پاورقی : . 1 رجوع شود به جلد سوم اصول فلسفه و روش رئاليسم .
آنچه در اين مقاله میتوان بحث كرد ، اين است كه به طور كلی درباره
حوادثی كه در جهان واقع میشود سه گونه میتوان نظر داد :
يكی اينكه بگوييم حوادث با گذشته خود هيچ گونه ارتباطی ندارد ، هر
حادثه در هر زمان كه واقع میشود مربوط و مديون اموری كه بر او تقدم دارند
( چه تقدم زمانی و چه غير زمانی ) نيست ، نه اصل وجود او به امور قبلی
مربوط و متكی است و نه خصوصيات و شكل و مختصات زمانی و مكانی و اندازه
و حدود او مربوط به گذشته است و در گذشته تعيين شده است .
البته با اين فرض ، سرنوشت معنی ندارد . سرنوشت هيچ موجودی قبلا ،
يعنی در مرتبه وجود يك موجود ديگر ، تعيين نمیشود ، زيرا رابطه وجودی
ميان آنها نيست . مطابق اين نظر بايد اصل عليت را يكسره انكار كنيم و
حوادث را با گزاف و اتفاق و صورت غير علمی توجيه كنيم .
اصل عليت عمومی و پيوند ضروری و قطعی حوادث با يكديگر و اينكه هر
حادثهای تحتم و قطعيت خود را و همچنين تقدر و خصوصيات وجودی خود را از
امری يا اموری مقدم بر خود گرفته است ، امری است مسلم و غير قابل انكار
. اصل عليت و اصل ضرورت علی و معلولی و اصل سنخيت علی و معلولی را از
اصول متعارفه همه علوم بشری بايد شمرد ( 1 ) .
نظر ديگر اينكه برای هر حادثه علت قائل بشويم ، ولی نظام اسباب و
مسببات را و اينكه هر علتی معلولی خاص ايجاب میكند و
پاورقی : . 1 رجوع شود به جلد سوم اصول فلسفه و روش رئاليسم . |