پاورقی : . 1 . Copernic
تحت اين قوانين در میآيند صرفا مخلوق خود ذهن است ، ممكن است در واقع
و نفسالامر قوانين ديگری بر اشياء حكومت كند " .
بيان كانت در اينجا مفصل است . از جمله اين قوانين به عقيده كانت
قانون عليت و معلوليت است . كانت درباره اين قانون میگويد :
" رابطه علت و معلول ساخته عقل ماست ، در عالم حقيقت معلوم نيست
ترتب معلول بر علت واجب باشد " .
خلاصه آنكه جز يك عده آثار متغير و جزئی و متفرق و پراكنده كه به وسيله
حواس وارد ذهن میشوند آنچه ما درباره جهان خارج ادراك میكنيم به وسيله
يك عده معلومات و مفاهيم و قوانينی است كه ذهن ما از خود ساخته است و
ما را مجبور میكند كه جهان را با اين اشكال و صور و تحت اين قواعد و
قوانين ادراك كنيم و البته كانت در اطراف اين مفاهيم و اين قوانين و
كيفيت و منشأ و ترتيب پيدايش آنها بحثهای مفصل دارد .
مرحوم فروغی میگويد :
" حكيم مزبور ( كانت " میگويد در تحقيق اين مسأله من روش را از
آنچه فيلسوفان ديگر داشتهاند تغيير دادم و مانند كپرنيك ( 1 ) در امر
هيأت عالم عمل كردم كه او ديد با اين فرض كه ما مركز جهان باشيم و
خورشيد و سيارات گرد ما بچرخند مشكلات پيش میآيد ، پس فرض را معكوس
كرد كه خورشيد مركز باشد و ما گرد او بچرخيم ، ديد مشكلات به خوبی حل شد
. من هم ديدم تاكنون ما معتقد بودهايم كه اشياء اصلاند و ذهن ما ادراك
خود را تابع حقيقت آنها میكند يعنی بر آنها منطبق مینمايد ، از اينرو
مشكل پيش آمده است كه درباره اشياء بيرون از ذهن چگونه با معلومات
قبلی ( فطری ) میتوان احكام تركيبی ( احكامی كه موضوع و محمول در آنها دو
مفهوم مختلف هستند ) ترتيب داد ؟ پس من فرض كردم كه ذهن ما اشياء را
بر ادراك خود منطبق میكند يعنی كاری نداريم به اينكه ادراك ذهن ما با
حقيقت اشياء مطابق هست يا نيست ، چون آن را نمیتوانيم بدانيم ، آنچه
میدانيم اين است كه ما اشياء را آنچنان درمیيابيم كه ادراك ذهن ما
اقتضا دارد ، پس به اين روش مشكل حل شد " .
پاورقی : . 1 . Copernic |