پاورقی : . . 1 اسراء / . 44
" غريزه مانند " هر موجودی را به جلو میكشاند اصل ديگری است . حال
هدايت موجودات و اينكه خداوند هر موجودی را به مقصدی از مقصدها هدايت
كرده چگونه است ؟ اين هم درست مثل مسأله معرفت است ، يعنی هر موجودی
اول به سوی خدا هدايت میشود ، بعد به سوی مقصد ديگر ، يعنی خداوند "
غايه الغايات " است و هر مقصدی مقصد بودن خودش را از خدا دارد .
اينكه خدا نور آسمانها و زمين است و هر چيزی نورانيت خودش را از خدا
دارد همان مطلب است كه هر چيزی به خدا شناخته میشود و خدا به خود ، هر
چيزی به خدا ظاهر است و خدا به خود ظاهر است ، و هر چيزی به وسيله خدا
" مهتدی اليه " است ، يعنی به سوی او راه يافته میشود و مقصد واقع
میشود ، جز خدا كه به ذات خودش مقصد و مقصود همه كائنات و همه
موجودات است ، و به همين دليل است كه قرآن همه موجودات و همه ذرات
را دارای نوعی حيات و زندگی و شعور میداند . در دو سه آيه بعد تصديق
میكند : " « الم تر ان الله يسبح له من فی السموات و الارض و الطير
صافات كل قد علم صلاته و تسبيحه »" اين ديگر نتيجه منطقی همين مطلب
است . نتيجه منطقی " « الله نور السموات و الارض »" همين است كه :
" « ان من شیء الا يسبح بحمده و لكن لا تفقهون تسبيحهم »" ( 1 ) .
همان طوری كه موجودات درجات و مراتب دارند ، به تناسب درجاتشان
هدايتها هم فرق میكند . جماد در حد خودش هدايت دارد ، نبات در حد
خودش ، حيوان در حد خودش ، و انسان از نظر فردی و
پاورقی : . . 1 اسراء / . 44 |