" غريزه مانند " هر موجودی را به جلو می‏كشاند اصل ديگری است . حال‏
هدايت موجودات و اينكه خداوند هر موجودی را به مقصدی از مقصدها هدايت‏
كرده چگونه است ؟ اين هم درست مثل مسأله معرفت است ، يعنی هر موجودی‏
اول به سوی خدا هدايت می‏شود ، بعد به سوی مقصد ديگر ، يعنی خداوند "
غايه الغايات " است و هر مقصدی مقصد بودن خودش را از خدا دارد .
اينكه خدا نور آسمانها و زمين است و هر چيزی نورانيت خودش را از خدا
دارد همان مطلب است كه هر چيزی به خدا شناخته می‏شود و خدا به خود ، هر
چيزی به خدا ظاهر است و خدا به خود ظاهر است ، و هر چيزی به وسيله خدا
" مهتدی اليه " است ، يعنی به سوی او راه يافته می‏شود و مقصد واقع‏
می‏شود ، جز خدا كه به ذات خودش مقصد و مقصود همه كائنات و همه‏
موجودات است ، و به همين دليل است كه قرآن همه موجودات و همه ذرات‏
را دارای نوعی حيات و زندگی و شعور می‏داند . در دو سه آيه بعد تصديق‏
می‏كند : " « الم تر ان الله يسبح له من فی السموات و الارض و الطير
صافات كل قد علم صلاته و تسبيحه »" اين ديگر نتيجه منطقی همين مطلب‏
است . نتيجه منطقی " « الله نور السموات و الارض »" همين است كه :
" « ان من شی‏ء الا يسبح بحمده و لكن لا تفقهون تسبيحهم »" ( 1 ) .
همان طوری كه موجودات درجات و مراتب دارند ، به تناسب درجاتشان‏
هدايتها هم فرق می‏كند . جماد در حد خودش هدايت دارد ، نبات در حد
خودش ، حيوان در حد خودش ، و انسان از نظر فردی و

پاورقی :
. . 1 اسراء / . 44