و نيز علم با تقسيم دومی منقسم می‏شود به جزئی و كلی ، چه اگر قابل‏
انطباق به بيشتر از يك واحد نبوده باشد " جزئی " است ، مانند اين‏
گرمی كه حس می‏كنم و اين انسان كه می‏بينم ، اگر قابل انطباق به بيشتر از
يك فرد بوده باشد " كلی " است ، چون مفهوم انسان و مفهوم درخت كه به‏
هر انسان و درخت مفروض قابل انطباق هستند .
علم كلی پس از تحقق علم به جزئيات می‏تواند تحقق پيدا كنند ، يعنی ما
نمی‏توانيم مثلا انسان كلی را تصور نماييم مگر اينكه قبلا افراد و جزئياتی‏
چند از انسان را تصور كرده باشيم .
زيرا اگر چنانچه ما می‏توانستيم كلی را بدون هيچ‏گونه يگانگی و رابطه‏ای‏
با جزئيات خودش تصور كنيم نسبت كلی مفروض به جزئيات خودش و غير
آنها متساوی بود يعنی يا به همه چيز منطبق می‏شد يا به هيچ چيز منطبق‏
نمی‏شد با اينكه ما مفهوم انسان را مثلا ، پيوسته به جزئيات خودش تطبيق‏
نموده و به غير جزئيات خودش قابل انطباق نمی‏دانيم ، پس ناچار يك نوع‏
رابطه‏ای ميان تصور انسان كلی و تصور جزئيات انسان موجود بوده و نسبت‏
ميانشان ثابت و غير قابل تغيير می‏باشد .
و همين بيان را می‏توان ميان صورت خيالی و صورت محسوسه جاری ساخت ( 1
) زيرا اگر چنانچه يك نوع يگانگی و رابطه‏ای ميان صورت خيالی كه بدون‏
توسيط حواس تصور می‏كنيم و ميان صورت محسوسه همان تصور خيالی موجود نبود
می‏بايست هر صورت خيالی به هر صورت حسی منطبق شود ( هر چه باشد ) و يا
به هيچ چيز منطبق نشود با اينكه صورت خيالی فردی را كه تصور می‏كنيم تنها
به صورت محسوسه همان فرد منطبق بوده و بجز وی با چيز ديگر هرگز تطابق‏
ندارد .
پس يك نوع رابطه حقيقی ميان صورت محسوسه و صورت متخيله ، و ميان‏
صورت متخيله و مفهوم كلی ، و ميان صورت محسوسه و مفهوم كلی موجود
می‏باشد .
و اگر چنانچه ما می‏توانستيم " مفهوم كلی " را بی‏سابقه صورت محسوسه‏
درست كنيم ، در ساختن وی يا منشئيت آثار را ملاحظه می‏كرديم يا نه ، يعنی‏
در تصور " انسان كلی " يك فرد خارجی منشأ آثار را در نظر گرفته و
مفهوم كلی بی‏آثار او را درست می‏كرديم يا نه . در صورت اولی بايد حقيقت‏
منشأ آثار را قبلا يافته باشيم و آن " صورت محسوسه " است و در صورت‏
ثانيه يك واقعيتی از واقعيتهای خارجی درست كرده‏ايم نه يك مفهوم ذهنی ،
زيرا وجودش قياسی نيست و خود به خود منشأ آثار می‏باشد ، پس " مفهوم‏
" نيست .

پاورقی :
. 1 فرق بين صورت محسوسه و صورت متخيله و صورت معقوله ( مفهوم كلی )
در پاورقی صفحات 91 - 93 با توضيح بيشتری گذشت .