافته است .
آن تقديری كه شرطش واقع شده و صورت واقع به خود گرفته قضا و قدر حتمی
است و آنكه شرطش واقع نشده قضا و قدر غير حتمی است .
در مقام تمثيل ، اين دو تقدير مانند دو قانون است درباره يك نفر در
زمينه دو شرط مختلف . مثلا قانون حكم میكند اگر متهم به جرم خود اقرار
كند ، مجازات مربوط اجرا شود و اگر اقرار نكند و دلايل ديگری هم عليه او
نباشد ، آزاد گردد . حالا اگر متهم اقرار كرد قهرا مجازات میشود . قانون
از جنبه اينكه اگر اقرار كرد بايد مجازات شود درباره اين شخص قطعيت و
حتميت پيدا كرده است و از جنبه اينكه اگر اقرار نكرد و علیالفرض دليل
ديگری هم در كار نيست بايد آزاد شود ، قطعيت و حتميت پيدا نكرده است
.
مطابق اين تفسير ، مقصود از قطعيت و حتميت در اينجا وجود
|