سرمایه گذاری جسورانه چیست؟

به دست آوردن وجوه مورد نیاز برای راه‌اندازی کسب‌وکارها، همواره به‌عنوان یک چالش برای کارآفرینان مطرح بوده است. فرایند به دست آوردن وجوه مورد نیاز، ممکن است ماه‌ها به طول انجامد و کارآفرینان را از ایجاد کسب‌وکارهای جدید منصرف کند. از سوی دیگر، بدون تأمین مالی کافی، کسب‌وکارهای نوپا هرگز به موفقیت نخواهند رسید و کمبود سرمایه‌گذاری عاملی مؤثر در شکست بسیاری از کسب‌وکارهاست. با این حال، به دلیل نرخ بالای شکست در کسب‌وکارهای کوچک جدید، مؤسسات مالی تمایل چندانی به قرض دادن وجوه یا سرمایه‌گذاری در آن‌ها ندارند. لذا تأمین مالی طرح‌های نوآورانه و کارآفرین، نوع خاصی از روش‌های تأمین مالی است که موضوع سرمایه‌گذاری جسورانه[1] است. سرمایه‌ی جسورانه‌، سرمایه‌ای است که به‌همراه کمک‌های مدیریتی، در اختیار شرکت‌های جوان، کوچک، در حال رشد و دارای آتیه‌ی اقتصادی قرار می‌گیرد. سرمایه‌ی جسورانه از منابع مهم تأمین مالی شرکت‌های کوچک و نوپاست.

بسیاری از شرکت‌ها و بنگاه‌های کوچک یا در شرف تأسیس و کارآفرینان، برای ایجاد کسب‌و‌کار، قادر نیستند تا از طریق آورده یا وام تأمین مالی کنند. اینان به‌دنبال انتشار سهام و عرضه‌ی آن به سرمایه‌گذاران خارج از شرکت، جهت تأمین مالی هستند، لیکن هر سرمایه‌گذاری تشخیص و تخصص این‌گونه سرمایه‌گذاری‌ها را ندارد. یکی از مهم‌ترین منابع تأمین مالی در این موارد، استفاده از سرمایه‌ی جسورانه است. سرمایه‌گذار جسور فرد یا شرکتی است که به‌ دنبال عایدات سرمایه‌ای زیاد از طریق تأمین مالی به‌صورت سهام یا شیوه‌ی مرتبط با آن در مراحل اولیه‌ی کسب‌وکار برای فرصت‌های کارآفرینی دارای پتانسیل بالاست. سرمایه‌گذاری جسورانه در معنای مدرن آن، مفهومی است که پس از جنگ جهانی دوم شکل گرفت. طی دهه‌های گذشته، سرمایه‌گذاری جسورانه با توجه به وضعیت اقتصادی کشورها و وضعیت بازارهای سرمایه، دوره‌های رونق و رکود متعددی را پشت سر گذاشته است.

سرمایه‌گذاری جسورانه در مفهوم مدرن آن، عمدتاً در آمریکا شکل گرفته و توسعه یافته است. طی نیمه‌ی دوم قرن بیستم تا دهه‌ی 1990، بخش اصلی سرمایه‌گذاری جسورانه در آمریکا انجام می‌گرفت. تنها پس از آزادسازی قوانین سرمایه‌گذاری در اروپا در دهه‌ی 1980 بود که حجم سرمایه‌گذاری جسورانه در این منطقه افزایش یافت و این صنعت به‌مرور در اروپا توسعه پیدا کرد. همچنین کشورهای دیگر از جمله ژاپن، هند و چین از اواسط دهه‌ی 1980 و دهه‌ی 1990 به این صنعت توجه نشان داده‌اند. به همین دلیل، بخش بزرگی از تاریخچه‌ی سرمایه‌گذاری جسورانه به روند توسعه‌ی این صنعت در آمریکا اختصاص دارد.


تاریخچه

مبدأ واژه‌ِی سرمایه‌گذاری جسورانه فردی به نام جین وایتر بوده ‌است که در سال 1939 برای اولین‌بار این واژه را در همایش عمومی انجمن بانکداران آمریکایی به کار برده ‌است. در ابتدای شکل گرفتن سرمایه‌گذاری جسورانه، غالباً این سرمایه‌گذاری‌ها توسط افراد ثروتمند صورت می‌گرفت.

