در زمين است . در اينجا چون " هر كه " ( من ) فرموده است ، بعضی
گفتهاند اين آيه عموميت ندارد ، خصوص ملائكه را در آسمانها و انسان را
در زمين شامل میشود ، ولی عده ديگری میگويند نه ، " من " در اينجا با
" ما " در جای ديگر فرق نمیكند چون فعلی را به اينها نسبت میدهد كه از
نوع [ افعال مخصوص ] " ذوی العقول " است . اينكه كلمه " من " را به
كار برده ، نمیخواهد بگويد آنها [ كه خدا را تسبيح میكنند ] انساناند يا
فرشته ، ولی چون كاری كه میكنند شبيه كار انسان است آنها را " كس "
خوانده است نه " چيز " : آيا نمیبينی كه خداوند را تسبيح میكند هر كس
در آسمان است و هر كس در زمين است و هم مرغان در حالی كه صف كشيدهاند
؟
" « كل قد علم صلاته و تسبيحه »"
اين جمله را هم دو جور تفسير كردهاند : بعضی گفتهاند خدا از نماز همه
اينها و تسبيح همه اينها آگاه است ، ولی نظر بهتر كه قرينهاش هم آيه
بعد است چون آن مطلب را در جمله بعد بيان كرده است اين است كه خود
اينها به نماز خودشان و به تسبيح خودشان آگاهند : " « كل قد علم صلاته و
تسبيحه و الله عليم بما يفعلون » " اينها به كار خودشان آگاهند و خدای
متعال به تمام كارهای اينها آگاه است . و صلی الله علی محمد و اله
الطاهرين .
|