حتمی و غير حتمی

در آثار و روايات دينی و در اشارات قرآنی ، از قضا و قدر حتمی و قضا
و قدر غير حتمی ياد شده است و چنين می‏نمايد دو گونه قضا و قدر است :
حتمی و غيرقابل تغيير ، غير حتمی و قابل تغيير .
اين پرسش پيدا می‏شود كه معنی قضا و قدر غير حتمی چيست ؟ اگر حادثه‏
خاصی را در نظر بگيريم ، يا علم ازلی حق و اراده او به آن حادثه تعلق‏
گرفته است يا نگرفته است ، اگر تعلق نگرفته است ، پس قضا و قدر در
كار نيست ، اگر تعلق گرفته است ، حتما بايد واقع شود ، والا لازم می‏آيد
علم حق با واقع مطابقت نكند و لازم می‏آيد تخلف مراد از اراده حق ، كه‏
مستلزم نقصان و ناتمامی ذات حق است .
به بيان جامع تر ، قضا و قدر در واقع عبارت است از انبعاث و سرچشمه‏
گرفتن همه علل و اسباب از اراده و مشيت و علم حق كه علةالعلل است و به‏
اصطلاح ، قضا عبارت است از علم به نظام احسن كه منشأ و پديد آورنده آن‏
نظام است .
و الكل من نظامه الكيانی
ينشأ من نظامه الربانی
و از طرفی چنانكه می‏دانيم قانون عليت عمومی ، ضرورت و حتميت را
ايجاب می‏كند . لازمه قانون عليت اين است كه وقوع حادثه‏ای در شرايط
مخصوص مكانی و زمانی خودش قطعی و حتمی و غير قابل تخلف بوده باشد ،
همان طور كه واقع نشدن او در غير آن شرايط نيز حتمی و تخلف ناپذير است‏
. علوم ، قطعيت خود را مديون