این افراد غالباً صاحبان شغل‌های پُردرآمدی بودند که در کنار آن، به این‌گونه سرمایه‌گذاری‌های نیز می‌پرداختند. امروزه به این افراد فرشتگان کسب‌وکار گفته می‌شود. اما با مدرن شدن سرمایه‌گذاری جسورانه، این روش سرمایه‌گذاری، خود به بخش مهمی از نظام تأمین مالی تبدیل شد و شرکت‌های تخصصی در این زمینه به وجود آمدند. این شرکت‌ها، فعالیت‌شان همان فعالیت سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر و فرشتگان کسب‌وکار بود که کمبود کانال‌های سنتی تأمین مالی را پوشش می‌دادند و منابع مالی کافی را برای سرمایه‌گذاری جسورانه و بلندمدت در تکنولوژی‌های نوین فراهم می‌آوردند. امروزه سرمایه‌گذاری جسورانه برای انتخاب طرح‌ها، الگوهایی بهینه دارد و تأمین منابع مالی جسورانه به‌شکل سیستمی پویا درآمده است. مدیریت، مشارکت و نظارت سرمایه‌گذاران در موفقیت طرح‌ها بسیار تأثیرگذار است و مدیریت نقدینگی و ریسک زمان و راه‌های خروج از سرمایه‌گذاری را از همان ابتدا در برنامه‌های خود جای می‌دهند.


تعریف سرمایه‌گذاری جسورانه

سرمایه‌گذاری جسورانه اشاره به مقدار سرمایه‌ی خالص از عده‌ای شرکا دارد که تحت نظر مدیریت حرفه‌ای قرار می‌گیرد. هرگاه این منابع فراهم شود، می‌باید فرصت‌های مطلوب سرمایه‌گذاری شناسایی شده، مالکیت مشترک مورد نظر سازمان‌دهی گردیده و با ایجاد سرمایه‌گذاری‌ها، نهایتاً بازده چشمگیری نیز برای سهامداران حاصل گردد. این سرمایه‌ها در حقیقت دارایی خالص و خصوصی شرکا هستند که از طریق استقراض و یا از راه وام حاصل نشده و به‌منظور سرمایه‌گذاری مشترک در قالب یک نهاد حقوقی با ویژگی مشارکت برای زمان محدود ایجاد می‌گردد.

در این نوع از مشارکت‌ها، معمولاً سرمایه‌گذاران برای تضمین موفقیت سرمایه‌گذاری‌ها، نقش فعالانه‌ای را در بخش‌های مختلف مدیریت و سرپرستی شرکت‌های مورد معامله‌ی صندوق نظیر تصمیم‌گیری‌های مالی و عضویت در هیئت‌مدیره‌ی آن‌ها ایفا می‌کنند. بعد از به دست آوردن اهداف سرمایه‌گذاری، چنان‌که از قبل میان سرمایه‌گذاران به توافق رسیده است، با یک راهبرد مشخص خروج، یک‌به‌یک تسویه‌حساب می‌شود و نهایتاً سرمایه‌ی اولیه و سود حاصل از آن به شرکا بازگردانده می‌شود.


صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه[2]

صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه نهاد حقوقی مشترکی است که در آن، سرمایه‌گذارانی که قصد سرمایه‌گذاری دارند و شرکتی که وظیفه‌ی طراحی و مدیریت فرایند سرمایه‌گذاری را دارد، با هم همکاری می‌کنند. این نهاد به‌لحاظ حقوقی معمولاً شکل مشارکت محدود دارد. این نوع مشارکت محدود سازمانی متشکل از یک شریک عام[3] تمامی مراحل مربوط به انتخاب شرکت‌های سرمایه‌پذیر، مشارکت در آن‌ها و مدیریت و راهبری آن‌ها و همین تعیین استراتژی نقد کردن سرمایه‌گذاری برعهده‌ی شریک عام است. از سوی دیگر، شرکای محدود، وظیفه‌ی تأمین سرمایه‌ی صندوق را عهده‌دار هستند و به همین دلیل، بخش عمده‌ای از بازگشت سرمایه را دریافت می‌نمایند. این شرکا مسئولیت محدودی در حوزه‌ی مدیریت صندوق دارند و در مدیریت روزبه‌روز صندوق دخالت نمی‌کنند. و تعدادی شریک محدود[4] است. در صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه، شریک عمومی وظیفه‌ی مدیریت صندوق را برعهده دارد و در مقابل، حق مدیریتی و درصدی از سود صندوق را دریافت می‌کند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه که مدیریت حرفه‌ای دارند، معمولاً شرکت‌های سهامی یا با مسئولیت محدود هستند که از طریقصندوق‌های بازنشستگی عمومی و خصوصی، صندوق‌های وقفی، بنیادهای خیریه، اشخاص حقیقی، سرمایه‌گذاران خارجی، بانک‌ها و بیمه‌ها و سایر شرکت‌ها و مؤسسات انتفاعی تأمین مالی می‌شوند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه در مقاطع مختلفی از رشد سازمانی سرمایه‌گذاری می‌کنند که شامل ایده‌ی اولیه‌ی تولید، تأمین مالی جهت تجاری‌سازی و یا گسترش شبکه‌ی فروش یک محصول تجاری محدود است. این صندوق‌ها در صنایعی سرمایه‌گذاری می‌کنند که رشد آن‌ها از متوسط رشد صنایع دیگر بالاتر باشد و در آن صنایع، طرح‌هایی را انتخاب می‌کنند که دارای رشد بالقوه یا پتانسیل رشدی بالاتر از متوسط صنعت باشند.

