قضا و قدر
" قضا " به معنی حكم و قطع و فيصله دادن است . قاضی را از اين جهت قاضی میگويند كه ميان متخاصمين حكم میكند و به كار آنها فيصله میدهد . در قرآن كريم اين كلمه زياد استعمال شده ، چه در مورد بشر و چه در مورد خدا و چه در مورد قطع و فصل قولی كه سخنی موجب قطع و فصلی بشود و چه در مورد قطع و فصل عملی و تكوينی كه حقيقتی از حقايق موجب قطع و فصل گردد . " قدر " به معنی اندازه و تعيين است . اين كلمه نيز به همين معنی در قرآن كريم زياد استعمال شده است . حوادث جهان از آن جهت كه وقوع آنها در علم و مشيت الهی قطعيت و تحتم يافته است ، مقضی به قضای الهی میباشند و از آن جهت كه حدود و اندازه و موقعيت مكانی و زمانی آنها تعيين شده است ، مقدر به تقدير الهی میباشند . حكما و متكلمين در اين زمينه اصطلاحات و بيانات خاصی دارند و چون مربوط است به مسأله علم باری تعالی و مراتب علم باری و آنها نيز بستگی دارد به مسائل زيادی از آن جمله تحقيق در عوالم كلی وجود ، ما در اين مقاله وارد بحث آنها نمیشويم . حاجی سبزواری در منظومه معروف خود میگويد :اذ يكشف الاشياء مرات له |
فذا مراتب يبان علمه |
عنايه و قلم لوح قضا |
و قدر سجل كون يرتضی |