ميلها و هواهای نفسانی
انسان اگر بخواهد صحيح قضاوت كند بايد در مورد مطلبی كه میانديشد كاملا بی طرفی خود را حفظ كند ، يعنی كوشش كند كه حقيقت خواه باشد و خويشتن را تسليم دليلها و مدارك نمايد ، درست مانند يك قاضی كه روی پروندهای مطالعه میكند ، بايد نسبت به طرفين دعوا بی طرف باشد قاضی اگر تمايل شخصی به يك طرف داشته باشد به طور ناخود آگاه دلائلی كه برای آن طرف است نظرش را بيشتر جلب میكند و دلائلی كه له طرف ديگر و عليه اين طرف است خودبخود از نظرش كنار میرود و همين موجب اشتباه قاضی میگردد . انسان در تفكرات خود اگر بی طرفی خود را نسبت به نفی يا اثبات مطلبی حفظ نكند و ميل نفسانيش به يك طرف باشد ، خواهناخواه و بدون آنكه خودش متوجه شود عقربه فكرش به جانب ميل و خواهش نفسانيش متمايل میشود اين است كه قرآن هوای نفس را نيز مانند تكيه بر ظن و گمان يكی از عوامل لغزش میشمارد . در سوره النجم میفرمايد : « ان يتبعون الا الظن و ما تهوی الانفس »( 1 ) . پيروی نمیكنند مگر از گمان و از آنچه نفسها خواهش میكنند .شتابزدگی
هر قضاوت و اظهار نظری مقداری معين مدارك لازم دارد و تا مدارك به قدر كافی در يك مساله جمع نشود هرگونه اظهار نظر ،پاورقی : . 1 نجم : . 23