فرایند سرمایه‌گذاری در قالب مشارکت مبتنی بر عقود اسلامی است و شرکا به نسبت سهم‌الشرکه‌ی مورد توافق، در سود و زیان حاصل از طرح شریک خواهند بود. اولویت سرمایه‌گذاری با شرکت‌های نوپا و با سرمایه‌ی اولیه‌ی کم است و می‌باید قبل از انجام سرمایه‌گذاری، استراتژی خروج و حدود زمانی خارج شدن صندوق از طرح مشخص گردد. صندوق در طول دوره‌ی سرمایه‌گذاری، به اندازه‌ی سهام خود، بر فعالیت‌های اجرائی نظارت کامل خواهد داشت و در صورت نیاز، مشاوره‌هایی در زمینه‌های گوناگون نظیر مباحث مالی، حقوقی، مدیریتی و غیره ارائه می‌دهد.

طراحی یک صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه

انتخاب صنعت یا صنایع هدف برای سرمایه­گذاری باید با توجه به نرخ بازگشت سرمایه و سهولت نقد کردن آن باشد. در مرحله‌ی انتخاب صنایع هدف، فهرستی از وی‍ژگی­های صنعت مطلوب تهیه می‌شود که موضوعاتی از قبیل رقابتی یا خصوصی بودن، توسعه‌یافتگی زیرساخت‌ها و وسعت بازار، عوامل مهمی در این خصوص هستند. سپس صنایع فعال یا پیشنهادشده مورد بررسی قرار می‌گیرند و با توجه به ویژگی‌های تعیین‌شده برای صنعت مطلوب یا چند صنعت برای سرمایه‌گذاری انتخاب می‌شوند. بسیاری از صندوق‌های سرمایه‌گذاری تنها در یک صنعت تخصصی فعالیت می‌کنند، اما در صورتی که صندوق بتواند نوعی هم‌افزایی میان سرمایه‌گذاری در صنایع مختلف ایجاد کند، ممکن است به‌طور هم‌زمان در چند صنعت فعالیت کند.

همچنین می‌باید مشخص شود صندوق قصد دارد در چه مرحله‌ای از توسعه‌ی شرکت‌های کارآفرین و به‌طور متناظر، در چه مرحله‌ای از توسعه‌ی تکنولوژی آن‌ها، سرمایه‌گذاری خود را آغاز کند و در چه مرحله‌ای قصد دارد از سرمایه‌گذاری خارج شود. سرمایه‌گذاران جسور معمولاً در آغاز مرحله‌ی رشد، سرمایه‌گذاری خود را آغاز می‌کنند و پیش از تثبیت محصولات شرکت و رسیدن به مرحله‌ی بلوغ، از طریق عرضه‌ی سهام در بورس یا فروش سهام خود، از شرکت خارج می‌شوند.

معمولاً صندوق‌ها بین پانزده تا بیست شرکت را برای سرمایه‌گذاری هم‌زمان انتخاب می‌کنند. بدین ترتیب میزان سرمایه‌گذاری در هریک از شرکت‌ها با توجه به صنعت مربوطه و مرحله‌ی توسعه‌یافتگی آن‌ها برآورد می‌شود. شریک مدیریتی صندوق از میان شرکت‌های معتبر در حوزه‌‌ِی مدیریت تکنولوژی، مدیر مالی و مدیریت ریسک و همین‌طور شرکای محدود از میان سرمایه‌گذاران بالقوه تعیین می‌شوند.


دوره‌ِی فعالیت صندوق با توجه به مدت زمان لازم برای به بلوغ رسیدن شرکت‌های سرمایه‌پذیر مشخص می‌شود که این دوره معمولاً بین پنج تا هفت سال است و بسته به صنعت مربوطه تا ده سال قابل تمدید است. جهت تعیین نحوه‌ی مشارکت شریک عام و شرکای محدود، مذاکرات حقوقی برای نحوه‌ی مشارکت شریک عام و شرکای محدود انجام می‌گیرد. مهم‌ترین نکات در این مذاکرات شامل نسبت سرمایه‌گذاری هریک از شرکا، اختیارات مدیریتی شریک عام و شرکای محدود، کارمزد مدیریت صندوق و برنامه‌ی تقسیم سود است. پس از عبور از این مراحل و به توافق رسیدن شرکای عام و محدود، صندوق کار خود را رسماً آغاز می‌کند و فرایند سرمایه‌گذاری جسورانه آغاز می‌شود.


