عوامل معنوی
در مثالهای گذشته آنچه راجع به علل و اسباب و عوامل مؤثر
تفسير ديگر اينكه قضا و قدر حتمی آن است كه از طرف خداوند تأكيد و
ايجاب شده است كه حتما بايد واقع شود و حتما هم واقع خواهد شد ، ولی
قضا و قدر غير حتمی آن است كه اراده خداوند نسبت به او بیطرف و
بیتفاوت است و يا بیتفاوت نيست اما الزام و ايجابی هم در كار نيست ،
همان طور كه احكام تكليفی از اين قبيل است : گاهی يك چيز از طرف آمر و
مقنن حتم و ايجاب میشود ( وجوب ) و گاهی آمر و مقنن نسبت به چيزی
بیطرف است ، از نظر او تفاوتی نيست كه آن كار صورت بگيرد يا صورت
نگيرد ( اباحه ) و گاهی آمر طرف وقوع يا عدم وقوع را ترجيح میدهد ، اما
الزام و ايجاب نمیكند ( استحباب يا كراهت ) .
در امور تكوينی نيز همين طور است ، گاهی ايجاب و الزام است و آن قضا
و قدر حتمی است ، و گاهی بیطرف است و يا آنكه يك طرف ( وقوع يا عدم
وقوع ) ترجيح دارد اما الزام و ايجابی در كار نيست و آن قضا و قدر غير
حتمی است .
اين تفسير ، غير علمیترين تفسير اين مطلب است . اين نفی قضا و قدر
است ، زيرا محال است كه اراده حق نسبت به حادثه خاصی بیطرف و
بیتفاوت باشد و يا بیطرف نباشد ولی ايجاب نكند ، همان طوری كه محال
است حادثهای از قانون عليت مستثنی باشد و يا تحت قانون عليت باشد اما
ضرورت و ايجاب در كار نباشد . قياس گرفتن حقايق تكوينی به امور عرفی و
قراردادی درست نيست .
عوامل معنوی در مثالهای گذشته آنچه راجع به علل و اسباب و عوامل مؤثر |