البته گاهی انسان از عهده برنمی‏آيد ، اين ديگر به او مربوط نيست .

آمادگی بيشتر برای تربيت ، در جوانی

اينجا دو سه نكته را بايد متوجه شد . يك نكته اين است كه به طوركلی‏
در تعليم و تربيت ، انسانها هر چه از نظر سنی كوچكتر و جوانتر باشند
آمادگی‏شان برای هرگونه تربيتی بيشتر است ، يعنی انسان هر چه كوچكتر است‏
نقش پذيرتر است و هر چه كه بزرگتر می‏شود نقش‏ناپذيرتر می‏شود . اين ، هم‏
در خوبيها صدق می‏كند هم در بديها . همسر انسان در همان اوايل نقش‏پذيرتر
است تا وقتی كه سنش بالا برود . بچه انسان هم اينچنين است . اين است‏
كه حضرت امير در وصيتشان به امام حسن مرتب توصيه می‏كنند ، می‏فرمايند
مراقب بچه‏ها باش : " « و انما قلب الحدث كالارض الخاليه »" (1) دل‏
جوان مانند زمين كشت نشده است ، آماده هر بذری است كه در آنجا بكاريم.
ولی اگر زمين را يك بار كشت كردند ، ديگر كشت دوم كارش مشكل می‏شود .
سعدی می‏گويد :
هر كه در خردی‏اش ادب نكنند
در بزرگی صلاح از او برخاست
چوب تر را چنان كه خواهی پيچ
نشود خشك جز به آتش راست
چوب وقتی كه تر است هر طور كه آن را بپيچی بعد كه خشك شد به همان‏
شكل درمی‏آيد، ولی وقتی كه خشك است نمی‏توان آن را به شكل دلخواه درآورد.

پاورقی :
. 1 نهج‏البلاغه ، نامه . 31