فرایند سرمایه‌گذاری جسورانه

1. بررسی و ارزیابی
پس از ایجاد جریان ورودی طرح‌ها در ابتدای شکل‌گیری صندوق، طرح‌هایی به دست کارشناسان صندوق می‌رسد. این طرح‌ها با توجه به دستورالعمل‌هایی که صندوق برای دریافت طرح‌ها ارائه می‌کند، معمولاً به‌صورت خلاصه‌ی اجرایی تنظیم می‌شوند. برای پذیرش یا رد این طرح‌ها، بررسی دقیقی هم از طرح و هم از شرکت ارائه‌دهنده‌ی طرح در مراحل مختلفی انجام می‌گیرد. در مرحله‌ی غربالگری، خلاصه‌ی اجرایی رسیده مطابق با دستورالعمل غربالگری داخلی صندوق و معیارهای آن، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. این معیارها براساس مشخصات اصلی طرح تدوین شده‌اند. غالباً صندوق فرمی را برای امتیازدهی به طرح‌ها تنظیم می‌کند و از داوران که در حوزه‌های فنی و مدیریتی صاحب‌نظر هستند، خواسته می‌شود که به طرح‌ها امتیاز دهند. امتیاز نهایی با توجه به وزن‌های اختصاص‌یافته به هر بخش محاسبه می‌شود. طرح‌هایی که حد مشخص‌شده‌ای از امتیاز را کسب کنند، وارد مرحله‌ی بعدی می‌شوند.

در مرحله‌ی بعدی از کارآفرین خواسته می‌شود که طی یک ارائه‌ی شفاهی، مدل کسب‌وکار و کلیات طرح خود را تشریح کند و در پایان، به سؤالات داوران پاسخ دهد. در این جلسه پنج تا شش داور حضور دارند و با توجه به معیارهای ارزیابی شفاهی، طرح را امتیازدهی می‌کنند. امتیاز نهایی با در نظر گرفتن ضریب امتیازی هر بخش محاسبه می‌شود. مجدداً طرح‌هایی که حد مشخص‌شده‌ای از امتیاز را کسب کنند، وارد فازهای بعدی می‌شوند. در فاز ارزیابی، از محل و امکانات موجود کارآفرین بازدید می‌شود. نکته‌ی قابل توجه در این فاز این است که به علت ورود صندوق به محدوده‌ی اطلاعات محرمانه‌ی شرکت، قراردادی با عنوان عدم افشای اطلاعات میان صندوق و شرکت بسته می‌شود. در صورتی که شرکت شرایط لازم را احراز کند، وارد فاز بعد می‌شود.

در مرحله‌ی بعدی، جهت ارزیابی اجرایی طرح کسب‌وکار، از کارآفرین درخواست می‌شود که طرح کسب‌وکار خود را مطابق با فرمت تعیین‌شده توسط صندوق ارائه کند.‌ طرح کسب‌وکار ارسال‌شده توسط داوران، که شامل کارشناسان فنی مرتبط با حوزه‌ی فعالیت شرکت، کارشناسان بازار، کارشناسان مالی و متخصصان ریسک هستند، با تکیه بر دستورالعمل‌های مرتبط بررسی می‌شود و داوران پس از بررسی تفصیلی، طرح کسب‌وکار شرکت را برای سرمایه‌گذاری مناسب یا نامناسب اعلام می‌کنند. در صورت مثبت بودن نتیجه‌ی بررسی طرح کسب‌وکار، طرح به‌صورت اولیه پذیرفته می‌شود و قرارداد اولیه‌ای برای سرمایه‌گذاری میان صندوق و شرکت منعقد می‌شود و در این قرارداد ذکر می‌شود در صورت مثبت بودن بررسی صحت کسب‌وکار با شرایط مذکور، سرمایه‌گذاری انجام خواهد شد.

در مرحله‌ی نهایی طرح‌هایی که در بررسی اجرایی طرح کسب‌وکار پذیرفته شده و پیش‌قرارداد آن‌ها امضا شده باشد، از نظر صحت موارد ارائه‌شده در طرح کسب‌وکار مورد بررسی قرار می‌گیرند. در این مرحله، افراد خبره در حوزه‌ی فعالیت شرکت، بررسی صحت موارد طرح کسب‌وکار را برعهده خواهند داشت. همچنین ریسک سرمایه‌گذاری در شرکت به‌طور دقیق بررسی می‌شود. در صورت تأیید صحت طرح کسب‌وکار ارائه‌شده و مدیریت‌پذیر بودن ریسک‌های سرمایه‌گذاری، صندوق به عقد قرارداد با شرکت اقدام می‌کند.

