پاورقی : > معروف را ( در يك رودخانه دو دفعه نمیتوان وارد شد ) از هراكليد نقل میكند میگويد : " هراكليد متوجه تأثير مفهوم جريان در مفهوم رودخانه شده است " . ولی حقيقت اين است كه هيچيك از حكمای قديم يونان و حكمای دوره اسلامی و حكمای جديد اروپا در اين قسمت با طرفداران ماترياليسم ديالكتيك شريك نيستند . از دانشمندان جديد اروپا فقط هگل ( نيمه دوم قرن هجدهم و نيمه اول قرن نوزدهم ميلادی ) را میتوان نام برد كه چنين عقيدهای داشته است ، و از دانشمندان دوره اسلامی تنها محقق جلالالدين دوانی ( قرن دهم هجری ) عقيده خاصی درباب علم دارد كه همين نتيجه را میدهد . اشتباه اساسی ماترياليسم ديالكتيك هم همين جاست . اين آقايان گمان كردهاند كه اگر يك مفهوم ، حقيقت و مطابق با واقع باشد بايد خاصيت مصداق خود را داشته باشد و چون مصداقهای خارجی خاصيت تكامل و تأثير متقابل را دارند عين اين دو خاصيت بايد در مفاهيم ذهنی موجود باشد و الا با واقع مطابق نخواهند بود ، غافل از اينكه اگر بنا شود مفهوم ، خاصيت مصداق خود را داشته باشد بايد تمام خاصيتهای او را داشته باشد و در اين صورت اين مفهوم ، مفهوم شی خارجی نيست ، بلكه خود يك واقعيتی است در عرض آن واقعيت و ساير واقعيتهای طبيعت . كسانی كه به منطق و فلسفه قديم - كه اين آقايان آنها را كهنه و جامد میخوانند - آشنايی دارند میدانند كه در مبحث معروف " وجود ذهنی " كه از غامضترين و پيچيدهترين مسائل است ، شبهه معروفی هست كه اساس آن شبهه با اين اشتباهی كه ماترياليسم ديالكتيك درباب حقيقت دچار آن شده است يكی است . آن شبهه اين است : اگر عين ماهيت معلوم در ذهن موجود شود يعنی اگر مفهوم ذهنی ، حقيقت و مطابق با واقع باشد ناچار بايد تصورات ذهنی مصداق ماهيت معلوم باشند و قهرا تمام خواص و آثاری كه ساير مصاديق دارند داشته باشند ، مثلا اگر يك جوهری از جواهر يا >