پاورقی : . 1 مجمع البحرين ، ماده سبب .
به عنوان عاملی در مقابل ساير عوامل جهان - ولی قویتر و نيرومندتر از
آنها - ذكر شده است و اين با آنچه در گذشته گفته شد كه قضای الهی هيچ
چيزی را جز از مجرای علل و اسباب خود ايجاب نمیكند و در زبان حديث نيز
تأييد شده ، منافات دارد .
در حديث است :
« ابی الله ان يجری الامور الا باسبابها - يا ابی الله ان يجری الاشياء الا
باسباب - فجعل لكل شیء سببا و لكل سبب شرحا و جعل لكل شرح علما و جعل
لكل علم بابا ناطقا » ( 1 ) .
خداوند امتناع دارد كه امور عالم را جاری كند مگر از طريق وسائط و
اسبابی . خداوند برای هر چيز سببی و برای هر سبب حكمتی و برای هر حكمتی
دانشی و برای هر دانشی دروازه گويايی قرار داده است .
اشكال ديگر اينكه آنچه در اين بيانات آمده با عموميت قضا و قدر ، با
اينكه هيچ چيزی خارج از حوزه قضا و قدر نيست و قرآن كريم - چنانكه در
گذشته ياد كرديم - با كمال صراحت آن را تأييد میكند ، منافات دارد .
اگر همه چيز و همه جريانات به قضا و قدر الهی است ، پس لحظهای نيست
كه قضا و قدر الهی نباشد . پس " اگر قضا و قدر بيايد " يعنی چه ؟ پس
گذشته از اينكه مضمون احاديث و ابيات بالا با اصل عليت عمومی مناقض
است با عموميت قضا و قدر نيز مناقض است ، میرساند كه قضا و قدر الهی
در مواقع
پاورقی : . 1 مجمع البحرين ، ماده سبب . |