2. مشارکت

هنگامی که طرحی برای سرمایه‌گذاری انتخاب شد، بخش حقوقی صندوق برمبنای پیش‌نویس‌های قرارداد سرمایه‌گذاری که از پیش تنظیم شده است، وارد مذاکره با شرکت کارآفرین می‌شود. در این مرحله، فرایند سرمایه‌گذاری صندوق در شرکت کارآفرین به‌تفصیل طراحی می‌شود. سرمایه‌گذار جسورانه به دنبال فرصت‌هایی برای سرمایه‌گذاری است که سناریوهای خروجی کارآمدی برای آن‌ها طی پنج تا هفت سال بعد از سرمایه‌گذاری اولیه قابل تنظیم باشند. ساختار قراردادی رایج سرمایه‌گذاری جسورانه شامل مفاد و بندهایی است که امکان تنظیم چنین سناریویی را برای سرمایه‌گذار فراهم می‌کند. به همین منظور، سرمایه‌گذار حقوق و اختیارات مالی و مدیریتی خاصی را برای خود در نظر می‌گیرد تا بتواند ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش دهد و حداکثر نرخ بازدهی را به دست آورد.

در اکثر موارد، صندوق سرمایه‌گذاری کرسی‌ای را در هیئت‌مدیره‌ی شرکت کارآفرین کسب می‌کند تا مستقیماً از وضعیت شرکت، مطلع و در تصمیم‌گیری‌ها، دخیل باشد. علاوه بر این، قراردادهای سرمایه‌گذاری جسورانه معمولاً این حقوق را برای سرمایه‌گذار قائل می‌شوند که تغییرات و اصلاحات در آیین‌نامه‌های شرکت با تأیید سرمایه‌گذار صورت پذیرد، انتشار سهام در آینده، منوط به موافقت سرمایه‌گذار باشد، اعلام و تقسیم سود نقدی به تصویب سرمایه‌گذار برسد و انحراف از هزینه‌ها و بودجه‌ی تصویب‌شده به تصویب سرمایه‌گذار برسد. همچنین ممکن است صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه این حق را برای خود بخواهد که اگر شرکت سرمایه‌پذیر در رسیدن به اهداف طرح کسب‌وکار شکست خورد یا اگر به شاخص‌های مورد نظر نرسید و نیز اگر از حقوق سرمایه‌گذار تخطی کرد، بدون در نظر گرفتن میزان سهام، کنترل هیئت‌مدیره را به دست بگیرد.

موضوع مهم دیگر، توانایی سرمایه‌گذار برای نقد کردن سرمایه‌گذاری خویش است. اغلب صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه، عمری در حدود ده سال دارند و بیشتر سرمایه‌گذاری‌های این صندوق‌ها در چهار سال اول عمر آن‌ها رخ می‌دهد. از این رو، صندوق‌ها باید قراردادهای سرمایه‌گذاری خویش را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که طی پنج تا هفت سال آتی، به وجه نقد خود دست یابند. صندوق سرمایه‌گذاری اختیارات خود را در مورد روش نقد کردن سرمایه‌گذاری خود و روش خروج از شرکت کارآفرین، در قرارداد سرمایه‌گذاری، به‌تفصیل ذکر می‌کند. این امکان وجود دارد که صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه این اختیار را به دست نیاورد که شرکت را مجبور به فروش سهامش کند، اما حتماً این حق را کسب می‌کند که فروش سهام شرکت نیازمند تأیید صندوق باشد. بدین‌ترتیب با توجه به ترکیب هیئت‌مدیره و نقش صندوق در آن، ممکن است صندوق بتواند دستور فروش را صادر و عملیات آن را هدایت کند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه در مواردی، اختیار تبدیل شرکت از سهامی خاص به سهامی عام را می‌گیرند. به این ترتیب، صندوق می‌تواند شرکت را مجبور کند تا شکل حقوقی سهامی عام به خود بگیرد تا این امکان فراهم شود که سهام شرکت در بورس مورد معامله قرار گیرد. بدین‌ترتیب، شرایط قراردادهای سرمایه‌گذاری‌های جسورانه، تفصیلی، پیچیده و سخت به نظر می‌رسند. از همین رو، رسیدن به توافق میان سرمایه‌گذار و کارآفرین، فرایندی نسبتاً طولانی دارد، اما در صورت درک صحیح اهداف و منافع سرمایه‌گذار جسور و کارآفرین و به موازات آن، بهره‌گیری از مشاوره‌های حقوقی قابل اعتماد، می‌توان قراردادی را تدوین کرد که هم اهداف صندوق و هم اهداف کارآفرین را پوشش دهد.

