" « بسم الله الرحمن الرحيم » " بعد " الله " با اسم " رحمن "
روبرو می‏شويم . " رحمن " از نظر لغوی مبالغه در رحمت است ، در عنايت‏
وجود و بخشندگی ، و اين اسم به غير خداوند اطلاق نمی‏شود ، بر خلاف بعضی از
اسمهای ديگر مثل " رحيم ) ( كه ) به غير خدا هم " رحيم " می‏شود گفت .
در واقع " رحيم " امری است كه فی حد ذاته می‏تواند مراتب و درجات‏
داشته باشد كه شامل به اصطلاح رحمت امكانی هم بشود ، بمعنی رحمت از آن‏
جهت كه منسوب به يك ممكن الوجود است ، و لهذا در قرآن به پيغمبر اكرم‏
" رحيم " اطلاق شده است : " « لقد جاءكم رسول من انفسكم عزيز عليه ما
عنتم حريص عليكم بالمؤمنين رؤوف رحيم »" ( 1 ) . كلمه‏های " رؤوف "
و " رحيم " هم از اسماء الله است ولی از اسمائی است كه اختصاص به‏
خداوند ندارد ، يعنی در عين اينكه شأنی از شؤون الهی را بيان می‏كند به‏
غير خدا هم اطلاق می‏شود ، يعنی رحمت به آن معنی كه در " رحيم " هست و
رأفت به آن معنی كه در " رؤوف " هست به اصطلاح درجه امكانی هم دارد
كه می‏شود آن را به يك ممكن نسبت داد . ولی " رحمن " به آن معنای "
مبالغه‏ای " كه دارد ، يعنی آن نهايت درجه رحمت و رحمت شامله‏ای كه‏
تمام هستی را در برگرفته است ، مثلا خود پيغمبر هم به تمام وجود خودش‏
مشمول رحمن است ، و هر موجود و مخلوق ديگری . اين ( اسم ) به غير خدا
اطلاق نشده است .
اكثريت قريب به اتفاق آيات اين سوره مباركه تذكر و يادآوری نعمتها و
آلاء پروردگار است ، و لهذا از يك طرف با لفظ " « الرحمن »" شروع‏
می‏شود ( كه ) رحمت است و از طرف ديگر مكرر مانند يك ترجيع بند 31 بار
اين آيه تكرار شده است : " « فبای الاء ربكما تكذبان »". مخاطب، جن و

پاورقی :
. 1 توبه / . 128