پاورقی : 1 - تاريخ تمدن ، ج / 11 ص . 42
و هميشگی دانسته است ، مطلبی است كه در ضمن اين سلسله مباحث در جای
مناسبی طرح خواهد شد .
منحصر به آقای واشنگتن ارونگ نيست ، به نوشته هر نويسنده غربی ، حتی
آنهايی كه تا حدی بیغرضی خود را نشان دادهاند ، در اين زمينه برخوردهايم
شبيه اين اظهار نظر را ديدهايم . همه آنها اسلام را يك مسلك جبری
میدانند ، چيزی كه هست بعضی از آنها اين عقيده را دخيل در انحطاط مسلمين
ندانستهاند و بعضی ديگر دخيل دانسته بلكه عامل اصلی شمردهاند .
ويل دورانت در تاريخ تمدن پس از آنكه به مضمون آياتی از قرآن در
زمينه علم و مشيت الهی اشاره میكند و میگويد جبريگری از لوازم تفكر
اسلامی است ، میگويد :
" در نتيجه اين اعتقاد ، مؤمنان سختترين مشكلات زندگی را با قلبی
مطمئن تحمل میكردند ، ولی همين عقيده در قرون اخير مانع پيشرفت عربان شد
و انديشه آنها را از كار انداخت " ( 1 ) .
اما گوستاولوبون معتقد است كه اعتقاد به تقدير و جبر ، تأثيری در
انحطاط مسلمين نداشته است و علل انحطاط مسلمين را در جاهای ديگر بايد
جستجو كرد .
اول در نظر داشتم همه مطالب مربوط به عظمت و انحطاط مسلمين را در
مقدمه اين رساله ذكر كنم ، ولی بعد ، از اين فكر منصرف شدم و تصميم
گرفتم آن مطالب را مستقلا رسالهای قرار داده و در صدر اين سلسله مباحث
قرار دهم ، زيرا ديدم اگر همه مطالب لازم نوشته شود ، مفصل خواهد شد و
مقدمه از اصل كتاب طولانیتر میگردد ، و اگر رعايت اختصار شود به صورت
ناقص درخواهد آمد . لهذا ترجيح دادم
پاورقی : 1 - تاريخ تمدن ، ج / 11 ص . 42 |