3. مدیریت و راهبری

سرمایه‌گذار جسور برای تشخیص وضعیت شرکت به‌طور دائمی بر فعالیت شرکت‌های سرمایه‌پذیر نظارت می‌کند تا بتواند با آگاهی قبلی نسبت به وضعیت آن‌ها واکنش نشان دهد. این کار از طریق گزارش‌گیری‌ها و تماس‌های دوره‌ای انجام می‌گیرد. همچنین سرمایه‌گذار جسور، مدیریت شرکت‌ها را برحسب نیاز تکمیل می‌کند یا تغییر می‌دهد. به‌طور کلی شرکت‌های نوپا در مسیر فعالیت‌های خود ممکن است با چالش‌هایی مواجه شوند که روند امور آن‌ها را دچار اختلال کند. سطحی‌ترین چالش پیش روی شرکت، آن است که برنامه‌های تعیین‌شده توسط شرکت، اهداف شرکت را محقق نساخته است. چالش جدی‌تر آن است که مدیریت شرکت، رفتار کارآمدی نشان نمی‌دهد؛ به‌نحوی‌که شرکت در بسیاری موارد، با بحران مواجه می‌شود یا برخی مدیران ارشد از شرکت می‌روند و در بدترین شرایط، شرکت با خطر زوال و فروپاشی مواجه می‌گردد و تهدید انحلال شرکت وجود دارد.

در موارد فوق، راهبردهای مدیریتی سرمایه‌گذار جسور، بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند. توان مدیریتی سرمایه‌گذاران جسور، تجارب آن‌ها، آشنایی آن‌ها با الگوهای رفتاری صنایع مختلف، آشنایی آن‌ها با روند بازار و برخورداری آن‌ها از تخصص فنی و مالی، این امکان را فراهم می‌سازد تا در بحران‌های پیش روی شرکت‌های نوپا، به بهترین نحو، به مقابله با موانع بپردازند. در مواجهه با چالش‌های سطحی، سرمایه‌گذار جسور قادر است با تدابیر راهبردی خود، تغییراتی را در برنامه‌های شرکت سرمایه‌پذیر ایجاد کند و شرکت را از آسیب برهاند. در این حال، مکانیسم راهبری اتخاذی توسط سرمایه‌گذار جسور، مشاوره‌ی راهبردی نامیده می‌شود. مشکلات چالشی‌تر عمدتاً ناشی از ضعف مدیریت شرکت سرمایه‌پذیر است. چنان‌که با تغییر برخی مدیران ارشد بتوان از گسترش بحران جلوگیری کرد، این تغییر، راهکار پیشنهادی سرمایه‌گذار جسور خواهد بود. اما در برخی موارد، بحران پیش رو به حدی جدی است که نیاز به جایگزینی کامل تیم مدیریت شرکت وجود دارد.

در این‌گونه موارد، لازم است که سرمایه‌گذار جسور، اداره‌ی موقت شرکت را به دست بگیرد و از نیروهای مجرب متخصص خود استفاده کند تا جایگزینی تیم مدیریت جدید شرکت را از خطر نابودی نجات دهد. در این وضعیت، مکانیسم راهبری سرمایه‌گذار جسور، مدیریت موقت نامیده می‌شود؛ در حالتی که بدترین وضعیت را پیش روی شرکت سرمایه‌پذیر قرار می‌دهد، بحران‌های پیش‌آمده عملاً شرکت را به‌سمت زوال و فروپاشی پیش می‌برند و امکان اصلاح وجود ندارد. بنابراین لازم است که سرمایه‌گذار جسور به‌منظور حفظ سرمایه‌گذاری انجام‌شده‌ی خود، هرچه سریع‌تر اقدام به خروج اضطراری و یا در دست گرفتن مدیریت کند.

4. خروج

شرکت‌های سرمایه‌گذاری جسورانه، بسته به ماهیت و راهبرد خود، بعد از سه تا هفت سال از زمان سرمایه‌گذاری اولیه، درصدد خروج از آن برمی‌‌‌آیند. بنابراین یکی از مسائل مهم برای سرمایه‌گذاران، زمان و شکل خروج از سرمایه‌گذاری و نحوه‌ی جمع‌آوری وجوه حاصل از بازیافت سرمایه است. سرمایه‌گذاران تنها زمانی مایل به مشارکت و تزریق وجوه هستند که خطر مشارکت آن‌ها با بازده مناسبی همراه باشد. وجود سازوکار مناسب برای خروج، ابزاری مهم و ضروری است که کارکرد منطقی بازار سرمایه‌ی جسورانه را تضمین می‌کند. روش‌های متداول در خروج از سرمایه‌گذاری‌ها شامل عرضه‌ی اولیه‌ی سهام در بورس،[5] فروش به مدیران شرکت [9] و نقد کردن[10] می‌شود. تملک،[6] فروش شرکت به غیر،[7] ادغام در شرکت دیگر،[8]

