دستگاه جز می‏بينيد . در آنجا چرخها ، تسمه‏ها ، انواع لوله‏ها و انواع‏
موتورها می‏بينيد . مسلم اگر انسان يك دستگاه را به تنهايی نگاه كند ،
می‏بيند مثلا تسمه‏ای دور چرخهايی دارد می‏چرخد ، دائم می‏رود به نقطه اول و
برمی‏گردد . انسان اين را به تنهايی ببيند می‏گويد چه‏كار بيهوده‏ای ! چرا
برمی‏گردد سر جای اول ؟ ! ولی وقتی كه اين را در مجموعش حساب كند كه همه‏
اينها جز يك دستگاه هستند و يك هدف كلی را هدفی كه به همه اينها مربوط
می‏شود و به هيچ كدام هم به تنهايی مربوط نيست تعقيب می‏كنند ، آنوقت‏
قهرا معنی خاصی پيدا می‏كند . كسانی كه شب برای شب‏خيزی و عبادت بلند
می‏شوند ، وقتی می‏آيند بيرون برای مثلا تجديد وضو و می‏رسند زير آسمان ،
سنت است كه اين آيات سوره آل عمران را بخوانند : « ان فی خلق السموات‏
و الارض و اختلاف الليل و النهار لايات لاولی الالباب . الذين يذكرون الله‏
قياما و قعودا و علی جنوبهم و يتفكرون فی خلق السموات و الارض ربنا ما
خلقت هذا باطلا سبحانك فقنا عذاب النار »(1) . در خلقت اين آسمانها و
زمين و در اين آمد و شد شب و روز نشانه‏هاست، اما برای صاحبان مغز، فكر،
عقل ( اينجا قرآن مطالبه عقل و فكر می‏كند، می‏گويد كه اين نشانه‏ها را درك‏
كنيد ، ظاهربين نباشيد ، اينها را به عنوان نشانه‏هايی برای حقيقت درك‏
كنيد ، يعنی اينها

پاورقی :
. 1 آل عمران / 190 و . 191