و از طرف ديگر اختلافاتی كه هنگام به كار انداختن حواس ( خطای حواس )
در محسوسات می‏بينيم نخواهد گذاشت كه بگوييم واقعيت جهان مادی خارج از

پاورقی :
> ديوار چين بين روح و ماده موجود است .
بلكه مطابق آخرين تحقيقی كه از طرف فيلسوف بزرگ اسلامی صدرالمتألهين‏
به عمل آمده و مورد قبول فلاسفه بعد از وی واقع شده روح خود عالی‏ترين‏
محصول ماده است يعنی مولود يك سلسله ترقی و تكامل ذاتی طبيعت است و
طبق نظريه اين دانشمند هيچ‏گونه ديواری بين عالم طبيعت و ماوراء الطبيعه‏
وجود ندارد ، يعنی ممكن است يك موجود مادی در مراحل ترقی و تكامل خود
تبديل به موجود غير مادی شود .
پس از بيان اين مقدمات می‏گوييم كه مسأله مورد اختلاف بين روحيون و
ماديون اين است كه آيا ادراكات روحی و همچنين خود روح مجرد است يا
مادی ، و به عبارت روشن‏تر اختلاف در ماهيت و چگونگی واقعيت اين امور
است و مطابق آنچه در مقاله اول به ثبوت رسيد تنها با اصول و موازين‏
خاص فلسفی می‏توان وجود شی را يا چگونگی وجود ( ماهيت ) آن را اثبات‏
كرد و در هيچيك از چهار قسمتی كه در بالا تشريح شد كه خلاصه‏اش از اين‏
قرار است :
الف . وجود ادراكات .
ب . انجام يافتن يك سلسله عوامل خارجی .
ج . انجام يافتن فعاليتهای عصبی .
د . وجود يك سلسله قوانين روحی . اختلافی نيست .
دانشمندان روحی از راه عدم انطباق خواص امور روحی بر خواص عمومی ماده‏
اثبات می‏كنند كه امور روحی ( همانها كه حضورا به آنها آگاه هستيم ) مادی‏
نيست ، پس نمی‏تواند بر فعاليتهای عصبی منطبق شود ، پس فعاليتهای عصبی‏
مقدمه پيدايش يك سلسله امور غير مادی است نه عين آنها . اما دانشمندان‏
مادی بجای آنكه به اصل مطلب توجه كنند و ثابت كنند كه آنچه ما درك‏
می‏كنيم عين همان فعاليتهای عصبی است از مطلب خارج شده از كتب فيزيك‏
يا فيزيولوژی يا روان‏شناسی جديد - كه مطابق اسلوب ويژه خود ( مشاهده و
تجربه ) موضوع ماهيت و چگونگی امور روحی را از بحث خارج می‏كند - مطالبی‏
را ذكر می‏كنند كه ارتباطی به مدعای فلاسفه >