نقش صندوق‌های سرمایه‌گذاری در تأمین مالی پروژه‌های جسورانه
1. مشارکت در مدیریت شرکت‌ها

نقش سرمایه‌گذاران جسور در تأمین منابع مالی خلاصه نمی‌گردد و آن‌ها نسبت به وضعیت عملکردی شرکت‌های سرمایه‌پذیر خود، موضعی انفعالی خواهند داشت. این سرمایه‌گذاران به دلیل مشارکت در مالکیت شرکت‌های نوپا، خود را در قبال موفقیت آن‌ها متعهد می‌دانند و بیشترین سعی را دارند که با کمک به موفقیت شرکت‌های سرمایه‌پذیر، سود سرمایه‌گذاری خود را افزایش دهند. این سرمایه‌‌گذاران که بیشتر افراد باتجربه و متخصص در صنعت مربوطه هستند، با اتکا به تجربه‌های حاصل از کمک به شرکت‌های مشابه، فعالانه وارد عرصه می‌شوند. ارتباطات فردی و سازمانی این سرمایه‌گذاران، در بیشتر مواقع، راه‌گشای شرکت‌های نوپاست، زیرا مدیریت شرکت‌های نوپا بیشتر در اختیار کارآفرینانی است که تجربه‌ی مدیریتی کافی ندارند. بازاریابی راهبردی و برنامه‌ریزی نیز از دیگر حوزه‌هایی است که این سرمایه‌گذاران در آن‌ها بسیار مؤثرند. بنابراین سرمایه‌گذاران جسورانه با مشارکت در مدیریت شرکت‌های سرمایه‌پذیر نوپا، به ارزش‌افزایی می‌پردازند و نقش کارآفرینی آن‌ها چشمگیرتر از نقش تأمین‌کنندگی منابع مالی است.

2. ارزیابی مدیریتی

همان‌گونه که در تعریف منابع مالی جسورانه آمده است، این منابع بیشتر در شرکت‌های جوان و نوپایی سرمایه‌گذاری می‌شود که رشدی سریع دارند و به‌طور ذاتی به واحدهای اقتصادی مهمی تبدیل می‌شوند، اما تشخیص این توان ذاتی، به‌هیچ‌وجه کار ساده‌ای نیست، زیرا ممکن است این شرکت‌ها در مراحلی باشند که هنوز هیچ محصول واقعی یا بنگاه سازمان‌یافته‌ای وجود نداشته باشد. به همین دلیل این‌گونه سرمایه‌گذاری‌ها با خطر فراوانی روبه‌رو هستند. لذا لازم است در مرحله‌ی نخست، ارزیابی بسیار دقیقی از این شرکت‌ها به عمل آید.

مهم‌ترین شاخص ارزیابی شرکت‌های نوپا، وضعیت گروه مدیریتی آن‌هاست. بررسی وضعیت مدیریتی به‌سبب ماهیت غیرملموس آن، به تجربه و دانش فراوانی نیاز دارد و مهارت‌های خاصی از جمله انسجام و وحدت، سابقه، تعهد، دانش تجاری، برخورداری از تمامی مهارت‌های تخصصی لازم و تمایل به پذیرش مشاور را می‌طلبد و انجام این ارزیابی‌ها، توانمندی‌های ویژه‌ای را از سوی صندوق‌های سرمایه‌گذاری در پی خواهد داشت.

3. ریسک‌پذیری

اهمیت سرمایه‌گذاری جسورانه در توسعه‌ی تکنولوژی و رشد اقتصادی، بیشتر به ویژگی ریسک‌پذیری بازمی‌گردد. کارآفرینانی که طرح و ایده‌‌ی نو در سر دارند و به موفقیت اقتصادی آن باور دارند، به‌سبب عدم دسترسی به منابع مالی کافی، در مسیر حرکت خود متوقف می‌شوند. ویژگی‌های خاص شرکت‌های کوچک و متوسط، دریافت منابع مالی از بانک‌ها و دیگر کانال‌های سنتی تأمین مالی را برای پروژه‌های پرخطر مبتنی بر تکنولوژی پیشرفته، بسیار دشوار کرده است. ریسک‌پذیری از ویژگی‌های اصلی سرمایه‌‌گذاری‌های جسورانه به‌شمار می‌رود و نقش بسزایی در توسعه‌ی تکنولوژی دارد. ریسک‌پذیری به مجموعه‌ی شرایطی وابسته است که یکی از آن‌ها ایجاد مشوق‌هایی برای مدیریت صندوق‌هاست تا در قبال سرمایه‌گذاری‌های مطمئن پاداش دریافت نمایند و در قبال شکست بی‌تفاوت نباشند.

