سيستم اخلاقی اسلام را ضعيف و انحطاط آور بدانند ، ممكن هم هست افرادی‏
قوانين اجتماعی اسلامی را عامل انحطاط مسلمين بخوانند .
اتفاقا ، هم پاره‏ای از افكار و معتقدات اسلامی و هم برخی از مبانی اخلاق‏
اسلامی و هم بعضی قوانين و مقررات اجتماعی اسلامی مورد اين اتهام واقع‏
شده‏اند .
همچنين در بخش مسلمين و بخش عوامل بيگانه ، فصلهای متعدد و گوناگونی‏
است كه همه بايد مورد بررسی قرار گيرد .
در ميان افكار و معتقدات اسلامی ، مسائل ذيل مورد اين اتهام واقع‏
شده‏اند :
. 1 اعتقاد به سرنوشت و قضا و قدر
. 2 اعتقاد به آخرت و تحقير زندگی دنيا
. 3 شفاعت
. 4 تقيه
. 5 انتظار فرج
از پنج مسأله بالا سه مسأله اول مشترك ميان شيعه و سنی است و دو مسأله‏
آخر تقريبا از مختصات شيعه است .
گاهی گفته می‏شود سر انحطاط مسلمين اعتقاد عميقی است كه به سرنوشت و
قضا و قدر دارند ، و گاهی گفته می‏شود اهتمام عظيم اسلام به امر آخرت و
جهان ابدی و ناچيز شمردن زندگانی دنيا فكر مسلمين را از توجه جدی به‏
مسائل زندگی منصرف كرده است ، و گاهی گفته می‏شود اعتقاد به شفاعت - كه‏
در تمام ادوار تاريخ اسلامی ، اين اعتقاد وجود داشته است ( جز افراد
معدودی و اخيرا دسته مخصوصی ) - مسلمانان را نسبت به گناهان كه فلسفه‏
گناه بودن آنها تأثير سوء آنهاست در سعادت ، لاقيد كرده است و مسلمان‏
با اتكای به شفاعت ، از هيچ رذيله و جرمی امتناع ندارد .