4. مشارکت در مالکیت شرکت‌ها

مشارکت در مالکیت شرکت‌ها از ویژگی‌های اصلی و ماهیتی سرمایه‌گذاری جسورانه به‌شمار می‌رود. وام دادن با مفهوم سرمایه‌گذاری جسورانه همخوانی ندارد و خلأ موجود در تأمین مالی پروژه‌های نوآورانه و مبتنی بر تکنولوژی‌های پیشرفته را پُر نمی‌کند. زمانی که صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه در مالکیت شرکت‌ها سهیم می‌شوند، از هر ابزاری برای کمک به موفقیت این شرکت‌ها استفاده می‌کنند. مشاوره‌های مدیریتی و برنامه‌ریزی در کمک به شرکت‌های نوپا مبتنی بر تکنولوژی مطرح می‌گردد و این کار به‌ معنای پیوند نظام‌مند ایده و تخصص کارآفرینان جوان با تجربه و تخصص کارشناسان صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه است که این پیوند می‌تواند ضامن تجاری‌سازی موفق نوآوری‌های تکنولوژی در کشور و به عبارتی تحقق اهداف توسعه‌ی تکنولوژی باشد.

5. توجه به شرکت‌های نوپا

سرمایه‌گذاری جسورانه می‌تواند در مراحل مختلف رشد شرکت‌ها صورت پذیرد. این مراحل را می‌توان به مراحل ابتدایی، رشد و گسترش تقسیم کرد. این نوع سرمایه‌گذاری طیف وسیعی است که در یک‌سوی آن ریسک به بالاترین حد خود می‌رسد و افق زمانی خروج از سرمایه‌گذاری نیز طولانی‌تر می‌شود. در مرحله‌ی ابتدایی معمولاً کارآفرینانی با ایده‌ها و نوآوری‌های جالب وجود دارند و در بسیاری از موارد، حتی سامان‌دهی مناسبی در قالب شرکت ندارند. ارزیابی ظرفیت این طرح‌ها بسیار دشوار است و نیازمند مهارت‌های ویژه‌ای با افق زمانی هدف است. در سوی دیگر، سرمایه‌گذاری در شرکت‌های ثبات‌یافته با ارزیابی آسان‌تر و سود کمتر همراه است. در کل تأثیر سرمایه‌گذاری بر توسعه‌ی تکنولوژی و ارتقای کارآفرینی زمانی پررنگ‌تر می‌شود که جهت‌گیری اصلی آن به‌سوی مقاطع آغازین چرخه‌ی کسب‌وکار، یعنی سرمایه‌گذاری در مراحل ابتدایی رشد شرکت‌ها یا همان شرکت‌های نوپا و نوآور است.


6. دیدگاه بلندمدت

سرمایه‌گذاری جسورانه برای کسب سود، بدون در نظر داشتن دیدگاه بلندمدت امکان‌پذیر نیست. اساساً دیدگاه کوتاه‌مدت در توسعه‌ی تکنولوژی جایی ندارد و اگر دیدگاه کوتاه‌مدت بر صندوق‌های سرمایه‌گذار حاکم شود، این صندوق‌ها از مفهوم سرمایه‌گذاری جسورانه دور می‌شوند و در راستای اهداف توسعه‌ی تکنولوژی گام برنخواهند داشت و عملکرد آن‌ها مانند مؤسسه‌های مالی و بانک‌ها می‌شود.

7. مدیریت حرفه‌ای

لازمه‌ی سرمایه‌گذاری جسورانه، تأمین ‌مالی شرکت‌های نوپا و مبتنی بر تکنولوژی است. تصمیم‌گیری درباره‌ی انتخاب پروژه‌های مناسب برای سرمایه‌گذاری، از اهمیت خاصی برخوردار است و باید به‌گونه‌ای باشد که بازگشت سرمایه را در بالاترین اندازه برساند و از خطر موجود به میزان زیادی بکاهد. سرمایه‌گذاری جسورانه باید خدمات دارای ارزش افزوده همچون پیاده‌سازی مفاهیم مدرن مدیریت بنگاه، برنامه‌ریزی راهبردی و مشاوره‌ی مالی و حقوقی را به شرکت‌های سرمایه‌پذیر ارائه کند.

پی نوشت ها

[1]. Venture Capital
[2]. Venture Capital Fund
[3]. General Partner
[4]. Limited Partner
[5]. Initial Public Offering
[6]. Acquisition
[7]. Buy Out
[8]. Merger
[9]. Buy In
[10]. Liquidation

 

منبع: سایت برهان